فرهنگ سدید- گروه وحدت: در ادیان آسمانی روزهایی در سال وجود دارند که پیروان این ادیان آن‌ها را مقدس می‌شمارند. کریسمس یکی از روزهایی است که مسیحیان آن را مقدس شمرده و آن را به سالروز تولد حضرت عیسی نسبت می‌دهند. براساس سنت‌های دیرینه، مسیحیان در روز ۲۵ دسامبر جشن می‌گیرند هرچند که برخی کلیساهای ارتدکس شرقی روز ۷ ژانویه را به‌عنوان کریسمس جشن می‌گیرند که با ۲۵ دسامبر در تقویم جولیان یکسان است اما نکته مهم این است که این تاریخ‌ها تنها سنتی بوده و به نظر نمی‌رسد تاریخ حقیقی تولد حضرت مسیح چنین روزی بوده باشد. توس ژولیوس آفریکانوس نخستین مورخ مسیحی بود که شرح وقایع جهانی را آغاز کرد. او در رایج کردن این ایده که مسیح روز ۲۵ دسامبر متولد شد نقش محوری داشته است. بنا به اظهارتی این تاریخ ۹ ماه پس از تاریخ باردار شدن حضرت مریم (س) (۲۵ مارس) محسوب می‌شود. از سوی دیگر ۲۵ مارس تاریخ اعتدال بهاری بوده و خلق حضرت آدم(ع) نیز تلقی می‌شود. اعضای کلیسای ارامنه طبق سنت منحصربه‌فردی، روز میلاد و همچنین روز غسل‌تعمید مسیح را هم‌زمان در روز ششم ژانویه جشن می‌گیرند.
ایام دوازده روزه کریسمس با سالروز میلاد حضرت مسیح (ع) در ۲۵ دسامبر آغاز گشته و تا جشن خاج‌شویان در روز ۶ ژانویه ادامه می‌یابد. هرچند مهم‌ترین عید مذهبی در گاه‌شمار مسیحی، روز عید پاک (به‌عنوان روز مصلوب شدن و رستاخیز عیسی) است اما بسیاری از کشورها به‌خصوص ایالات‌متحده و کانادا، کریسمس را مهم‌ترین رویداد سالانه مسیحی محسوب میکنند. باوجودی اینکه این روز، یک عید مذهبی شناخته می‌شود، از اوایل سده بیستم میلادی به بعد به‌طور گسترده به‌عنوان یک جشن غیرمذهبی برگزارشده و برای بیشتر مردم، این ایام فرصتی برای دورهم جمع شدن اقوام و دوستان و هدیه دادن به هم است. جشن کریسمس با آیین‌های ویژه‌ای همچون آراستن یک درخت کاج، برگزار می‌شود و شخصیت افسانه‌ای بابانوئل در آن نقشی مهم دارد.
نمادهای جشن کریسمس چیست؟
1) گیاه داروش
کاهنان برای جشن گرفتن آغاز زمستان از گیاه داروش (mistletoe) استفاده می‌کردند. آن‌ها این گیاه همیشه‌سبز را که به‌صورت هم‌زیست بر روی درختان دیگر زندگی می‌کند جمع‌آوری کرده و از آن برای تزئین منازل استفاده می‌کردند. آن‌ها اعتقاد داشتند که این گیاه دارای خواص درمانی ویژه‌ای است که برای هر مشکلی کاربرد دارد.
2) درخت کریسمس
آغاز استفاده از درخت کریسمس به آلمان قرن شانزدهم برمی‌گردد. چنین معمول بود که اهالی آلمان درختان صنوبر را در داخل و خارج از منزل، با گل سرخ، سیب و کاغذ رنگی تزئین می‌کردند. این اعتقاد وجود دارد که مارتین لوتر (Martin Luther)، اصلاح‌طلب پروتستان، اولین شخصی بوده که درخت کریسمس را با شمع‌های متعدد روشن کرده است. چنین گفته می‌شود که او شبی تاریک درراه بازگشت به خانه تحت تأثیر زیبایی ستارگانی که از میان شاخه‌های یک صنوبر کوچک می‌درخشیدند قرارگرفته و برای ایجاد این حالت بر روی درخت داخل منزل، شمع‌هایی را به شاخه‌های آن آویخته است.
