گروه اجتماعی فرهنگ سدید- دکتر حمیدرضا مستانی: در هر جامعه نقاطی به‌مثابه مرکزیت آن جامعه به‌شمار می‌آیند. به‌عنوان‌مثال رستوران‌ها، پارک‌ها، باشگاه‌های شبانه، ورزشگاه‌های فوتبال و یا کلیساها به‌عنوان مراکز تجمع و پاتوق در فرهنگ‌های غربی یا شرقی تعریف‌شده‌اند. در فرهنگ و جامعۀ ایرانی که عموماً مذهبی و متدین هستند در جریان یک سیر تاریخی، بخشی از این نقش مرکزیت در قالب ساختار اجتماعی مساجد دنبال شده است.
برخلاف کلیساها که در فرهنگ‌های مختلف عمدتاً هفته‌ای یک‌بار مورد مراجعۀ مردم قرار می‌گیرد، مساجدی که در مراکز روستا یا در هر یک از محلات شهرها واقع‌شده‌اند، روزانه بین دو تا سه بار میزبان جمع قابل‌توجهی از مردم نمازگزار است. این مراجعات جدای از سایر انواع حوائج نظیر استفتاء یا پرداخت زکات است.
مساجد روزی سه بار بانگ دعوت مردم به نماز برداشته و مردم را به خود می‌خوانند و درون مسجد نه‌تنها ارتباط باخدا و ارتباط خلق خدا با یکدیگر در صفوف فشرده نماز شکل می‌گیرد بلکه ارتباط مؤمنین با امام که مفسر آیات الهی است در قالب خطبه‌های بعد از نماز برقرار می‌شود. بدین ترتیب می‌توان گفت که مسجد در فرهنگ اسلامی-ایرانی به‌مثابه یک رسانه عمل کرده و روحانیون در مواجه با مردم نقش یک فعال رسانه‌ای را پیدا می‌کنند.
در این شرایط که شادابی، فرح و شادی و تحرک اجتماعی یکی از نیازهای جامعه به‌شمار می‌رود، رسانه به‌مثابه یک مسجد می‌تواند بیش‌ازپیش در این رابطه نقش‌آفرینی کند. بر همین اساس در ادامۀ ابتدا به بررسی تجربیات حال حاضر در این رابطه پرداخته و چند طرح و ایده را نیز مطرح می‌کنیم.
مساجد از دیرباز میزبان نماز جمعه و جماعات بوده‌اند. چه بسیار نمازگزارانی که پس از ادای فریضه نماز گرد هم آمده یا در محضر درس و وعظ روحانی پیش‌نماز حاضرشده‌اند؛ نفس این حضور مستمر و روزانه در مسجد خود سبب شادابی و رفع خستگی‌های زندگی روزمره از تن و جان نماز گذاران می‌شده و از سوی دیگر نشستن پای درس و بحث روحانی نیز بر رشد معنوی و اخلاقی نماز گذاران می‌افزاید.
چه بسیار مساجدی که در اعیاد و جشن‌های مذهبی میزبان مراسم مدیحه‌سرائی هستند و بدین بهانه در ایجاد فرح و شادی سالم در جامعه نقش مهمی ایفا می‌کنند.
از کلیدهای پررنگ کننده نقش مساجد در جوامع اسلامی می توان به اجتماع مردم در فضای مسجد، تعامل مؤمنین باهم و تأمین میل انسانی آن‌ها به برقراری ارتباطی سازنده با سایر مؤمنین اشاره کرد. اصولاً میل به ارتباط باهم نوع یک نیاز فطری بشری به‌شمار می‌رود. این ارتباط سازنده باهم نوع در پرتوی ارتباط انسان باخدا در محیط مسجد به‌حداعلای خود می‌رسد و به ایجاد حس شعف و شادی منجر می‌شود.
حتی در مراسم عزاداری و ذکر مصیبت نیز اگرچه چشم گریان است اما پس از پایان مراسم فرد عقدۀ دل بازکرده و به‌نوعی شعف الهی می‌رسد.
