مروری بر نسخه رسمی لغت‌نامه دهخدا؛
نسخه آنلاین لغت‌نامه دهخدا در وبگاه جدید مؤسسه لغت‌نامه دهخدا و مرکز بین‌المللی آموزش زبان فارسی رونمایی شد.
به گزارش «سدید»؛ لغت‌نامه دهخدا بعد از گذشت سال‌ها همچنان به‌عنوان یک مرجع رسمی و مهم برای زبان فارسی مورد استفاده قرار می‌گیرد. تا امروز این لغت‌نامه همواره در وبگاه‌هایی به‌صورت غیرقانونی استفاده می‌شد و برخی از وبگاه‌ها و اپلیکیشن‌ها به‌صورت غیرقانونی نسخه دیجیتال این لغت‌نامه را که به صورت لوح فشرده منتشر شده‌بود، پس از هک و استخراج دیتای آن، غالبا به شکل نامناسب در فضای غیرعلمی مجازی با اهداف سودجویانه و تجاری مورد استفاده قرار می‌دادند که علاوه بر غیرقانونی بودن این عمل، چون شناختی نسبت به محتوای لغت‌نامه نداشتند، آن را به صورت ناقص عرضه می‌کردند. اما اکنون این لغت‌نامه از یک مرجع رسمی انتشار یافته و در دسترس علاقه‌مندان به فرهنگ و زبان فارسی قرار گرفته‌است. این خبر بهانه‌ای شد تا هم نگاهی به تاریخچه موسسه دهخدا و عملکرد آن در این سال‌ها بیندازیم و هم نسخه آنلاین تازه رونمایی شده لغت‌نامه را از نظر بگذرانیم و نقاط ضعف و قوت آن را بررسی کنیم.
تاریخچه
در تاریخ آمده‌است که علی‌اکبر دهخدا در ابتدا برای لغت‌نامه پشت پاکت‌های سیگار یادداشت‌برداری می‌کرد. اما لغت‌نامه از یادداشت‌هایی که دهخدا گردآورده‌بود، بسیار فراتر رفت و سازمان لغت‌نامه از آغاز تا پایان نشر کتاب، از همکاری تعدادی از لغت‌شناسان برخوردار شد که نام‌های آنها در مقدمه ویرایش جدید (سال ۱۳۷۷) به‌عنوان عضو هیات مؤلفان لغت‌نامه آمده‌است. دکتر شفیعی‌کدکنی درباره این اثر جاودان دهخدا می‌گوید: «امروز دقیقه یا ثانیه‌ای نیست که روی کره زمین یک نفر به لغت‌نامه دهخدا مراجعه نکند.»
مؤسسه لغت‌نامه دهخدا نخستین سازمان در ایران است که برای تألیف فرهنگ لغت یا واژه‌نامه تأسیس شده است. حیات این سازمان در دی‌ماه سال ۱۳۲۴ خورشیدی، حدود ۳۰ سال پس از آن‌که دهخدا طرح تألیف لغت‌نامه را ریخت، با تصویب مجلس شورای ملی، در خانه دهخدا در خیابان ایرانشهر تهران آغاز شد. در سال ۱۳۳۴ با درگذشت دهخدا، این سازمان به دو اتاق در کنار عمارت مجلس در میدان بهارستان منتقل شد. بنابر وصیت دهخدا، دکتر محمد معین سرپرستی اداره کار را برعهده گرفت و دیگر یاران دهخدا، دکتر سیدمحمد دبیرسیاقی و دکتر سیدجعفر شهیدی او را یاری دادند. در آذرماه ۱۳۳۶ بنابر مصوبه مجلس، این سازمان با بودجه پیش‌بینی شده به دانشکده ادبیات دانشگاه تهران منتقل شد و اعضای لغت‌نامه در ساختمان نگارستان در میدان بهارستان مشغول به کار شدند. در سال ۱۳۵۳ شادروان دکتر محمود افشار، ساختمانی در محل موقوفات خود به مؤسسه لغت‌نامه دهخدا اهدا کرد. از سال ۱۳۸۳ مؤسسه لغت‌نامه دهخدا و اعضا و کارکنان آن در ساختمان بزرگی که توسط دانشگاه تهران در محل موقوفات دکتر محمود افشار ساخته شد مستقر گردیده‌اند.
