دخترانگی در فرهنگ ایرانیان

گروه جامعه و اقتصاد «سدید» مهدیه شهرابی فراهانی: هویت را چیستی و کیستی فرد، آنچه موجب شناسایی فرد باشد تعریف می‌کنند. هویت را می‌توان مجموعه‌ای از شاخص‌ها و علائم در حوزه مؤلفه های مادی، زیستی، فرهنگی و روانی دانست که موجب شناسایی فرد از فرد، گروه از گروه، یا اهلیتی و فرهنگی از اهلیت و فرهنگ دیگر می‌شود. تجربه واقعی فرد درباره خود در یک موقعیت خاص و یا طریقی است که افراد در آن به تعریف خود می‌پردازند. در حقیقت می‌توان گفت هویت به مثابه مفهومی چندوجهی، متغیر، سیال، مرکب در عین حال، نِسبی، سرچشمه و سازمان دهنده معنا و تجربه برای افراد است. هویت یک احساس نسبتا پایدار از یگانگی خود است که می‌تواند مسیر رفتار‌های فرد در سنین مختلف را تحت الشعاع قرار دهد.

جنسیت یکی از مولفه‌های مهم و تاثیرگذار در هویت افراد است. در این میان هویت دخترانگی در مقایسه با جنس مذکر، از دوران کودکی با دیدگاه‌های گوناگون در جوامع مواجه بوده است. هویت دخترانگی با وجود برخورداری از مشترکات و تشابهات زیستی بسیار، دارای تفاوت‌ها و تمایزاتی است که در تمامی حیطه‌های مرتبط ازجمله برنامه ریزی‌های تربیتی باید لحاظ شود. تفاوت‌های بیولوژیکی، ازجمله تأثیر نوسانات هورمونی بر مغز دختران، زمینه ساز ویژگی‌های رفتاری و روانی متمایزی است به طوریکه مغز دختر‌ها از بدو تولد با مغز پسران تفاوت دارد.

هویت دخترانگی در فرهنگ ایرانی، دستخوش تغییراتی شده که با توجه به مولفه جنسیت، از دیرباز تا کنون با رویکرد‌های افراطی و تفریطی روبرو بوده است. به طوریکه عدم بروز رفتار‌های صحیح و ارزشی در جوامع، دختران ایرانی را با چندهویتی مواجه ساخته است. از یک سو نیروی دافعه با هویت دخترانه خویش دارند و از سوی دیگر دست به جنگ درونی برداشته و رفتار افراطی و از روی لجاجت انجام می‌دهند.

دختران از بدو تولد محیط خانواده را تجربه می‌کنند. بستر و زمینه‌ای که دختر در آن رشد می‌کند، نقشی اساسی در به وجود آمدن شخصیت، روحیات، رضایت از زندگی و هویت او دارد؛ بنابراین خانواده و افرادی که دختر در سال‌های اولیه زندگی در تعامل با آن هاست، در شکل گیری هویت جنسیتی او نقش اساسی دارند. بهترین بستر برای اینکه هویت دختر درست رشد کند، خانواده‌ای است که پدر و مادر نقش خود را در آن درست ایفا کنند و پدر در حرف، در سخن و در برخورد، مادر یا همسر را تکریم کند. تکریم همسر در شکل گیری هویت دختران بسیار اثردارد، این تکریم متقابلا احساس رضایت می‌آورد. از این رو محققان نقش والدین را در شکل‌دهی، رشد بهنجار و پایدار هویت دختران، به عنوان یکی از مهم‌ترین، دشوارترین و در عین حال، ظریف‌ترین وظیفه تربیتی والدین می‌دانند. امروزه بسیاری از مسائل و مشکلات خانوادگی به تربیت دختر در دوران کودکی آن‌ها برمی‌گردد؛ آن هم تربیتی براساس نوع و جنسیت آن‌ها، که این نوع تربیت اهمیت بسزایی در شکل‌گیری شخصیت و هویت فرد دارد.

