تعداد اخبار:۱۲
بررسی چگونگی های زیست اجتماعی سیاسی امیرالمؤمنین
ای مالک! امورِ حکومت را از مردم پنهان نکن!
در این بند از فرمایشات حضرت علی (ع) دو نکته مهم نهفته است؛ نکته اول ضرورت وجود شفاف سازی در حکومت و مدیریت و دوم اشاره به جایگاه شفاف سازی در حکومت دارد که از چه درجه اهمیت بالایی برخوردار است. این مساله جزء مسائل کلیدی است که حضرت بیان می‌کنند. دلیل آن هم این است که بیشتر تخلفات، فساد و قانون شکنی‌ها در آن حوزه از مدیریت و حکومتداری رشد و توسعه پیدا می‌کند که امورات از مردم و اداره شوندگان پنهان باشد.
علی از زورمداری پرهیز می‌کند!
حضرت امیر، همه جا به حق ولایت خود تاکید می‌کند، اما هرگز توسل به زور و غلبه را روا نمی‌دارد. در گزارشی که طبری نقل می‌کند، علی (ع) خطاب به ابوبکر خلیفه اول، می‌گوید: «بازماندن ما از بیعت تو از این‌رو نیست که فضل تو را انکار می‌کنیم یا خیری را که خدا به سوی تو رانده به دیده حسد می‌نگریم، ولی ما را در این کار حقی بود که نادیده گرفتید...»
علی و دوری از مناسبات قدرت در جامعه اسلامی!
حضرت علی (ع) خطاب به معاویه تأکید می‌کند که هرچند از ابتدا با مکانیسم شورای سقیفه موافق نبوده، اما به خاطر مصلحت مسلمانی ۲۵ سال تحمل کرده است. چون رضایت خدا را در رضایت و اراده مردم دیده و برای جلوگیری از شر و فتنه در امور مسلمین صبر پیشه ساخته و از هرگونه دخالت یا همراهی در امور خلفا نیز پرهیز نموده است تا شریک بدعت و ظلم آنان نشود.
علی بیعتِ مخفی و بدون مردم را نمی‌پذیرفت!
[محمد حنفیه می‌گوید:]من هنگام کشته شدن عثمان، کنار پدرم بودم. [آن حضرت]برخاست و به منزل رفت. سپس اصحاب رسول خدا (ص) بر او وارد شدند و گفتند: این مرد [عثمان]کشته شده و مردم ناگزیر باید امامی داشته باشند و غیر از تو برای این امر نمی‌یابیم؛ نه از نظر قدمت پیشینه در اسلام و نه از لحاظ نزدیکی به رسول خدا (ص). پس [علی (ع)]گفت: چنین کاری نکنید؛ زیرا که من وزیر شما باشم بهتر از آن است امیرتان باشم. گفتند: نه، به خدا سوگند هیچ کاری نکنیم تا آنکه با تو بیعت نماییم. حضرت فرمود: پس [مراسم بیعت]در مسجد باشد؛ زیرا بیعت من نباید مخفی باشد و جز با رضایت مسلمانان محقق نخواهد بود.»
عهدی با سیاستمداران به وسعت تاریخ!
این عهدنامه ظاهرا خطاب به مالک است، اما خطاب به ما هم هست و حجت بر ما هم تمام شده و امیرمومنان حرف‌ها را به ما زده و این وظیفه‌ی ماست که با توجه به وضعیت امروز سازوکار‌های آن را به دست آوریم و به کار گیریم. گمان نمی‌کنم ما بتوانیم در برابر علی علیه السلام بهانه‌ای بیاوریم و بگوییم ما نمی‌دانستیم در حکومت و مدیریت باید چنین کرد، چون این عهدنامه به دست ما رسیده است
آیا علی اپوزیسیون بود؟
گاهی در مورد موضع امیرالمومنین پیرامون مساله خلافت (دین و دولت) ارزیابی نادرستی ارائه شده است. یکی از مواردی که برجسته‌سازی شده این تصور است که گویا موضع امیرالمومنین (ع) در نهج البلاغه کاملا مخالف با آن چیزی است که شیعیان به لحاظ کلامی و اعتقادی نسبت به امامت امیرالمومنین (ع) باور دارند. همچنین گاهی پیرامون مناسبات امیرالمومنین با دستگاه خلافت و واقعه سقیفه تفسیر درستی ارائه نمی‌شود؛ لذا لازم است تا میان باورهای‌های اعتقادی و وقایع تاریخی تفکیک قائل شده، تا خلط مباحث سبب ارائه تفاسیر، تحلیل‌ها و برداشت‌های نادرست از موضوعات اعتقادی (امامت) و تاریخی (ماجرای سقیفه و خلافت) نگردد.
