دیوارنگاره‌ها جلوه های شهر

به گزارش «سدید»؛ چهره تهران واقعا خیلی عوض شده است. بخشی از این تغییر چهره می‌تواند مستلزم پاک شدن خاطره‌ها یا حتی تاریخ شهر و دست‌کم عبور از نوستالژی‌های ساکنان تهران بوده باشد که یحتمل موضوعی تلخ و غم‌بار است، اما بخشی از این تغییر چهره هم تلاش اجتناب‌ناپذیر، شهر برای آراستن خود را می‌رساند. شهر هم مثل آدم‌ها می‌ایستد جلوی آینه و گاهی چیز‌هایی را از صورتش برمی‌دارد و چیز‌هایی را هم به آن می‌افزاید. نمی‌شود نه آدم‌ها را و نه شهر‌ها را بابت تلاش‌شان برای دلپذیرتر شدن سرزنش کرد. مسؤول این آراستن و پیراستن هم در شهر تهران، سازمان زیباسازی شهرداری است که تاکنون دیوارنگاری‌های بسیاری را در شهر افزوده و بسیاری را هم مرمت و بهسازی کرده‌است. دیوار‌هایی که گرچه خاموشند، اما اگر ذهن‌تان را مرور کنید، خواهید دید که بیشترین گفت‌وگوهایتان را با شهر، با همان‌ها در میان گذاشته‌اید. شهر با همین چهره درحال تغییرش، معدن درددل‌ها و غم‌ها و شادی‌ها و خاطرات شهروندان بوده‌است. همین شهری که معاون فرهنگی سازمان زیباسازی معتقد است، فضا‌های شهری در آن بسیار هم کم است و آثارش بعد پیچیده انسان شرقی را بیشتر به منصه ظهور رسانده‌اند تا این که بخواهند با زبانی رئال با عابران ارتباطی ساده و مستقیم برقرار کنند. با شاپور دیوسالار درباره دیوارنگاری‌ها گفتگو کردیم.

در زیباسازی شهری و طراحی دیوارنگاری‌ها به چه مسائلی توجه می‌شود؟
اول برای مقدمه تشریح شرایط فضای شهری تهران را لازم می‌دانم. در واقع ما دست‌مان باز نیست که هر طور بخواهیم به فضای شهری شکل دهیم و دیوارنگاری هم بخشی از همین شکل‌دهی به فضای شهری است. فضای شهری کجاست؟ فضای عمومی خیابان‌ها و میادین ما هستند که می‌توانند این فضا را شکل دهند؛ بنابراین اگر این فضا‌های عمومی، به جای این که در خدمت ماشین باشند و صرفا نقش هدایت ترافیکی به خود بگیرند، به سمت فضا‌های انسان‌محور بروند و جایی برای عابران پیاده داشته باشند، هنر در آن فضاهاست که می‌تواند بهتر تنفس کند و مخاطب در تماس با اثر قرار بگیرد.

میادین به‌جز نمایش حجم‌ها که الان هم بسترش را دارند، چه نقش دیگری دارند؟
مثلا چرا نباید فضا‌های نمایشگاهی را در میادین داشته باشیم؟ به‌خصوص الان که وضعیت کروناست و محیط‌های سربسته در دسترس نیستند. هنر باید مردمی و عمومی باشد و بتواند تعامل برقرار کند. ولی الان ببینید آثار ما به‌خصوص کاشی‌ها کجا کار شده‌اند؟ عمدتا زیر پل در بزرگراه‌ها! آیا شما به‌عنوان مخاطب شهری با سرعت لااقل ۸۰ کیلومتری در اتوبان، می‌توانید هیچ خوانشی از چنین آثاری داشته باشید؟ این‌ها مسائلی است که واقعا مورد توجه قرار نگرفته و البته بخشی از آن هم واقعا اجتناب‌ناپذیر است چرا که شهر ما واقعا در این شرایط این ظرفیت و آمادگی را ندارد؛ بنابراین قصه دیوارنگاری‌ها را باید این‌طور ببینید که ما، چون در تهران فضای شهری کمی داریم، فرصت چندانی هم برای ارتباط گرفتن عابران با آثار در شهر وجود ندارد.

به نظر می‌رسد بخشی از آثار، به‌خصوص حجم‌ها و دیوارنگاره‌های قدیمی‌تر، به دلیل زبان انتزاعی‌شان، خیلی هم قادر به برقرار کردن ارتباط با مخاطب نباشد. این مردمی شدن را چقدر در آثار می‌شود دید؟
شخصا معتقدم هنر باید عمومی و مردمی و روزمره شود و جنس آثار موجود فضا‌های شهری به طوری باشد که مردم بتوانند با آن‌ها ارتباط برقرار کنند. هنر ما خیلی انتزاعی است به‌خصوص برای فضا‌های شهری که باید آن را از دور نگاه کنی و سریع مفهومش را درک کنی، کار را دشوار می‌کند. کلا ما شرقی‌ها خیلی پیچیده‌ایم. در حالی که در اروپا، آثار خیلی ساده و رئالند درعین حال ایده‌های جالبی دارند مثلا از مو‌های یک کودک درختی ساخته می‌شود. در ایران عمدتا آثار انتزاعی هستند و مخاطب باید خیلی تلاش کند تا با آن‌ها ارتباط بگیرد.