چند سالی است که به‌ویژه پس از پیروزی انقلاب اسلامی بسیاری از مساجد در ایام تابستان میزبان کلاس‌های علمی، فرهنگی و حتی ورزشی برای کودکان و نوجوان هستند و این ابتکار هرساله منجر به رضایت کودکان، نوجوانان و والدین آن‌ها شده است.
در تمامی این موارد مسجد به‌مثابه یک رسانه با برد منطقه‌ای عمل می‌کند و چه‌بسا آن هنگام مراسم از طریق رسانه‌های ارتباط‌جمعی پوشش داده می‌شود می‌تواند به بردی ملی یا بین‌المللی نیز دست یابد. به‌عنوان‌مثال هنگامی‌که مراسم نیمۀ شعبان از مسجد مقدس جمکران یا حرم حضرت عبدالعظیم از طریق رسانۀ ملی پخش می‌شود طیف وسیعی از مردم کشور را به خود جلب می‌کند.
نمونه‌های فوق‌الاشاره از ارتباط مسجد، رسانه و مردم در دوران معاصر می‌تواند صورت جدیدتری نیز به خود گرفته و نقش مسجد به‌مثابه یک رسانه را برای ایجاد شادی و شادابی جامعه پررنگ‌تر کند.
در همین رابطه و به‌منظور نقش‌آفرینی بیشتری مساجد در ایجاد تحرک و نشاط اجتماعی در جامعۀ ایرانی موارد ذیل قابل پیشنهاد و پیگیری است؛
- استفاده بیشتر از ظرفیت و نقش پررنگ ائمه جماعت در بیان مسائل روز و مشارکت بیشتر در حل مشکلات هم‌محله‌ای و همشهریان
- مبدل سازی مساجد هرچه بیش از پیش به محلی برای یادگیری، توانمندی و شبکه‌سازی میان ساکنین محلات، تقویت حلقه‌های معرفت و ایجاد کانون‌های کارآفرینی
- هماهنگی و الزام مساجد منتخب در محلات برای برگزاری جشن‌ها و مراسم مذهبی برای تمامی اعیاد و مناسبت‌های ملی و مذهبی
- حضور فعالانه مساجد در شبکه‌های اجتماعی مجاز و راه‌اندازی سیستم‌های پیامکی به‌منظور اطلاع‌رسانی از مراسمت و مناسبت‌ها به اهالی محلات
- مشارکت مساجد در برگزاری مراسمت عقد و ازدواج با لحاظ نمودن چارچوب‌ها و شئونات مساجد
- ورود جدی کانون‌های مساجد به مسئلۀ گردشگری فرهنگی-مذهبی از طریق برگزاری اردوهای و تورهای سیاحتی-زیارتی و فرهنگی با دعوت از خانواده‌ها و زوج‌های جوان و حتی پذیرائی از گردشگران خارجی علاقه‌مند به مذهب شیعه
- دعوت از بزرگان، علما، اساتید دانشگاه، شعرا، و دیگر صاحب‌نظران برای سخنرانی و برگزاری دوره‌های دانش‌افزائی برای مردم به همراه اطلاع‌رسانی گستردۀ این رویدادها
- برگزاری شب‌شعر با موضوعات فرهنگی-اجتماعی
- میزبانی از تعاونی‌های کارآفرینی غیرانتفاعی و حتی انتفاعی
- برگزاری بازارچه‌های خوداشتغالی برای زنان سرپرست خانوار و خانواده‌های محروم
محورهای فوق می‌تواند در دستیابی به تعریفی جامع‌تر از مسجد به‌عنوان محل عبادت و رشد مؤمنین مثمر ثمر باشد. مساجد دارای کارکردی چندبعدی هستند؛ محلی برای آرامش و عبادت و رشد معنوی، محلی برای گردهمائی و سازمان‌دهی مؤمنین و البته یک رسانۀ ارتباط‌جمعی مؤثر با برد منطقه و حتی فرا منطقه‌ای است. این کارکردهای متنوع در مساجد می‌تواند با اتکا به نوآوری و خلاقیت در جهت افزایش شادابی و سطح شور و شادی اجتماعی عمل کنند.
