گروه فرهنگ و هنر «سدید» مهسا مولائی پناه؛ تقارن عید نوروز امسال با ماه رمضان، بهانه‌ای شد تا به معرفی سه دسته آثار مهم (اعم از کتاب و مقاله) در رابطه با تاریخچه و آیین نوروز، آثار پیرامون ارتباط نوروز و اسلام و آثار مرتبط با پیوند نوروز و عید غدیر در برخی مصادر حدیثی بپردازیم.
در رابطه با موضوع نوروز آثار متعددی به رشته تحریر درآمده که می‌توان آن‌ها را به سه شاخه تفکیک کرد:
الف- آثار پیرامون تاریخچه و آیین‌های نوروز
بخش وسیعی از آثار نگارش شده پیرامون نوروز، مربوط به بررسی تاریخچه این جشن باستانی و آیین و رسوم مرتبط با آن است؛ مقالاتی مانند نوروز در حوزه تمدنی ایران و آسیای میانه از زینب صدیقی؛ نوروز از آغاز تا امروز از فیروزه قندهاری و... از این دست است.
همچنین می‌توان به اثری از ناهید حبیب آذر به نام کتابنامه نوروز اشاره کرد که در آن به جمع‌آوری عناوین آثار نوشته شده پیرامون نوروز اهتمام کرده است. در بخش اول این کتابنامه ۵۸ عنوان کتاب ذکر شده که تماما به بحث جشن نوروز و آیین‌های نوروزی می‌پردازند. بخش دوم این کتابنامه هم مشتمل بر معرفی ۲۵۵ عنوان مقاله پیرامون نوروز و آیین‌های نوروزی است.
مانند: سیری در نوروز از آذر امیر اسماعیل، نوروز بزرگترین جشن باستانی از علی بلوکباشی، سابقه تاریخی نوروز از اکبر آزاد، نوروز باستانی از علیقلی اعتماد مقدم. بخشی از این مقالات نیز به بررسی نوروز در مناطق گوناگون اهتمام کرده‌اند؛ مانند نوروز در لرستان از حمید ایزد پناه، مراسم نوروز در مازندران از هوشنگ پور کریم، جشن نوروز در پاکستان از محمد حسین تبشیری.
ب- آثار نوشته شده پیرامون ارتباط نوروز و اسلام
برای برخی نویسندگان این مسئله دارای اهمیت بوده که رابطه‌ای میان جشن ملی نوروز با اسلام پیدا کنند. بر همین مبنا میان مقالات نگارش شده پیرامون نوروز، به آثاری برمیخوریم که به دنبال بررسی این امر بوده‌اند؛ به عنوان نمونه «راز ماندگاری عید نوروز در دوره ایران اسلامی» از محمود بشیری.
در نهمین صفحه از این مقاله به نقل حدیثی از علامه مجلسی، راجع به شکسته شدن بت‌ها در کعبه مقارن با عید نوروز توسط امام علی (ع) پرداخته شده است. ضمن اینکه در بخشی از این حدیث، این مسئله که نوروز روزیست که در آن متوقع ظهور امام زمان عج هستیم مطرح شده است
از نظر آقای بشیری، از عوامل ماندگاری نوروز این است که بنیاد و ماهیتی مذهبی دارد. وی معتقد است آفرینش جهان و نخستین انسان، با عید نوروز و آغاز بهار در ارتباط است. در نهمین صفحه از این مقاله به نقل حدیثی از علامه مجلسی، راجع به شکسته شدن بت‌ها در کعبه مقارن با عید نوروز توسط امام علی(ع) پرداخته شده است. ضمن اینکه در بخشی از این حدیث، این مسئله که نوروز روزی است که در آن متوقع ظهور امام زمان(عج) هستیم مطرح شده است.
ج- پیوند نوروز و غدیر در برخی مصادر حدیثی عصر صفوی
جالب است بدانیم مبحث نوروز قبل از عصر صفوی در منابع شیعه وجود داشته؛ با تأکید بر این مطلب که پیش از این حکومت، نوروز در منابع شیعه به عنوان روزی مقدس شناخته می‌شد و در کتب ادعیه برای آن اعمال خاصی ذکر شده است.
مثلا: در رجال نجاشی از کتابی با عنوان «ما روی فی یوم النیروز» یاد شده که متعلق به ابوالحسن نصر بن عامر است. بعد از آن در کتب روایی شیعه از جمله «من لا یحضره الفقیه» شیخ صدوق، احادیثی در مورد نوروز به چشم می‌خورد؛ از جمله حدیثی از امام علی(ع) مبنی بر اینکه «اصنعوا کل یوم نیروزا»، هر روز را نوروز کنید.
