در متن پیش رو ابتدا نیم نگاهی به وضعیت علوم انسانی در کشور ذیل عناوین زیر صورت خواهد گرفت.
- وضعیت مجلات علوم انسانی
- وضعیت انتشارات علوم انسانی
- وضعیت فضای مجازی و رسانه های عمومی در حوزه علوم انسانی
- وضعیت رخدادهای علوم انسانی،
در پایان نیز تلاش شده است که مبتنی بر تشریح وضعیت، راهکارهای پیشنهادی برای ارتقا و مدیریت حوزه علوم انسانی در کشور ارائه شود.
تشریح وضعیت
در سال های اخیر هر چه به این سوتر آمده ایم حوزه علوم انسانی و اندیشه و فکر جریان انقلاب در عرصه عمومی و رسانه های کشور کم رمق تر شده است. این مدعا را می توان در نسبت کمی و کیفی مجلات اندیشه ای و انتشارات علوم انسانی جریان انقلاب و همچنین در میزان برگزاری رخداد های فکری و تحلیل وزن تولیدات نظرورزانه و اندیشه ای در رسانه های عمومی این جریان در نسبت با جریان های غیر همسو و غیر انقلابی به وضوح مشاهده و اثبات کرد.
1- تشریح وضعیت مجلات علوم انسانی
در شرایط حاضر در جریان انقلاب فقط دو مجله در حال انتشار حضور دارند 1. مجله ی ترجمه ای ترجمان و 2. مجله علوم انسانی عصر اندیشه که اولی صرفا در حوزه ترجمه فعال است و از آنجا که رویکرد انتقادی به غرب دارد لاجرم به پایگاه توزیع محتوای چپ در جریان انقلاب مبدل شده است؛ و دومی با تغییر سردبیر، با طولانی شدن دوره انتشار، حضور کم رمقی در پیشخوان روزنامه فروشی ها دارد. ضمنا مجله علوم انسانی صدرا هم جزو رسانه های جریان انقلاب است اما از آنجا که به شکل گلخانه ای توزیع می شود و صرفا تولیدات کتابخانه ای دارد از دایره دید و توجه بدنه جریان انقلاب خارج است.
این در حالی است که جریان‌های مقابل به شکل پر قدرتی با مجله کرگدن در دکه ها حضور چشم گیر دارد و جریان های غیر همسو و معارض با مجلاتی چون سیاستنامه، مشق فردا، بخارا، تجارت فردا، قلمیاران، اندیشه پویا و... به جریان غالب و اصلی مجلات علوم انسانی کشور مبدل شده است. به این لیست باید مجله آگاهی‌نو را نیز افزود که اخیرا منتشر شده است، مجله ای که به دلیل تیم پشتیبان قوی احتمالا دیری نخواهد پایید که به سرعت یکی از مهم ترین مجلات فکری کشور مبدل خواهد شد. جدول پیش رو توصیفی است از وضعیت مجلات علوم انسانی کشور.
| جدول وضعیت اهم مجلات علوم انسانی و اجتماعی کشور |
2- تشریح وضعیت اهم انتشارات علوم انسانی
در حوزه نشر و کتاب نگاری که زیرین و مبنایی ترین حوزه تولید محتوا نظری و اندیشه ای است جریان روشنفکری و غرب گرا تقریبا کلیت فضا را در اختیار داشته و با ترجمه آثار غربی توانسته موفق عمل کند. در نقطه مقابل در این حوزه جریان انقلاب ضعف نهادی دارد و نتوانسته فعالیت چشمگیری داشته باشد. میزان حضور نهادی جریان انقلاب در حوزه نشر حداقلی و موردی است این یعنی انتشارات قابل اعتنایی که بتواند حضور قابل توجهی در فضای نشر اندیشه داشته باشد دیده نمی شود در همین راستا در بازار کتاب جریان اصلی تولید با جریان سکولار، لیبرال و در ادامه چپ و پست مدرن است و جریان انقلاب حضور حداقلی دارد. برای مثال بد نیست به مورد کتاب ارزشمند «تطور گفتمان های هویتی در ایران» آقای حسین کچوئیان اشاره کرد. این کتاب ابتدا توسط نشر نی منتشر می شد که به دلیل اختلافات مبنایی آقای کچوئیان به گردانندگان این انتشارات این کتاب در نشر نی سال هاست دیگر منتشر نمی شود و هنوز هیچ انتشاراتی متولی چاپ آن نشده است. برای فهم بهتر وضعیت نشر در کشور پیشنهاد می شود به جدول ذیل دقت شود.