موسسه لغت‌نامه دهخدا از سال 1368 دارای بخش آموزشی نیز است که به پیشنهاد دکتر شهیدی و با تأیید وزارت فرهنگ و آموزش عالی در قالب مرکز بین‌المللی آموزش زبان فارسی تأسیس شد که تا سال 1392 بیش از 10 هزار نفر از سراسر جهان در مرکز بین‌المللی آموزش زبان فارسی، آموزش دیده‌اند. موسسه لغت‌نامه دهخدا و مرکز بین‌المللی آموزش زبان فارسی از سال 1386 با تصویب هیأت‌رئیسه دانشگاه تهران، تحت عنوان واحد «موسسه لغت‌نامه دهخدا و مرکز بین‌المللی آموزش زبان فارسی» به فعالیت خود ادامه می‌دهد. این سازمان از کتابخانه مؤلفان با 11 هزار جلد کتاب فارسی، عربی و غیره و نسخه‌های خطی، ویژه مؤلفان لغت‌نامه‌ها و اعضای هیات علمی بهره‌مند است. همچنین کتابخانه مرکزی دانشجویان با حدود 12 هزار جلد کتاب و 200 منبع غیرکتابی شامل نوارهای صوتی، فیلم،CD و نقشه دایر است. گنجینه دهخدا، نمایشگاه دائمی نوشته‌ها، نامه‌ها، اسناد مربوط و عکس‌های دهخدا و همچنین تالار شهیدی شامل مجموعه کتاب‌های کتابخانه شخصی دکتر شهیدی بالغ بر 7000 جلد کتاب چاپی، سنگی و نسخه‌های خطی، تقدیرنامه‌ها، نشان‌ها و جوایز وی که به سازمان اهدا شده‌است از دیگر بخش‌های موسسه لغت‌نامه دهخدا است.
در تاریخ آمده‌است که علی‌اکبر دهخدا در ابتدا برای لغت‌نامه پشت پاکت‌های سیگار یادداشت‌برداری می‌کرد. اما لغت‌نامه از یادداشت‌هایی که دهخدا گردآورده‌بود، بسیار فراتر رفت و سازمان لغت‌نامه از آغاز تا پایان نشر کتاب، از همکاری تعدادی از لغت‌شناسان برخوردار شد که نام‌های آنها در مقدمه ویرایش جدید (سال ۱۳۷۷) به‌عنوان عضو هیات مؤلفان لغت‌نامه آمده‌است. دکتر شفیعی‌کدکنی درباره این اثر جاودان دهخدا می‌گوید: «امروز دقیقه یا ثانیه‌ای نیست که روی کره زمین یک نفر به لغت‌نامه دهخدا مراجعه نکند.»
مؤسسه لغت‌نامه دهخدا نخستین سازمان در ایران است که برای تألیف فرهنگ لغت یا واژه‌نامه تأسیس شده است. حیات این سازمان در دی‌ماه سال ۱۳۲۴ خورشیدی، حدود ۳۰ سال پس از آن‌که دهخدا طرح تألیف لغت‌نامه را ریخت، با تصویب مجلس شورای ملی، در خانه دهخدا در خیابان ایرانشهر تهران آغاز شد. در سال ۱۳۳۴ با درگذشت دهخدا، این سازمان به دو اتاق در کنار عمارت مجلس در میدان بهارستان منتقل شد. بنابر وصیت دهخدا، دکتر محمد معین سرپرستی اداره کار را برعهده گرفت و دیگر یاران دهخدا، دکتر سیدمحمد دبیرسیاقی و دکتر سیدجعفر شهیدی او را یاری دادند. در آذرماه ۱۳۳۶ بنابر مصوبه مجلس، این سازمان با بودجه پیش‌بینی شده به دانشکده ادبیات دانشگاه تهران منتقل شد و اعضای لغت‌نامه در ساختمان نگارستان در میدان بهارستان مشغول به کار شدند. در سال ۱۳۵۳ شادروان دکتر محمود افشار، ساختمانی در محل موقوفات خود به مؤسسه لغت‌نامه دهخدا اهدا کرد. از سال ۱۳۸۳ مؤسسه لغت‌نامه دهخدا و اعضا و کارکنان آن در ساختمان بزرگی که توسط دانشگاه تهران در محل موقوفات دکتر محمود افشار ساخته شد مستقر گردیده‌اند.