اولین منبعی که در آن رویداد غدیر در پیوند با نوروز آمده، متعلق به احمد بن محمد فهد حلی (م ۸۴۱) است که ضمن نقل سخن شیخ طوسی، ارائه مفصل‌تری از حدیث معلی بن خنیس داده است که بنا بر آن نوروز روزی است که: رسول خدا برای امام علی(ع) در غدیر پیمان گرفت و مردم به ولایت او اعتراف کردند؛ روزی که خداوند سبحان امام علی(ع) را به وادی جن فرستاد و او از آن‌ها عهد و پیمان گرفت. روز غلبه امام ع بر خوارج و کشتن ذوالثدیه و روزی که قیام قائم و پیروزی او بر دجال خواهد بود و...
در عصر صفوی، مجموعه‌ای حدیث و روایت در چگونگی پیدایش نوروز و پیوند آن با غدیر ارائه شد که منزلت این جشن کهن را نزد شیعیان ایران بیش از پیش افزایش داد. به عنوان مثال در جلد ۵۹ بحارالانوار فصلی به نام «یوم النیروز و تعینه» آمده که اختصاص به طرح حدیث معلی بن خنیس از امام صادق(ع) در رابطه با تاریخچه نوروز و عظمت آن دارد
جالب است بدانید در عصر صفوی، مجموعه‌ای حدیث و روایت در چگونگی پیدایش نوروز و پیوند آن با غدیر ارائه شد که منزلت این جشن کهن را نزد شیعیان ایران بیش از پیش افزایش داد. به عنوان مثال در جلد ۵۹ بحارالانوار فصلی به نام «یوم النیروز و تعینه» آمده که اختصاص به طرح حدیث معلی بن خنیس از امام صادق(ع) در رابطه با تاریخچه نوروز و عظمت آن دارد. آنچه در این کلام رنگ شیعی به این حدیث می‌دهد، مشابه سخن ابن فهد است، مبنی بر اینکه در نوروز علی(ع)، بر دوش پیامبر(ص) رفت، بت‌ها را شکست و به امر رسول خدا، اصحاب با علی(ع) به عنوان امیر مومنان بیعت کردند؛ «ان یوم النیروز هو الیوم الذی اخذ فیه النبی لامیرالمومنین العهد بغدیر خم فاقروا له بالولایه». در این روز است که قائم ظهور خواهد کرد و اهل بیت در آن متوقع فرج بودند. این روایت در مفاتیح‌الجنان در بابی درباره اعمال نوروز هم آمده است.
منابع:
کریستن سن، آرتور، ۱۳۶۸، نخستین انسان و نخستین شهریار در تاریخ افسانه‌ای ایران، ترجمه احمد تفضلی و ژاله آموزگار، تهران، نشر نو.
جاحظ، عمروبن بحر، ۱۳۸۶، تاج، تهران، آشیانه کتاب.
جاحظ، عمرو بن بحر، ۲۰۰۲، المحاسن و الاضداد، بیروت، دار و مکتبه الهلال.
اسکندر بیگ، ۱۳۷۷، تاریخ عالم آرای عباسی، به تصحیح محمد اسماعیل رضوانی، تهران، دنیای کتاب.
نبئی، ابوالفضل، ۱۳۸۳، گاه‌شماری در تاریخ، تهران، سمت.
نجاشی، احمد بن علی، ۱۳۶۵، رجال‌النجاشی، تحقیق موسی شبیری زنجانی، قم، مؤسسه النشر الإسلامی.
ابن فهد حلی، احمد بن محمد (۱۴۰۷)، المهذب البارع فی شرح المختصر النافع، قم، الاسلامی.
مجلسی، محمد تقی، ۱۳۸۶ ق، بحارالانوار، تهران، دارالکتب الاسلامیه.
قمی، شیخ عباس، ۱۳۶۸، کلیات مفاتیح‌الجنان، ترجمه مهدی الهی قمشه‌ای، بی‌جا، نادی.
امینی، ابراهیم بن میر جلال‌الدین، ۱۳۸۳، فتوحات شاهی (تاریخ صفوی از آغاز تا سال ۹۲۰)، تصحیح محمدرضا نصیری، تهران، انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.
تحلیل تاریخی مقارن‌سازی جشن نوروز و غدیر در عصر صفوی، وجیهه میری، مصطفی پیرمرادیان
/انتهای پیام/