مشروعیت نزدِ علی چگونه است؟
اندیشه مشروعیت مبتنی بر قرارداد و بیعت، ردپایی در تاریخ اسلام و خاطره‌ای درست در حافظه فرهنگ شیعه ندارد. اما «دلیل» این امر ظاهرا فقدان نص نیست، زیرا نصوص دینی ما، به‌ویژه آثار به جای مانده از امیرالمومنین (ع) آکنده از این رویکرد است. بلکه عدم انتقال این اندیشه از مجال نص به ذهنیت و عقاید ما، «علتی» تاریخی دارد؛ زندگی سیاسی-اجتماعی شیعه، مانند هرگونه زندگی، عموما، جز با تطبیق ناخودآگاه و خودجوش انسان، با محیط، تحت فشار نیاز‌های فوری و آنی، و نه بر طبق یک نقشه هوشمندانه از پیش طرح شده، نمی‌توانست انتظام طبیعی داشته باشد.
خشونت مردم را از حکومت جدا می‌کند
امیر مومنان را باور بر این بود که خشونت باید مهار شود و این مهار خشونت هم به مهارکننده‌های بیرونی نیاز دارد و هم به مهارساز‌های درونی که باید هر دو فراهم شود. یعنی هم به یک نظام تربیتی نیازمند است که حاصل آن مدیرانی به دور از خشونت باشد تا خودشان قائل نباشند که به سمت خشونت تمایل پیدا کنند. سازوکار بیرونی هم نیاز است که تا اگر کسی میل به خشونت پیدا کرد، قانون او را مهار سازد و با وی برخورد کند.
خط قرمز خون ریختن در حکومت
آیه تقیّه در ماجرای شکنجه‌ی «سمیه»، «یاسر» و «عمار» نازل شد؛ مشرکین قریش آن سه را زیر شکنجه بردند، سمیه و یاسر زیر شکنجه حاضر نشدند از توحید برگردند و از بت دفاع کنند، پس خونشان را ریختند؛ اما عمار گفت هر چه شما بگویید درست است و نجات پیدا کرد. بعد نزد رسول خدا (ص) آمد و گفت: «چنین کرده‌ام با آن که اعتقاد داشتم، اما ناچار شدم حرفی بزنم خلاف آن، تا خونم ریخته نشود.» جبرئیل نازل شد و گفت: «کار خوبی کردی، هیچ اشکالی ندارد» تقیّه برای حفظ خون است.
مددکاریِ علی همان مددکاریِ معترض است!
وقتی ما امام علی را به عنوان مددکار اجتماعی معرفی می‌کنیم، این امام علی هیچ وقت با هیچ حکومتی درگیر نخواهد بود؛ اما وقتی امام علی را مددکار جامعه‌ای بشناسیم -مددکاری که غرضش از مددکاری نه کمک به فقرا و حاشیه رانده شدگان بلکه از بین بردن فقر و کانون ایجاد تبعیض است- این امام علی همواره یک انسان انقلابی و معترض به وضعیت و ساختار‌های موجود است.
بهبود وضعیت معیشت از اقدامات ضرب‌الاجلی امام علی (ع) بود
امیرالمومنین وقتی که به خلافت رسید، مطابق سنت پیامبر بیت المال را بین افراد مدینه بالسویه تقسیم کردند. وقتی که مورد اعتراض قرار گرفتند، فرمودند اگر این اموال، دارایی‌های شخصی من بود، به طور مساوی بین مردم تقسیم میکردم! حال آنکه این اموال داریی خداست! این‌ها جزو اقدام‌های ضرب الاجلی ایشان در جهت بهبود وضعیت معیشت مردم بود. مثلا زمانی که ایشان جنگ جمل را به پایان رساند، بیت المال بصره را بین افراد سپاه به مساوی تقسیم کردند
عدالت امور را در جای خود قرار می‌دهد
از امام علی (ع) سؤال شد از عدل و جود، کدام ارزشمندتر است؟ امام فرمود عدل امور را در جای خود می‌نهد، اما جود امور را از جهت اصلی خود خارج می‌کند. امام علی (ع) حاکمان را به رعایت عدالت حتی در نگاه به زیردستان فرمان می‌داد. امیرالمؤمنین دراین‌باره به مالک اشتر می‌فرماید: اگر دو نفر پیش تو برای کاری آمدند حتی در نحوه نگاه کردن به آنها مساوات برقرار کن. اگر این‌طور باشد اشراف بر تو طمع نمی‌کنند و ضعفا نیز ناامید نمی‌شوند.