پیش از آنکه دولت مدرن در ایران شکل گیرد و تحول معنایی در تعاریف به وجود آید، نهاد جامعه ایرانی با سازوکاری پذیرفته‌شده در حال پیش‌رفت بود. «بسیج» ازجمله نهادهاست که بیش از آنکه یادآور ۵ آذر برای ما باشد، بخشی از کنش ایرانیان در سال‌های دور بوده است، لذا بسیج‌شدن یک رفتار اجتماعی است، اما امروزه یک شکل سازمانی نیز به خود گرفته که به نام «بسیج مستضعفین» آن را می‌شناسیم. باوجود نقش جدی بسیج در تحولات اجتماعی ایران، اما درباره «سرشت»، «کارکرد» و «تطبیق» آن کمتر بحث شده است. مسلم آن است که خلق بهره‌وری بدون تشکیلات و سازمان و به‌صورت تصادفی و بدون پشتوانه امری نشدنی است اما اثبات این موضوع درباره بسیج امری پیچیده به نظر می‌رسد. بر همین اساس در این پرونده بنا داریم تا با ورود به مسئله بسیج مستضعفین، به شناختی نسبی از سازوکار بسیج دست‌یابیم.