موسسه لغت‌نامه دهخدا از سال 1368 دارای بخش آموزشی نیز است که به پیشنهاد دکتر شهیدی و با تأیید وزارت فرهنگ و آموزش عالی در قالب مرکز بین‌المللی آموزش زبان فارسی تأسیس شد که تا سال 1392 بیش از 10 هزار نفر از سراسر جهان در مرکز بین‌المللی آموزش زبان فارسی، آموزش دیده‌اند. موسسه لغت‌نامه دهخدا و مرکز بین‌المللی آموزش زبان فارسی از سال 1386 با تصویب هیأت‌رئیسه دانشگاه تهران، تحت عنوان واحد «موسسه لغت‌نامه دهخدا و مرکز بین‌المللی آموزش زبان فارسی» به فعالیت خود ادامه می‌دهد. این سازمان از کتابخانه مؤلفان با 11 هزار جلد کتاب فارسی، عربی و غیره و نسخه‌های خطی، ویژه مؤلفان لغت‌نامه‌ها و اعضای هیات علمی بهره‌مند است. همچنین کتابخانه مرکزی دانشجویان با حدود 12 هزار جلد کتاب و 200 منبع غیرکتابی شامل نوارهای صوتی، فیلم،CD و نقشه دایر است. گنجینه دهخدا، نمایشگاه دائمی نوشته‌ها، نامه‌ها، اسناد مربوط و عکس‌های دهخدا و همچنین تالار شهیدی شامل مجموعه کتاب‌های کتابخانه شخصی دکتر شهیدی بالغ بر 7000 جلد کتاب چاپی، سنگی و نسخه‌های خطی، تقدیرنامه‌ها، نشان‌ها و جوایز وی که به سازمان اهدا شده‌است از دیگر بخش‌های موسسه لغت‌نامه دهخدا است.
نسخه آنلاین
درباره ویژگی‌های لغت‌نامه دهخدا که در وبگاه مؤسسه بارگذاری شده، عنوان شده‌است: «این لغت‌نامه در درجه نخست در جایگاه اصلی خود و یک وبگاه معتبر دانشگاهی منتشر شده و شورای تألیف مؤسسه بر آن نظارت دارد. دیگر آن‌که از نظر فنی معانی مختلف کلمه و هویت‌های دستوری در آن مشخص و بارز شده‌اند. همچنین کاربر می‌تواند علاوه بر جست‌وجو در مدخل‌ها در معانی هم جست‌وجو کند. این امکان در مورد مدخل‌های بلند به کاربر می‌تواند یاری دهد. علاوه بر موارد گفته‌شده، کاربر می‌تواند در صورت پیش آمدن هر سوال در نتیجه جست‌وجو، با شورای تألیف مؤسسه در ارتباط باشد.»