دختر، محور و پایه‌های اساسی شکل دهنده نهاد‌های گوناگون یک جامعه است. دختر نماد سرزندگی، طراوت، شادمانی، حیات و سرزندگی است، نماد آفرینش عاطفه و مهرخداوندی در وجود آدمی است که عطوفت و مهربانی را در سرتاسر جامعه می‌پروراند. دختر و دوران زندگی اش، زیربنا و سرآغازی جهت دهنده برای دوره های بعدی زندگی آن‌ها خواهد بود و تأثیر مستقیمی بر خانواده و نسل آتی یک جامعه خواهد گذاشت. به طوری که از نظر پژوهشگران، سلامت دختران کلید شکسته شدن چرخه فقر بین نسل‌ها و دسترسی به اهداف توسعه هزاره است. از این رو توجه به ماهیت رفتاری متناسب با هویت دخترانگی در سطح جامعه ضرورت می‌یابد. دین مبین اسلام نیز جایگاه والایی برای دختر قائل می‌باشد. اسلام دینی است که به دختران جامعه ارزش و اهمیت زیادی داده است.  خداوند در آیه ۴۹ سوره شوری از دختر به عنوان هدیه استفاده می‌کند و انسان‌ها باید از این هدیه خداوند خوشحال شوند. این تعبیر بهترین تعبیر ممکن برای دختر است. تاریخ این حقیقت را در سینه خود ثبت کرده که پیامبران در احقاق حقوق و نقش سالم و سازنده دختران، برترین جریان سازی و هدایت را داشته که بارزترین آن شرع مقدس اسلام است. تعابیر زیبایی که برای دختران به کارگرفته شده، نشان از امتیاز و ویژگی خاصّ دختران دارد. واژه‌هایی چون: ریحانه (گل)، قواریر (بلورها)، و حسنه (نیکی).

با این حال، آنچنان که شایسته و بایسته است، جایگاه دختران در فرهنگ ایرانی، مورد غفلت واقع شده است. دختر ایرانی، دارای هویتی مستقل است که توجه بدان، امری اساسی و ضروری پیش از توجه به جایگاه زن در جامعه می‌باشد. دختر در فرهنگی ایرانی، دارای ملزومات، ویژگی‌ها و شرایطی است که عدم توجه بدان و یا ساده انگاری پیرامون آن، منجر به بروز مشکلات هویتی و تناقض در شکل دهی هویت دخترانگی در از دوران کودکی تا جوانی خواهد شد. عدم شناخت کافی، عدم توجه به رویکرد‌های یکپارچه اجتماعی، فرهنگی، روانشناختی و دینی، ماهیت و هویت دختر را با اشکالات بسیاری همراه می‌سازد. تکاپوی دختر ایرانی برای بدست آوردن هویتی مستقل، قابل انکار نیست. مسئله‌ای که دختر ایرانی بیش از پیش با آن روبرو است، بیش از آنکه به اشتغال، ازدواج و درآمد مربوط باشد، به هویت وی مربوط می‌گردد، هویتی که به دلیل آموزش‌های به دور از واقعیت‌های اجتماعی و متناقض، دچار آسیب جدی شده است. هویت موفق دختر ایرانی برگرفته از چهار عامل شناختی، ارتباط با والدین، تجارب خارج از خانواده و زمینه‌های گسترده‌تر اجتماعی است که از بین عوامل، نقش ارتباط با والدین، بیش از سایر موارد در شکل گیری هویت دختر نقش ایفا می‌کند. روانشناسان معتقدند هنگامی که دختر در یک خانواده، ارتباط صمیمی با والدین دارد، مناسبات عاطفی صحیح با اعضای خانواده برقرار می‌نماید، و احساس تعلق خاطر به آن‌ها دارد، دارای اعتماد به نفس بالاتری نسبت به سایر دختران هم سن خود در سنین کودکی، نوجوانی و جوانی است. یکی از این اقدامات توجه به اقتضائات دختران در سنین مختلف است. تعدیل توجه به ظاهر دختر، مصروف داشتن ذهن و فکر وی به زیبایی‌های ذهنی و درونی، ایجاد اعتماد به نفش و القای باور‌های صحیح درباره زیبایی‌های ظاهری، ایجاد صمیمت با دختران در جهت تامین نیاز‌های عاطفی وی، منجر به اتکای نفس و خودباوری دختران به خویشتن خویش شده و هویت وی را تقویت نمایند. از این رو با تقویت نمودن احساسات درونی، گرایش به توجهات و جلب نظر‌های بیرونی را در وی می‌کاهند.

