بررسی اندیشه سیاسی شهید مطهری در گفتگو با کارشناسان؛
این محقق اندیشه سیاسی با تاکید به جنبه مشترک همه حکومت‌ها که در کتاب «مقدمه‌ای بر حکومت اسلامی» اثر شهید مطهری آمده است گفت: وظیفه حداقلی همه حکومت‌ها این است که در راستای آسایش مردم گام بردارند و این وجه مشترک حکومت‌ها است. فرقی نمی‌کند این حکومت اسلامی باشد یا غیر اسلامی. سلطنتی باشد یا جمهوری. یا انواع و اقسام حکومت‌هایی که امروزه وجود دارد یا از قدیم وجود داشته است.
به گزارش «سدید»؛ شهید آیت الله مرتضی مطهری از معدود اندیشمندان معاصری است که موضوعات آثار گفتاری و نوشتاری وی تنوع گسترده‌ای را شامل می‌شود. از این جهت است که مطالعه آثار ایشان مخاطب را در جنبه‌های مختلفی به رشد و آگاهی می‌رساند. حاکمیت و نظام سیاسی اسلام یکی از موضوعاتی است که در اندیشه سیاسی شهید استاد مطهری به آن پرداخته شده است. حاکمیت، جمهوریت، اسلامیت و باید و نباید‌های انقلاب اسلامی در نگاه شهید مرتضی مطهری مسأله‌ای است که در این مجال در گفتگو با کارشناسان این حوزه به آن پرداخته‌ایم.
شریف لک‌زایی دانشیار گروه فلسفه سیاسی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی است. لک‌زایی در گفتگو در خصوص دوگانه حکومت اسلامی و جمهوری اسلامی می‌گوید: واقعه انقلاب اسلامی متفاوت است از بحثی به عنوان حکومت اسلامی یا جمهوری اسلامی. یک حادثه‌ای اتفاق افتاده که ما اسم آن را گذاشته‌ایم انقلاب اسلامی که واجد یک سری ارزش‌ها است و خواست مردم بوده و با رهبری حضرت امام به سر انجام رسیده است و در آن یک تغییر و تحول اساسی اتفاق افتاده است و رژیم حکومتی را تغییر داده است.
لک‌زایی ادامه داد: عمدتاً وقتی متفکران ما راجع به اندیشه سیاسی با مفهوم حکومت صحبت کرده‌اند از تعبیر حکومت اسلامی استفاده کرده و مباحث را ذیل حکومت اسلامی مطرح کرده‌اند. حتی خود استاد مرتضی مطهری در کتاب «مقدمه‌ای بر حکومت اسلامی» -که برای اولین بار در اردیبهشت ۱۳۹۶ به چاپ رسید- با عنوان حکومت اسلامی به آن پرداخته است.
حکومت مبتنی بر خواست مردم
این پژوهشگر با استناد به وجه عام تعبیر حکومت اسلامی که علاوه بر شهید مطهری، مورد استفاده امام خمینی هم واقع شده است، افزود: شکل حکومت بر حسب اقتضائات روز ممکن است تغییر بکند کما اینکه در شعار‌هایی که در انقلاب اسلامی داده می‌شد تا زمان پیروزی معمولاً حکومت اسلامی مطالبه می‌شد و می‌گفتند ما خواستار حکومت اسلامی هستیم، اما تحقق این حکومت اسلامی به چه شکلی است؟ آن چه که بعداً ترسیم شد و خود حضرت امام هم آن را توضیح دادند گفتند ما نوع حکومتمان یا شکل حکومتمان جمهوری اسلامی خواهد بود. محتوا، محتوای اسلامی است منتها با حضور جمهور مردم. جمهور را هم فرمودند به همان معنایی که همه جا هست. یعنی حضور و مشارکت مؤثر مردم در تعیین ابعاد و اضلاع شکل حکومتی که اتفاق می‌افتد.
لک‌زایی ادامه داد: استاد مطهری در مصاحبه‌ی تلویزیونی که داشت مفهوم جمهوری اسلامی را توضیح دادند و به همین مورد اشاره داشتند که مراد از آن بخش اسلامی محتوا، آموزه‌ها و ارزش‌ها و مطالبات محتوایی است که مردم دارند. مراد از جمهوری هم شکل نظام است. هر اتفاقی که بر اساس آن محتوا در این شکل از حکومت می‌افتد باید توسط خود مردم باشد.