اکرم سلطانی - سرپرست بخش تألیف مؤسسه دهخدا - در مراسم رونمایی نسخه آنلاین «لغت‌نامه دهخدا» درباره ارائه لغت‌نامه دهخدا در چاپ‌ها و اشکال گوناگون گفته‌است: «مؤسسه لغت‌نامه دهخدا بعد از به پایان رسیدن تألیف لغت‌نامه دهخدا در سال ۱۳۵۹، این اثر بزرگ را که به شیوه چاپ سربی منتشر شده‌بود، بعد از انجام ویرایش، ابتدا در قالب ۱۴ جلد در سال ۱۳۷۲ و سپس در ۱۵ جلد به همراه مقدمه در سال ۱۳۷۷ با حروفچینی کامپیوتری با کیفیت بسیار مطلوب توانست منتشر کند. بعد از آن با توجه به پیشرفت تکنولوژی، این مؤسسه توانست در سال ۱۳۷۹ لوح فشرده این اثر را در دسترس عموم قرار دهد که تاکنون شش روایت آن توسط انتشارات دانشگاه تهران منتشر شده‌است. همچنین خلاصه‌ای از لغت‌نامه با عنوان فرهنگ متوسط دهخدا در دو جلد در سال ۱۳۸۵ به چاپ رسیده‌است؛ بنابراین می‌توان گفت طی این مدت مؤسسه همراه با روند تکنولوژی پیش رفته‌است. پیشنهاد بارگذاری لغت‌نامه دهخدا در وبگاه مؤسسه از سال‌های قبل ارائه شده‌بود ولی به‌دلیل نبود امکانات و مشکلات دیگر، این امر به تأخیر افتاد.»
مهدی تجلی، مدیر روابط عمومی و بین‌الملل مؤسسه، نیز با تأکید بر این‌که از نظر قانونی تمام حقوق این لغت‌نامه متعلق به مؤسسه دهخداست، گفت: «متأسفانه ما شاهد انتشار لغت‌نامه دهخدا در وبگاه‌ها و نرم‌افزارهایی بودیم که بدون کسب مجوز از این مؤسسه صورت گرفته‌است. از نظر قانونی تمام حقوق این لغت‌نامه متعلق به مؤسسه دهخداست. علامه علی‌اکبر دهخدا سال ۱۳۲۴ این اثر را به مردم ایران تقدیم کرد و انتشار و حفظ و صیانت از آن را به مجلس شورای ملی واگذار کرد و مجلس شورای ملی نیز با تأسیس سازمان لغت‌نامه دهخدا، در سال ۱۳۳۶ این سازمان را به دانشگاه تهران واگذار کرد.»
مزایا و معایب
نسخه رسمی لغت‌نامه دهخدا علاوه بر این‌که از نظر کامل و دقیق بودن قابل‌اعتماد اعلام شده، مزیت‌هایی نیز به نسبت دیگر نسخه‌های آنلاین دارد که امکان جست‌وجو در معانی واژه‌ها یکی از این موارد است. اکرم سلطانی در این باره گفته‌است: « از نظر فنی، معانی مختلف کلمه و هویت‌های دستوری در آن مشخص و بارز شده‌اند. همچنین کاربر می‌تواند علاوه بر جست‌وجو در مدخل‌ها، در معانی هم جست‌وجو کند.»
برخی مدخل‌های لغت‌نامه دهخدا طولانی یا بسیار طولانی هستند و امکان جست‌وجو در معانی می‌تواند در این مورد به کاربر لغت‌نامه یاری برساند. با این حال گشت‌وگذاری گذرا در این نسخه آنلاین نشان می‌دهد چندان هم خالی از اشکال و ایراد نیست؛ ایرادهایی که عمدتا و ظاهرا به مسائل فنی مربوط می‌شود. از مهم‌ترین این ایرادها می‌توان به درهم‌رفتن شعرها و مثال‌ها در متن مدخل‌ها اشاره کرد که خواندن آنها را برای کاربر دشوار کرده‌است. البته سلطانی اعلام کرده هر کاربر این امکان را دارد که «در صورت پیش آمدن هر سؤالی در نتیجه جست‌وجو» با شورای تألیف مؤسسه در ارتباط باشد، اما این مورد خاص ایراد بزرگی است که در همه مدخل‌ها وجود دارد و انتظار می‌رود دست‌اندرکاران به رفع آن بپردازند.
افزون بر این، طبیعی است که استفاده از این نسخه رسمی به‌مرور بیشتر خواهدشد و افزایش شمار کاربران نیازمند پیش‌بینی امکانات فنی برای پاسخگویی به مراجعات مکرر و پرشمار است؛ بنابراین بایست ترتیبی اتخاذ شود تا ایرادات فنی که منجر به کندی روند استفاده از سایت می‌شود، رفع شود.
انتهای پیام/
منبع: جام جم
اخبار مرتبط
ارسال نظر