آیا مفهوم تاریخی محله، نقاشی قبلی که روی دیوار بوده، هویت محله و مواردی از این دست، دستمایه پرداخت جدید قرار می‌گیرند؟
در انتخاب آثار دیوارنگاری شهری عوامل متعددی تاثیرگذار است و معیار‌های زیادی را در نظر می‌گیریم. البته تعدادی از این عوامل مهم‌تر هستند و به عنوان شاخص و مبنای اصلی در نظر گرفته می‌شوند که با عنوان اهداف و سیاستگذاری‌های سازمان به صورت مدیریت شده در فراخوان‌ها و رویداد‌ها به اطلاع هنرمندان می‌رسند که از آن جمله این موارد هستند:
اسم منطقه (مثل اسامی بزرگراه‌ها)
کاربرد فیزیکی منطقه (مثل بازار گل)
شرایط و ظرفیت فرهنگی منطقه (مثل خیابان انقلاب)
تغییر نقشه و ساختار شهری منطقه (باعث حذف یا انتقال دیوارنگاری‌ها می‌شود)
دیوارنگاری مدارس (سلایق دانشجویی و جوانان در نظر گرفته می‌شود)
پاکسازی دیوارنگاری‌های ضعیف قدیمی و بی‌ربط
بافت منطقه نیز از عوامل پر اهمیت در انتخاب طرح و رنگ به شمار می‌رود.
تمثال بزرگان وشهدا (که عموما مرمت یا به‌روزرسانی می‌شوند) و...

بعضی بخش‌های شهر تهران، یادآور اتفاقات یا نوستالژی‌های خاصی هستند مثلا خیابان ایران که محل وقوع بخشی از تاریخ معاصر ماست یا برخی خیابان‌ها مثل لاله‌زار که فرهنگی هستند. این موضوعات در طراحی دیوارنگاری‌ها بازتاب پیدا می‌کنند؟
یکی از شاخصه‌های مهم مبنایی در انتخاب طرح، بافت فرهنگی و تاریخی است که در برخی مناطق تهران ظرفیت بیشتری برای مانور دادن روی این بعد وجود دارد. معمولا در تعامل با هنرمندان تلاش می‌کنیم به نوعی این هویت تاریخی در آثار نمایان شود.

بعضی نقاشی‌ها یا آثار، متعلق به هنرمندان سرشناسی هستند. در صورت فرسایش جایگزین می‌شوند یا مرمت؟
دیوارنگاره‌ها، چون روی جدار‌های شهر جلوه دارند، سیمای شهر را تحت تاثیر قرار می‌دهند. متاسفانه در مورد دیوارنگاره‌ها با این آسیب روبه‌رو بوده‌ایم که هر مدیری که آمده فقط تلاش کرده اثر خلق کند و کمیت را بالا ببرد. به همین علت، دیوارنگاره‌هایی داریم که سال‌ها از عمرشان گذشته، اما برای نگهداشت و مرمت و بازسازی آن‌ها کاری انجام نشده است. از این رو ما بیش از ۵۰ درصد انرژی و بودجه‌مان را برای مرمت و بهسازی آثار چه در حوزه حجم و چه دیوارنگاری گذاشته‌ایم. الان هم اگر خیابان کریمخان یا شهید مدرس یا صیاد را سر بزنید بخشی از آثار سامان‌دهی و بهسازی شده‌اند. تعدادی آثار هم داریم رنگ‌ورو رفته‌اند یا پوسته‌پوسته شده‌اند و جلوه خوبی ندارند. این‌ها هم در دستور کار قرار داده‌ایم و هر فصل قرار است ۲۵ اثر بهسازی شود. کار مرمت ۲۵ اثر بهار امسال هم تا اواسط تیر پایان می‌یابد. مثلا عکس امام در خیابان کریمخان و عکس شهید باهنر در منطقه یک از جمله این ترمیم‌شده‌ها هستند.

تصاویری که به هر علت تصمیم به تغییرشان می‌گیرید، موضوعشان هم عوض می‌شود یا الزاما با همان موضوع قبلی بازطراحی می‌شوند؟
به طور کلی دیوارنگاره‌های قدیمی و شاخص که بار هنری و خاطرات شهری دارند کارشناسی شده و پس از تایید کمیته تخصصی هنر‌های شهری، مرمت و بهسازی می‌شوند. اگر هم تصمیم به تغییر اساسی گرفته شود، غالبا در مواردی که موضوعات ارزشی دارند یا تصاویر شخصیت‌های شاخص هستند دچار تغییر اساسی نمی‌شوند. اما تصاویر عمومی، اگر موضوع و محتوا و مفهوم خوب باشد حفظ می‌شوند در غیر این صورت تغییر می‌کنند.

