امام علی (ع) در خطبه خود بعد از ستایش پروردگار متعال به صفاتی که تنها می‌توانسته از گنجینه علمی و معرفتی حضرتش سرچشمه گرفته و بر زبان مبارک ایشان جاری شود، به چندین صفت برجسته برای پیامبر اشاره می‌فرماید که به بحث سیاست هم مربوط می‌شود. از جمله عبودیت به درگاه باری‌تعالی، به این معنی که قبول بندگی درگاه حق‌تعالی، به‌منزله مسئولیت‌پذیری و قانون‌مندی در عرصه حیات سیاسی اجتماعی است؛ که این خصیصه به تمامی در حرکات و رفتار و گفتار پیامبر والامقام اسلام (ص) نمود و عینیت داشته است.

سوال اینجاست که به چه دلیل امروز مردم در هر امری توقع عدالت ورزی دارند؟! سطح عدالت خواهی نهادینه، عمیق و گسترده شده است. به این دلیل که ذهن عدالت خواه در جامعه نهادینه شده و همین کار را برای حکام سخت کرده است. در جامعه فاسد، ذهنیتی درباره عدالت وجود ندارد و از حکام انتظاری در این باره وجود ندارد. مگر اینکه فرد انقلابی و انذار دهنده‌ای شروع به مطالبه گری در این باره کند.

حل امور عمومی به عهده مردم گذاشته‌شده، تا جایی که محوریت دین و اسلام را با مخاطره مواجه نسازد. در چنین مواقعی، اما رهبر به‌صورت مستقیم وارد عمل می‌شود و خطر را از دین برمی‌گیرد. در جریان حمله ناو امریکایی به ایران، امام به روسای امر این‌طور می‌گویند که من اگر جای شما بودم، این ناو را می‌زدم! به ایشان گفته می‌شود که شما می‌توانید دراین‌باره تصمیم بگیرید، اما ایشان تصمیم دراین‌باره را به شورای مربوط واگذار می‌کنند و می‌گویند که منتخبان مردم باید دراین‌باره تصمیم بگیرند.

استبداد داخلی دربار رضاخانی و پس از آن محمدرضا و استعمار و تهدیدات بیرونی انگلستان و اتحاد جماهیر شوروی که چشم طمع بر ذخایر نفتی جنوب و شمال ایران دوخته بودند، موجب همگرایی نیروهای ملی و مذهبی شد و همه خواهان استقلال سیاسی و اقتصادی و رهایی از چنگال استعمار شدند. آیت ‌الله کاشانی و رهبران مذهبی و ملی دیگر، مردم را به حمایت از مصدق و ملی‌ شدن صنعت نفت فراخواندند. اما آنچه در جریان این رویداد مهم تاریخی، کمتر شنیده و پرداخته شده، تلاش‌هایی است که مردم در هنگامه استعفای مصدق به رهبری آیت‌الله کاشانی ترتیب دادند. در این نوشتار پیرامون قیام مردم به رهبری کاشانی درست یک سال پیش از کودتا، می‌خوانیم.

تهران فتح و دوره‌ی استبداد صغیر منقضی می‌شود. یک دور که در تهران بزنید، از هر گوشه‌و‌کنارش، فريادهای زنده‌باد مشروطه، پاينده‌باد آزادی بلند است. طولی نمی‌کشد که ولادیمیر پلاتونوویچ لیاخوف، بریگاد روس، شکست‌خورده شمشیرش را تقدیم سران آزادی‌خواه‌ می‌کند. کار تمام است. مقارن همین‌اوقات، محمدعلی شاه ششمین پادشاه از دودمان قاجار گفتمان با سران مخالف را برنمی‌تابد و بی‌خیال تاج و تخت کم‌عمرش، با اهل و عیال، رجال، دولت‌مردان و ۵۰۰ قزاق مسلح، به باغ سفارتی روس در شمیرانان‌ کوچیده و آن‌جا ملتجی می‌شود.

برخی جهانی شدن را خصوصا با تأکید بر بعد اقتصادی آن، یک تهدید و خطر جدی برای قومیت‌ها می‌دانند. از منظر این گروه جهانی شدن به واسطه گسترش ارتباطات، افزایش مهاجرت‌ها، ازدواج‌های بین قومی، گسترش سبک زندگی شهری و از همه مهم‌تر، گسترش سرمایه‌داری و شیوه مصرف صنعتی، در نهایت منجر به کاهش حساسیت‌های قومی و تبدیل شدن آن‌ها به پس زمینه‌ای بی روح در هویت اشخاص می‌شود.

هنگامی که دستور تغییر لباس و تبدیل «کلاه پهلوی» به «کلاه بین‌المللی» موسوم به «شاپو» رسید و به فتح الله پاکروان، استاندار خراسان ابلاغ گردید، او بدون کمترین تاملی، دستور رضاخان را به اجرا گذاشت و در این زمینه، دستورات اکیدی به شهربانی خراسان و دیگر ادارات و عوامل تابعه صادر کرد.

این مردم شهدای خودشان را داشته‌اند، قهرمان‌هایی در مسیر انقلاب و جنگ داشته‌اند که با آن‌ها احساس نزدیکی می‌کنند، وقتی شما این‌ها را به دست فراموشی بسپارید و تلاش کنید روایت مرکز محور از انقلاب ارائه کنید، این جوان دیگر احساس همبستگی با شما نمی‌کند. مدل‌های اقتصادی که می‌آورند مدل‌های اقتصادی مرکز است، لذا در اینجا جواب نمی‌دهند و شکست می‌خورند. مدام مدل‌ها رنگ و پوسته خود را تلاش می‌کنند بومی نشان دهند، برای مثال مدیر طرح در منطقه لباس بلوچی می‌پوشد، غذای بلوچی بخورد یا تلاش می‌کند رویداد‌های محلی را شناسایی و در آن تأثیر بگذارد، اما باز همان هویت مرکز محور در محتوای کار‌ها عرضه می‌شود.

وقتی که به آلمان سفر کرد، در آن‌جا هم دست از تشکیلات برنداشت و سعی کرد، جمعی را گرد آوَرَد و گفتمان‌های دینی نویی راه بیندازد. تقریبا در تمام زیست پنجاه‌ساله‌اش شجاعانه و متعبدانه برخلاف افکار پوپولیستی بعضی از قشریون، بر این باور بود که بایستی از همه‌ی افکار و اندیشه‌ها در تشکیلات دعوت به عمل بیاید. حتی هنوز زوایای مغفول مانده‌ای از افکار دیگر بهشتی باقی مانده؛ از جمله اعتقاد او به استقلال زنان است.

شریعتی اما از سنخ دیگری بود. نواندیشی که سرنخ هم‌بستگی و عدالت‌خواهی را در بازگشت به خود و کندوکاو در دین می‌دانست و در این میان عقیده داشت که تنها تیری که باید در چله‌ی کمان عامه‌ی مردم باشد، اندیشه‌ی عدالت‌خواهی است. و خود شریعتی تماما با سرریز این نگاه در طارم فرهنگی نیز زیست می‌کرد.