3) آب‌نبات عصایی
یکی از نمادهای درخت کریسمس آب نبات عصایی است از این رو قرن‌هاست که آب‌نبات‌های عصایی در بسیاری از کشورها تولید می‌شود اما تنها از حدود سال ۱۹۰۰ میلادی بود که این آب‌نبات‌ها با خطوط قرمز تزئین شده و سرشان درست مانند عصا، خمیده شد. گاهی این آب‌نبات‌ها برای ساکت نگه‌داشتن کودکان در کلیسا بین آن‌ها پخش می‌شد. داستان‌های متعددی درباره دلیل وجود و شکل خاص این آب‌نبات‌ها وجود دارد که باوجود تخیلی بودن، توضیح خوبی درباره نمادینه بودن این آب‌نبات در اختیار ما می‌گذارند. یکی از این داستان‌ها به این شرح است: در اواخر قرن نوزدهم یک آب‌نبات ساز اهل ایندیانا به فکر تولید آب‌نباتی افتاد که نشانه‌های کریسمس را در خود داشته باشد. ایده او این بود که یکی از آب‌نبات‌های دراز و سفید را به شکل عصا درآورد. او چند سمبل از عشق و ایثار مسیح مقدس را در این آب‌نبات عصایی ترکیب کرد. او از یک آب‌نبات نعنایی سفید استفاده کرد. این رنگ نشانه پاکی و بی‌گناهی این پیامبر بود. سپس وی با افزودن سه خط باریک سرخ، نمادی از رنج‌های مسیح را ایجاد کرد که تعداد آن‌ها نیز نشانه تثلیث بود. بعدازاین او خط سرخ ضخیمی را نیز به نشانه خون مسیح مقدس به آن اضافه کرد. هنگامی‌که سر این آب‌نبات خمیده شده باشد، شبیه عصای شبانان می‌شود و اشاره‌ای به این تعبیر است که عیسی مسیح، چوپان و راهنمای بشر بوده است. همین عصا در حالت وارونه، به شکل حرف J که ابتدای نام Jesus است درمی‌آید.
4) بابانوئل
دیگر نماد کریسمس بابانوئل است. پاپا نوئل سانتا کلاز (Santa Claus) یا پاپانوئل اصلی که سنت نیکولاس (St. Nicholas) نام داشته، در قرن چهارم میلادی در ترکیه متولد شد. او از همان دوران کودکی بسیار دین‌دار و وارسته بود و زندگی خود را وقف مسیحیت نموده بود. او به خاطر گشاده‌دستی و بخشندگی به فقرا شهرت بسیاری کسب کرد. در سال ۱۸۲۲ کلمنت سی. مور (Clement C. Moore)، شعر مشهور خود ملاقات با سنت نیکولاس» را سرود که بعدها با عنوان شب قبل از کریسمس منتشر شد.
جشن کریسمس در میان مسیحیان کشور
با توجه به حضور اقلیت دینی مسیحیان در ایران با نزدیک شدن به جشن کریسمس حال و هوای برخی از مناطق مسیحی نشین عوض می‌شود. مسیحیان و ارامنه داخل ایران با خرید وسایل و تزیینات جشن کریسمس خود را برای این جشن آماده میکنند. در تهران، اصفهان، آذربایجان و دیگر شهرهای ایران که مسیحیان ساکن هستند روز کریسمس با آداب‌ورسوم مخصوص به خود برگزار می‌شود. از بارزترین آداب عید نزد مسیحیان ایرانی، تزیین درخت کاج است که نماد سرسبزی و برکت در زندگی بوده و در چهارفصل سبز است و هم به دلیل شکل مثلثی درخت، یادآور تثلیث است و از قرن 17 میلادی در اروپا و سپس همه دنیا مسیحیت مرسوم شده است. هم‌چین کاکتوس کریسمس گیاه شناخته‌شده‌ای است که به‌عنوان تزئین در زمان کریسمس مورداستفاده قرار می‌گیرد. البته به دلیل اینکه گل این گیاه هم‌زمان با جشن کریسمس رؤیت می‌شود به کاکتوس کریسمس مشهور شده است.
خرید کاج کریسمس آیین مسیحیت یا نماد روشنفکری!
یک مسئله اساسی که در سالیان اخیر باعث حیرت شده گرایش برخی افراد غیر مسیحی به استفاده از نمادهای روز کریسمس بدون هیچ‌گونه مطالعه و تحقیقی است. عده ای این روز را بهانه کرده و با وجود اینکه مسیحی نیستند رو به اقدام کارهای غیرعرف می آورند هرچند که برخی از این افراد صرفا سلبریتی‌های فضای که جهت خودنمایی دست به چنین اقداماتی می زنند و برای آن‌ها یلدا، کریسمس، نوروز، چهارشنبه‌سوری، هالووین و... هیچ تفاوتی ندارند اما اگر این موضوع در بین مسئول بخش و نهادی و یا آقازاده‌ای دیده شود جای نگرانی دارد.