لک زایی با اشاره به تدوین قانون اساسی بر مبنای مردم گرایی بیان داشت: در قانون همه نهاد‌ها و ارکان‌های مختلف حکومت به نحوی به مردم مرتبط می‌شوند. رئیس جمهوری به نحو مستقیم توسط مردم انتخاب می‌شود. نمایندگان مجلس به طرز مستقیم توسط مردم انتخاب می‌شوند. رهبری به صورت غیر مستقیم توسط مردم انتخاب می‌شود. نمایندگان مجلس خبرگان رهبری توسط مردم انتخاب می‌شوند. امروزه شورا‌های اسلامی شهر و روستا توسط مردم انتخاب می‌شوند که در نتیجه‌ی آن شهرداران یا مدیریت شهری، عمران و آبادی شهری و مسائلی که مربوط به شهر می‌شود توسط شهرداری و شورای شهر منتخب مردم انجام می‌شود.
مقبولیت عمومی شرط لازم تحقق حاکمیت
وی ادامه داد: بنابراین جمهوری مظهر اراده مردم می‌شود. حتی به لحاظ محتوای اسلامی هم می‌بینیم که این مساله در اینجا حادث می‌شود، چون به لحاظ اسلامی هم مردم باید رضایت داشته باشند یا به تعبیری که امروزه دارد مطرح می‌شود مقبولیت باید وجود داشته باشد. اگر رضایت و مقبولیت نباشد معمولاً حکومت‌ها نمی‌توانند آن اتفاقی را که باید، رقم بزنند و آن ابعاد اجرایی یا تصمیماتی را که اتخاذ می‌شود را نمی‌توانند در فضای اجرایی تحقق ببخشند؛ بنابراین این همبستگی مردم از یک طرف با حکومت و ارکان حکومت و به خصوص با بخش اجرایی یا قوه‌ی مجریه خیلی می‌تواند در راستای موفقیت نظام سیاسی کمک کند. از این جهت هم هست که دولت یا حکومت جامعه را اداره می‌کند و مردم هم اعتماد دارند و کمک می‌کنند چرا که حکومت در راستای خدمت به مردم و اجرای منویات آن‌ها گام بر می‌دارد.
عمدتاً وقتی متفکران ما در صحبت‌هایی که راجع به اندیشه سیاسی با مفهوم حکومت صحبت کرده‌اند از تعبیر حکومت اسلامی استفاده کرده و مباحث را ذیل حکومت اسلامی مطرح کرده‌اند
تأمین آسایش مردم وظیفه حداقلی همه حکومت‌ها
این محقق اندیشه سیاسی با تاکید به جنبه مشترک همه حکومت‌ها که در کتاب «مقدمه‌ای بر حکومت اسلامی» اثر شهید مطهری آمده است گفت: وظیفه حداقلی همه حکومت‌ها این است که در راستای آسایش مردم گام بردارند و این وجه مشترک حکومت‌ها است. فرقی نمی‌کند این حکومت اسلامی باشد یا غیر اسلامی. سلطنتی باشد یا جمهوری. یا انواع و اقسام حکومت‌هایی که امروزه وجود دارد یا از قدیم وجود داشته است. اما از حکومت اسلامی انتظارات دیگری مطالبه می‌شود که آن می‌تواند ویژگی‌های اختصاصی حکومت اسلامی یا برخی دیگر از حکومت‌ها باشد که وصف دیگری دارند. مثلاً حکومت لیبرال دموکراسی یا مشروطه سلطنتی یا اقسام دیگر حکومت‌ها. فلسفه‌ی حکومت در اسلام در آن جنبه اختصاصی که وجه تمایز آن با انواع دیگر حکومت‌ها است این است که باید زمینه‌های تعمیق معنویت را فراهم شود و غیر از امور رایج همه حکومت‌ها، بتواند این موارد را هم تأمین کند.
تحقق عدالت، عنصر ضروری حکومت از نگاه امام خمینی
لک‌زایی به تاکید امام خمینی بر تحقق عدالت به عنوان ضروری حکومت اشاره کرد و تصرح نمود: وقتی به عدالت توجه شود و در سطوح مختلف اجرایی شود طبیعتاً رضایت عمومی هم افزایش پیدا می‌کند. معنویت و دین‌ورزی و دین داری و ارزش‌ها هم بسط و گسترش پیدا می‌کند؛ بنابراین این یک نکته بسیار مهمی است که حکومت اسلامی نمی‌تواند از مردم جدا باشد و حتماً در پیوند مستقیم و مؤثر و هماهنگ با مردم باید تعریف شود.