اگر صاحب ساختمانی که دیوارنگاره بر آن نقش شده، بخواهد ساختمانش را تخریب کند، قراردادی بین شهرداری با مالک وجود دارد که مجدد نقاشی روی ساختمان جدید احیا شود؟
شکل کار ما اساسا قراردادی نیست، بلکه نوعی توافق است؛ بنابراین در صورت تخریب ساختمان برای طرفین، مسؤولیتی ایجاب نمی‌کند.

آیا شهرداری به سایت مستقلی برای آرشیو کردن تصاویر و معرفی این آثار هنری شهری و هنرمندان‌شان و توضیحاتی درباره بستر تاریخی و فرهنگی آن‌ها فکر کرده است؟ چرا نداریم؟
سامانه اطلاعات هنری شهری در واحد آی‌تی (IT) سازمان در حال انجام و تکمیل اطلاعات است و به‌زودی این سایت در اختیار عموم قرار خواهد گرفت. همچنین اطلاعات به صورت روزانه در سایت سازمان زیباسازی و اینستاگرام سازمان قابل رویت است.

شهر را می‌توان به مثابه یک اثر هنری به محلی برای درک و دریافت و تبادل فکری و هنری برای عابران تبدیل کرد. فکر می‌کنید این اتفاق تا چه حد برای شهر تهران افتاده یا از آن دور شده‌ایم یا به سمتش حرکت کرده‌ایم؟
کلانشهر تهران به عنوان پایتخت در برگیرنده مجموعه‌ای از فرهنگ‌ها و علایق قومی کشور است. دارای سلایق مختلف و زیادی است و کنار یکدیگر زندگی می‌کنند و در شهر تکاپو دارند، اما متاسفانه فضای شهری اجازه نمی‌دهد همه نیاز‌ها و سلایق را بازتاب دهیم، در نتیجه تامین همه خواسته‌ها امکان‌پذیر نیست. با این حال ما در سازمان زیباسازی تلاش کردیم با بهره‌گیری از اعلام فراخوان‌های سراسری و کشوری تمام هنرمندان این مرز و بوم را با تکنیک‌ها و سلایقشان دعوت به همکاری کنیم و همچنین از کمیته تخصصی هنر‌های شهری هم که مجموعه‌ای از هنرمندان و متخصصان فعال هنری در شاخه هنر شهری و غیرشهری هستند، کمک بگیریم تا با بهره‌گیری از توانمندی همه هنرمندان در سنین مختلف، پاسخگوی سلایق هنری شهروندان با قومیت‌ها و سنین مختلف باشیم.

روی دیوار‌های شهر تهران، تنوع خوب و قابل قبولی از سبک‌های مختلف می‌بینیم. کاشی، نقاشی، آینه، فلز و... این تنوع را دیدگاه سازمان بوده یا هنرمندان یا تعاملی بوده است؟
کلا در تمام مراحل هنر شهری تعامل بین هنرمندان و سازمان وجود دارد. سازمان زیباسازی به عنوان متولی اصلی هنر شهری در تهران با برگزاریکارگاه‌ها و سمینار‌های پژوهشی و دعوت از استادان و هنرمندان با تجربه برای بالابردن سطح دانش هنر شهری تلاش کرده و با برگزاری بهارستان‌ها به صورت سالانه سعی در پرورش استعداد‌های جوان در کنار تجربه بزرگان داشته است که با بررسی اجرا‌های دیوارنگاری‌های همین چند سال اخیر می‌توان به تغییر و رشد فراوان آثار شهری، چه در زمینه تکنیک اجرا و چه در زمینه طراحی و همگونی با مناظر شهری اشاره کرد.

به طور کلی چقدر روی تنوع بخشیدن به سبک و موضوعات دیوارنگاره‌ها توجه دارید؟
از طرفی هنرمندان، برخی موارد را پیشنهاد می‌دهند و از طرف دیگر شورایی هم پیشنهاد‌ها را بررسی و اجرایشان را بسترسازی می‌کند. وجود تکنیک‌های اجرایی مختلف در سطح شهر، فرصت خوبی است تا هم خلاقیت‌های هنرمندان مختلف و سلایق‌شان متجلی شود و هم شهر احساس خوشایندتری ایجاد و چشم عابران را با شکل‌های مختلف هنری آشنا کند. در مجموع سازمان زیباسازی همواره با استقبال از پیشنهادات هنرمندان و تقابل مداوم چه از طریق سایت و چه به صورت حضوری سعی در به کارگیری نوآوری و خلاقیت هنرمندان داشته است.

 

 

انتهای پیام/