مدتی است که وقتی در آستانه 25 ماه دسامبر قرار می‌گیریم، در گوشه و کنار شهر و خارج از مناطق مسیحی نشین کاج‌های تزئین شده جشن کریسمس مشاهده می‌شود و یا اینکه آتلیه هایی به تبلیغ عکس کریسمس می‌پردازند و یا شرینی فروشی هایی به فروش انواع کیک و شیرینی این ماه مشغول می‌شوند. این موضوع نشان از استقبال برخی از افراد غیر مسیحی از این عید دارد که اقدام به خرید درخت کاج کریسمس میکنند تا آن را در منزل شخصی خود قرار دهند و یا در مجتمع‌ها و پاساژها در معرض عموم قرار دهند. جالب است که درواکنش به چرایی این اقدام، آن را نمادی از روشنفکری و هم‌گرایی فرهنگی می‌دانند. این موضوع همانند آن است که عده‌ای از روشنفکرنمای غیرایرانی -و البته به‌جز کشورهایی همچون تاجیکستان و آذربایجان و... که مراسم عید نوروز را گرامی می‌دارند- در ایام نوروز در منازل خود سفره هفت سین بچینند!
در ایام کریسمس، وقتی به مراکز خرید، پاساژها و خیابان‌های تجاری سر بزنید، کاملاً می‌شود دریافت که بازارهای مصرف از کتاب‌فروشی‌ها گرفته تا فروشگاه‌های لباس، برخی فروشگاه‌های لوازم‌خانگی و الکترونیک، رستوران‌ها و بارزتر از همه، اسباب‌بازی‌فروشی‌ها و مغازه‌های فروش کالاهای تزیینی با تغییر دکور و اضافه کردن نمادهای جشن آغاز سال نو میلادی یا فروش کالاهای مربوط به این ایام، رنگ و بوی کریسمس به خود گرفته‌اند.
استقبال مسلمان‌ها از کاج کریسمس!
خیابان‌های تهران هم از این موضوع مستثنی نیستند و در خیابانی مانند میرزای شیرازی این روزهای خاص سال هیاهوی بیشتری دارند. در پیاده‌روی مقابل فروشگاه‌ها، کاج‌های قد و نیم قدی سبز شده‌اند که با چراغ‌ها و تزیینات رنگارنگشان، رسیدن سال جدید میلادی را خبر می‌دهند. کوچک و بزرگ در مغازه‌ها مشغول انتخاب وسایلی هستند که کاج کریسمس خانه‌شان را تزیین کنند و قیمت می‌پرسند و چانه می‌زنند؛ اما در کنار ارمنی‌ها، کسانی هم برای خرید آمده‌اند که مسلمان هستند و سال جدید میلادی در دین و فرهنگ آن‌ها معنای خاصی ندارد. برخی از مردم مسلمان کشور بدون هیچ دلیل خاصی درخت‌ها و گلوله‌های برفی و چراغ‌های رنگی را برای تزیینات خانه‌شان به‌عنوان نمادی از زمستان در نظر می‌گیرند و به چشم زیبایی شناسانه به این نمادها نگاه میکنند.
متأسفانه برخی از خانواده‌ها این‌طور فکر میکنند که هر چه نمادهای زندگی غربی را برای خود بیشتر کنند، جایگاه بهتری بین اطرافیانشان به دست می‌آورند که به نظر می رسد در گرایش مردم به این رویدادها نقش شبکه‌های ماهواره‌ای و فضای مجازی کاملا مبین است.
یک سؤال بسیار مهمی که در ذهن متبادر می‌شود این است که چرا برخی بدون تعقل به دنبال ظواهر فرهنگ‌های دیگر می‌روند و اینکه چرا كسى دنبال كتابى درباره این مراسم نیست و دربین متقاضیان لوازم کریسمس، کسی سراغ از كتابى شامل تاریخچه استفاده از درخت كریسمس، بابانوئل و ... نمی‌گیرد.
باید به این سؤال تأمل‌برانگیز پاسخ داده شود که مگر فرهنگ ما چه اشكالى دارد كه به فرهنگ‌های دیگر رجوع كنیم؟ ما ایرانی‌ها و مسلمان‌ها مراسم سنتى زیادى مثل نوروز، شب یلدا و... داریم، چرا باید به مراسم كشورها و ادیان دیگر رجوع كنیم؟
شاید دلیل اینکه مراسمى مثل ولنتاین و خرید تزیینات كریسمس به شكل افراطى در میان مردم رواج پیدا می‌کند، این است كه آگاهى كافى از فرهنگ و سنت دیرینه كشور وجود ندارد که بخشی از ایراد متوجه رسانه‌ها و نهادهای مرتبط در زمینه اطلاع‌رسانی است اما اکثر موضوع به عدم مطالعه و بررسی متقاضیان برمی گردد.