آگاهی بخشی در زمینه هویت فردی، به ویژه هویت دخترانگی در سنین کودکی، اقدام کارسازی در جهت ارتقای شخصیت، و رشدیافتگی فردی در تمامی ابعاد می‌گردد. چراکه بسیاری از مشکلات ناشی از عدم قبول دخترانگی در فرهنگ ایرانی، مقابله با آن، رفتار‌های لجاجت جوی نوجوانان، برخورد‌های افراطی، تقلید رفتار‌های جنس مذکر و دوری یافتن از حقیقت خویشتن از سوی جامعه دختران ایران، منوط به رفتار‌های جامعه و خانواده در سنین کودکی است. آگاه سازی جامعه به اهمیت جایگاه دختر در فرهنگ ایرانی اسلامی، از جمله فعالیت‌های پراهمیت و ضروری به نظر می‌رسد که بایستی در دستور کار قرار گیرد. نظام آموزشی مدارس و پیش دبستانی مسئولیت خطیری در این حیطه دارند. از سوی دیگر نقش رسانه‌ها نیز در جامعه امروز غیر قابل انکار است.

مدارس به عنوان اولین نهاد اجتماعی که دختران وارد آن می‌شوند در الگوپذیری و هویت یابی دختر نقش دارد. دختر با مشاهده رفتار معلم و تعاملات بین معلم و دانش آموز و آموزش‌های مختلفی که در مدرسه برای بالا بردن انواع مهارت در آن‌ها داده می‌شود تکامل می‌یابد و هویتی کامل را شکل می‌دهد؛ بنابراین به نظر می‌رسد برنامه ریزی مدون در مدرسه و استفاده از روش‌های اثربخش می‌تواند در شکل گیری مناسب هویت جنسیتی دختران سهم بسزایی داشته باشد. بر اساس نتایج بدست آمده از تحقیقات، مشخص شد که تعامل بین خانه و مدرسه و همسو بودن این دو نهاد در شکل گیری هویت جنسیتی دختر مؤثر است. در این زمینه، مشارکت کنندگان بیان کردند که همسوسازی آموزش‌ها در مدرسه و خانه، متناسب بودن آموزش مدارس با عملکرد خانواده ها، و تعادل بخشی و مداخله گری مدرسه در مسائل خانواده در شکل گیری هویت جنسیتی دختران نقش اساس دارد.

نظام آموزشی با همراه یافتن رسانه ها، می‌تواند نقش بسزایی در بهبود هویت دخترانگی ایفا نماید. روشن نمودن نقش والای دختر در جامعه، ترویج فرهنگ احترام و ارزش آفرینی برای مقام دختر در خانواده، آگاه سازی دختران به اهمیت جایگاه آنان در خانواده و جامعه می‌تواند موثر عمل کند. بر این اساس مطابق با فرمایش مقام معظم رهبری، به دختران توصیه اکید می‌نمایند تا با نقش خود بیشتر آشنا شوند. ایشان می‌فرمایند: توصیه من به دختران عزیزم این است که معلومات و آگاهی‌هایتان را بیشتر کنید. مطالعه، دقّت، تحقیق، درس، ورود به مسائل مورد ابتلای روز و اهتمام به کار‌های دینی، جزو وظایف مسلّمی است که امروز زنان کشور باید مثل مردان، خود را موظّف به انجام آن‌ها بدانند.

فرارفتن از مقایسه، و نگاهی منحصر به فرد به هویت دخترانگی، بیش از پیش نیازمند توجه و آگاهی مدیران، معلمان، مسئولان و متولیان حوزه تعلیم و تربیت، خانواده و امور اجتماعی است. بی شک آموزش در این حیطه حرف اول را میزند، فرهنگ سازی و بهره مندی از رسانه ها، می‌تواند در کنار آموزش، اثرگذاری شگرفی در این زمینه ایجاد نماید. ایجاد عزت نفس در دختران ایران زمین، محکم نمودن ریشه ها، پایه‌ها و محور‌های رشد و حرکت در جامعه ایرانی به شمار می‌رود که می‌تواند در ارتقای هویت دختر در فرهنگ ایرانی، همچنان که بیان شده، اما عملی نشده است، موثر واقع گردد.

*مهدیه شهرابی فراهانی، مدیر اداره تحقیق و تسوعه پارک ملی علوم و فناوری‌های نرم و صنایع فرهنگی



/انتهای پیام/