| جدول وضعیت اهم انتشارات فکری و اندیشه ای کشور |
3- تشریح وضعیت حوزه فکر و اندیشه در فضای مجازی و رسانه های عمومی
در فضای مجازی تقریبا هیچ رسانه جدی و تخصصی در خور توجه انقلابی در حوزه اندیشه نمی توان یافت. در حالی که پایگاه مشق نو که وابسته به مجله مشق فردا است با رویکرد لیبرالی و انتقادی علیه جمهوری اسلامی از یک سو و پایگاه میدان با رویکرد مارکسیستی و چپ و انتقادی علیه جمهوری اسلامی از سوی دیگر برای مخاطبین فضای مجازی در دسترس هستند. در حوزه روزنامه ها هم تنها روزنامه ای که در جریان انقلاب صفحه اندیشه روزانه دارد روزنامه فرهیختگان است، اما در جریان غیرهمسو بیشتر روزنامه ها به خصوص روزنامه شرق و اعتماد صفحه اندیشه جدی و قابل تامل و مهمی دارند. در رسانه های عمومی نیز فقط خبرگزاری مهر است که صفحه آیین و اندیشه فعال و تاثیر گذاری دارد. باقی خبرگزاری ها نیاز اساسی به توانمند سازی دارند. البته لازم به ذکر است که خبرگزاری مهر هم با برکناری دبیر اندیشه خود قصد دارد سرویس اندیشه را منحل و با دیگر سرویس ها ادغام کند. جدول پیش رو نگاهی اجمالی به وضعیت حوزه تفکر در فضای مجازی و رسانه های عمومی است.
| جدول وضعیت حوزه فکر و اندیشه در فضای مجازی و رسانه های عمومی |
4- تشریح وضعیت حوزه فکر و اندیشه در برگزاری رخدادهای فرهنگی
در حوزه برگزاری و برپایی رخدادهای فرهنگی و اندیشه ای آخرین تجربه موفق جریان انقلاب نشست های شب علوم انسانی بود که جناب آقای پیام فضلی نژاد و مجله عصر اندیشه متولی برگزاری آن بودند. اما در نقطه مقابل شب علوم انسانی بخارا و نشست های خانه اندیشمندان علوم انسانی به شکل متناوبی به کار خود ادامه می دهند.
| جدول وضعیت حوزه فکر و اندیشه در برگزاری رخدادهای فکری و فرهنگی |
5- تشریح وضعیت حوزه فکر و اندیشه در برگزاری آموزش های آزاد
در حوزه برگزاری کلاس ها و دوره های آموزشی در جریان غیر همسو موسسه پرسش نقش فعال و چشمگیری دارد. در جریان انقلابی هم موسسه روزگار نو تلاش دارد در این حوزه نقش آفرین باشد اما آنچنان مورد استقبال قرار نگرفته است. در جریان انقلاب برگزاری دو دوره آموزشی طرح ولایت و دوره گفتمان نخبگان علوم انسانی که به شکل سالانه هر تابستان برگزار می شد تجربه موفقی بود هر چه به این سو آمدیم از اهمیت و توجه به آن کاسته شده است.
| جدول وضعیت حوزه فکر و اندیشه در برپایی موسسات آموزش آزاد و برگذاری دوره های آموزشی |
آنچه شایسته است اینکه...