وی با بیان اینکه اگرچه شهید مطهری تأمین آسایش مردم را مهم‌ترین وظیفه همه حکومت‌ها دانسته است، اما با این همه، نتوانسته ایم در این زمینه اقدامات لازم را انجام دهیم، افزود: به تعبیر شهید آیت الله مرتضی مطهری غایت و هدف اصلی حکومت‌ها به صورت عمومی تأمین آسایش مردم است از جمله اینکه از تجاوز خارجی مصون بمانند، مردم در داخل حقوق شأن محفوظ باشد و مصونیت داشته باشند و به حقوق شأن تجاوز نشود. خودشان به حقوق هم دیگر تجاوز نکنند. اگرچه در خصوص جمهوری اسلامی مشکلات و دشواری‌ها و همچنین توقعات بسیار زیاد بوده است، اما آنچه از منظر بیرونی دیده می‌شود این است مساله مورد تاکید شهید مطهری تحقق پیدا نکرده است. به خصوص فقری و تبعیض و فساد‌هایی که وجود دارد. البته عزم جدی برای مقابله با کاستی‌ها در برخی از کارگزاران وجود دارد، ولی تأمین آسایش مردم دچار خدشه شده است.
تأمین آسایش مردم نباید در دعوا‌های سیاسی فراموش شود
این پژوهشگر تأمین آسایش مردم را قربانی دعوا‌های سیاسی می‌داند و می‌گوید جنبه‌ی متعالی یک حکومت نیست بلکه جنبه‌ی حداقلی همه‌ی حکومت‌ها است؛ بنابراین این جنبه باید در منازعات جناحی و گروهی حفظ شود، اما به نظر می‌رسد که بعضاً حقوق مردم، منافع ملی قربانی دعوا‌های سیاسی قرار می‌گیرد و منازعات جناحی و سیاسی باعث می‌شود که این‌ها تحت شعاع قرار بگیرد و طبیعتاً آسایش مردم از بین می‌رود در نتیجه رضایت و نگاه مردم هم کاهش پیدا می‌کند.
اگر مردم صدبار هم انتخاب اشتباه داشته باشند باز هم باید در فضای آزاد انتخاب کنند
لک زایی با بیان اینکه هرچند که وضعیت موجود ایجاد شده نتیجه‌ی انتخاب نادرست مردم بوده است، اما او این را دلیلی برای محدودسازی سازکار‌های انتخابات نمی‌داند و معتقد است از نگاه شهید استاد مطهری آزادی مسأله‌ای بسیار مهمی است که روی آن به طور ویژه تأکید شده است.
شریف لک‌زایی در این خصوص افزود: شهید مطهری در بحث آزادی معتقد است مردم باید آزاد باشند تا رشد و تعالی پیدا کنند. باید اجازه داد تا مردم انتخاب آزادانه انتخاب کنند. کسی هم به آن‌ها چیزی را تحمیل نکند. حتی اگر صد بار هم اشتباه کنند باز هم باید فضا باز باشد و مردم از امکان انتخاب آزادانه بهره‌مند باشند تا به رشد برسند. مثالشان این است که اگر کسی می‌خواهد شنا یاد بگیرد با تئوری نمی‌شود. باید بیافتد در استخر. یک مقدار آب هم قورت بدهد، دست و پا بزند تا شنا یاد بگیرد. یا کسی که می‌خواهد رانندگی کند به هر حال آدابی دارد. باید پشت فرمان بنشیند با دنده یک حرکت کند. اصلاً یاد بگیرد چطور ماشین را روشن کند تا بتواند در جاده‌ها و خیابان‌ها رانندگی کند و به خودش و دیگران آسیب نزند.
قوانین فسادزا را اصلاح کنیم
این پژوهشگر اندیشه سیاسی با تاکید بر امکان وقوع خطا از جانب مردم و مسئولین افزود: ممکن است مردم در انتخاب خود اشتباه بکنند کما اینکه کارگزاران هم اشتباه می‌کنند و اشتباه کرده‌اند. منتها بر اساس نگاه استاد مطهری اگر فضا باز باشد و مردم آزادانه انتخاب بکنند در نهایت به انتخاب مسیر درست منجر خواهد شد. همچنان که در تشییع پیکر شهید سردار حاج قاسم سلیمانی عزیز شاهد حضور بی نظیر مردم بودیم و این نشان دهنده آن است که مردم مسیر درست را تشخیص می‌دهند و کارگزارانی را که در جهت اعتلای ایران و حفظ امنیت تلاش می‌کنند می‌شناسند و از آن تقدیر می‌کنند. این نشان می‌دهد در خیلی از موارد مردم اشتباه نمی‌کنند.