در حال حاضر جَو جامعه در میان عده‌ای از مردم به گونه ایست كه گویا یك مسابقه برای اجرای فرهنگ های وارداتی و فرهنگ دیگر کشورها در جریان است و این در فضای مجازی بیشتر نمود پیدا می‌کند؛ یكى مراسم هالوین برگزار می‌کند، یكى جشن ولنتاین می‌گیرد و یكى دیگر جشن كریسمس می‌گیرد؛ یکی هم رکورد دار برگزاری همه این مراسمات است! جالب است كه برخی از این افراد، به اجراى آیین‌های ملى خودمان كه می‌رسد، می‌گویند تاریخ انقضاى مراسم سنتى سررسیده است.
خانم «زهرا گنزالس» مسیحی که چند سال پیش با تغییر دین خود مذهب شیعه را انتخاب کرده است در رابطه جشن کریسمس در امریکا و چگونگی گرایش مهاجران مسلمان ایرانی به این جشن می‌گوید: «اگر کسی اعتقادات دینی قوی داشته باشد به‌خصوص مسلمان هم باشد و قانون آمریکا را قبول نکند او را عقب‌مانده می‌دانند. درواقع جامعه آمریکا می‌خواهد اسلام را به‌روز کند و آن‌طور که خودش می‌خواهد. متأسفانه برخی ایرانی‌ها هم تابع همان فرهنگ شده‌اند حتی فرقی نمی‌کند که چقدر مذهبی باشند یا نه. مثلاً افرادی هستند که باوجود چادر سر کردن در خانه‌شان درخت کریسمس و سگ دارند و خودشان را توجیه میکنند که با توجه به فرهنگ آنجا مجبورند مثل آمریکایی‌ها باشند و حتی جشن هالوین و ولنتاین و کریسمس بگیرند. درواقع طوری شده که اکثراً معتاد به زندگی در آن فضا شده‌اند و قوانین آمریکا را قبول میکنند درصورتی‌که خود ما مثلاً داشتن درخت کریسمس را حرام می‌دانستیم. با توجه به فرقه‌های مختلفی که در مسیحیت وجود دارد مذهب ما می‌گفت درخت کاج کریسمس بت‌پرستی است و آن روز ما به‌جای جشن و نشستن در کنار درخت کاج، ۲۴ ساعت در کلیسا بودیم و برای حضرت مریم و مسیح دعا می‌خواندیم و شمع روشن می‌کردیم و نذر می‌کردیم، عده‌ای هم مشغول خدمتکاری در کلیسا می‌شدند. منظورم این است حتی ما که مسیحی و آمریکایی بودیم تمام قوانین آمریکا را قبول نداشتیم ولی مهاجرین بخصوص ایرانیان با همه‌چیز کنار می‌آمدند و این برای من عجیب بود».
در تأیید اظهارات زهرا گنزالس باید گفت متأسفانه جشن گرفتن کریسمس چه در داخل و خارج از کشور توسط ایرانیان مسلمان وجود دارد همان گونه که در چند روز گذشته تصویری از سلوی کی‌نژاد دختر آقای محمدعلی کی‌نژاد از اعضای شورای عالی انقلاب فرهنگی منتشر شد که او همراه با همسر و فرزندش کریسمس را بالباس‌های متفاوت در ایالات‌متحده آمریکا جشن گرفته‌اند. این موضوع گویای گرایشات اشتباه و فرهنگ‌های وارداتی در بین فرزندانِ مسئولان عالی رتبه است.
آنچه مشخص است اینکه خرید درخت کریسمس توسط مسلمانان کشور و به‌جا آوردن آئین کریسمس توسط ایرانیان مقیم کشورهای دیگر را نمی‌توان به‌عنوان اتفاقی ساده و معمولی برداشت کرد. این‌یک رفتار فرهنگی است که نشان می‌دهد علاقه‌مندی کورکورانه‌ای نسبت به فرهنگ دیگری، در میان عده‌ای از مردم کشور وجود دارد و این رفتار می‌تواند دلایل مختلفی داشته باشد که شناسایی آن‌ها بسیار مهم و ضروری است.
منابع:
پایگاه اینترنتی تبیان
پایگاه اینترنتی اصفهان امروز
پایگاه اینترنتی بیتوته
پایگاه اینترنتی رهیافته
پایگاه اینترنتی فرارو