فعالیت جریان انقلاب در حوزه رسانه ای اندیشه نیازمند تولیدات غنی در لایه های زیرین اندیشه یعنی در کتاب های علوم انسانی است. از دیگر رو بسیار ایده های قابل استفاده در کتب وجود دارد که به رسانه راه نمی یابد. یک نهاد سازی که به اندیشه به مثابه پیوستار محتوایی از کتاب تا رسانه توجه داشته باشد ضمن اینکه می تواند قدری از ضعف مفرط جریان انقلاب در حوزه اندیشه را پوشش دهد، قادر خواهد بود پیوند کتاب و رسانه را در حوزه علوم انسانی محقق کرده و در پروژه کلان خود یکی از مراکز اصلی تولید و توزیع منطق به نفع جمهوری اسلامی باشد.
نشر: در زیرین ترین لایه اندیشه به روزآمدترین نیازهای فکری جمهوری اسلامی، شبهات فکری پاسخ دهد و در این چهارچوب به تولید منطق و محتوا بپردازد.
مجله علوم انسانی و مطالعات اجتماعی: در لایه میانی می تواند نیاز مخاطب انقلابی دانشگاهی را پاسخ دهد.
مجله هنر و ادبیات انقلاب اسلامی: «نشریه های ادبی» با ایستادن در مرز میان ادبیات و ژورنالیسم، گونه ای از محتوای مکتوب را در اختیار مخاطب خود قرار می دهند که ضمن توجه به استانداردهای ادبیات، نسبت به اتفاقات روزِ جامعه نیز بی تفاوت نیست و ادبیات را به خدمت زندگی روزمرهی مردم در می آورد. فعالیت نشریات ادبی در ایران، تاریخچه ای طولانی دارد. بسیاری از گروه ها و نحله های سیاسی و فرهنگی، با استفاده از ظرفیت نشریات ادبی، تلاش میکردند ایده ها و اندیشه های خود را در لباس ادبیات به مخاطب عرضه کنند. در سالهای اخیر شاید بتوان نشریه «همشهری داستان» را موفق‌ترین نمونه‌ی یک نشریه‌ی ادبی در نظر گرفت. ماهنامه‌ای که زیر نظر گروه مجلات همشهری اداره می‌شد و در سالهای پایانی دهه هشتاد شکل گرفت. نشریه‌ای خوش‌فرم، دقیق و تکنیکی که جای خود را در میان مخاطبان فارسی‌زبان باز کرد و تا پایان فعالیت دوره‌ی اول خود یعنی مهر 97، یکی از نشریات جریان ساز ادبی در کشور بود. بعد از تغییر و تحولات در گروه مجلات همشهری، نشریات ادبی دیگری در فضای فرهنگی کشور تأسیس شدند که از جمله‌ی آنها می‌توان به «سان»، «ناداستان» و «حوالی» اشاره کرد. نشریاتی که با وجود همه‌ی تفاوت‌ها در دو ویژگی مشترکند. اول، کیفیت بالای محتواهای ارائه شده و دوم، فاصله‌ی قابل توجه از گفتمان انقلاب اسلامی. در واقع تمام نشریات ادبی شاخص، نه تنها هیچ نسبتی با انقلاب اسلامی و باورهای عمیق مردم ایران ندارند، بلکه در مواردی با عادی‌سازی سبک زندگی غربی در میان داستان‌ها و روایت‌های خود، عملاً به جنگ با آرمان‌های انقلاب اسلامی می‌روند. بررسی و تحلیل دقیق محتوای این نشریات ادبی، نیاز به مجالی دیگر دارد. اما این نکته قابل کتمان نیست که صحنه ادبیات امروز ایران، فاقد نشریه‌ای ادبی است که قرابت معناداری با گفتمان انقلاب اسلامی داشته و با استفاده از ابزار ادبیات و روایت، از انقلاب اسلامی و ظرفیت‌های آن بنویسد.
پایگاه اینترنتی: در لایه اول رسانه ای در مرز واقعیت باید تلاش کند تا قرائت و صورتبندی فکری همسو با انقلاب اسلامی از وقایع و رخدادها بدهد و فقر جریان انقلاب در این حوزه را جبران کند.
شب علوم انسانی: برگزاری رخداد اندیشه ای که به شکل فصلی به بزرگداشت یکی از متفکران علوم انسانی اسلامی و ترویج اندیشه های آن بپردازد.
/انتها پیام/