وی بسیاری از مشکلات و فساد‌ها را ناشی قوانین غلط دانست و خاطر نشان کرد: در جایی که خلاء قانونی وجود دارد باید برای اصلاح آن اقدام کنیم. امسال حضرت آیت الله خامنه‌ای فرمودند مانع زدایی‌ها و پشتیبانی‌ها. امروزه خیلی از قوانین باعث پیچیدگی‌ها و دشواری‌هایی شده که راه رشد و پیشرفت این ملت را مسدود کرده است. این‌ها باید اصلاح شود. چه بسا خود این‌ها باعث ایجاد فقر و فساد و تبعیض می‌شود. این مسیر اصلاحی را ما می‌توانیم انجام در پیش بگیریم. کما اینکه یک بار هم رهبر معظم انقلاب اسلامی فرمودند ممکن است همان شکل پارلمانی اتفاق بیافتد. نخست وزیری مجدداً احیا شود که نخست وزیر و مجموعه‌ی هیأت دولت یا مجموعه‌ی قوه‌ی مجریه این‌ها پاسخگو باشند به مجلس و از طریق مجلس انتخاب شوند. اگرچه من شخصاً فکر نمی‌کنم که این وضعیت قانونی و ساختاری که ما داریم ایراد چندانی داشته باشد. من ایراد را بیشتر در این نحوه اجرا و تحقق آن می‌دانم.
خطای مردم در برابر خطای مسؤولین ناچیز است!
وی خطای انتخاب از جانب مردم در فضایی آزاد را بسیار ناچیز می‌داند و می‌گوید: به هر حال انقلاب اسلامی با حمایت و پشتیبانی همین مردم اتفاق افتاده است. جنگ با حمایت و پشتیبانی مردم اداره شد. این چهل و چند سال مردم تحت شدیدترین فشار‌ها و محاصره‌ها و سختی‌ها بودند و باز هم تحمل کردند این مقاومت چیز کمی نیست. نباید آسیب‌هایی را که از جانب برخی از کارگزاران وارد می‌شود را در کنار مقاومت شایسته مردم قرار دهیم. مردم همه این سختی‌ها را تحمل کردند، ولی شکاف طبقاتی را نمی‌توانند تحمل کنند. این فاصله طبقاتی که بین مردم و مسؤولین و کارگزاران است را نمی‌توانند تحمل کنند.
ممکن است مردم در انتخاب خود اشتباه بکنند کما اینکه کارگزاران هم اشتباه می‌کنند و اشتباه کرده‌اند. منتها بر اساس نگاه استاد مطهری اگر فضا باز باشد و مردم آزادانه انتخاب بکنند در نهایت به انتخاب مسیر درست منجر خواهد شد
حذف گسست بین مردم و مسؤولین راه حل برون رفت از مشکلات
لک‌زایی مردمی شدن مسئولین را راهکار برون رفت از مشکلات بیان می‌کند و اضافه می‌کند: اگر مردم احساس کنند مسؤولین کنارشان هستند وضعیت تغییر می‌کند. چه می‌شود اگر مسئولین در کنار مردم در کوچه و خیابان تردد داشته باشند و ارزاقشان را خودشان مستقیم تهیه کنند؟ نه اینکه حالا هر روز خودشان بیایند دم مغازه خرید کنند، ولی آن قدر حضور داشته باشند که از وضعیت مطلع باشند. مردم آن‌ها در جامعه ببینند و مشکلاتشان را با آن‌ها در میان بگذارند.
لک زایی ادامه داد: به نظرم اگر شکاف بین مسؤولان و مردم از بین برود خیلی از مشکلات حل شود. تا الان هم مردم خیلی تحمل کردند. نباید این فاصله‌ها را ببینند. جمهوری اسلامی به معنای کاملش با این نگاه تحقق پیدا می‌کند. اگر فقط مشغول شعار باشیم، بعید می‌دانم. چهل سال دیگر هم بگذرد اتفاقی بیافتد و شاید فضای دین داری ما هم کمرنگ‌تر و سست‌تر و ضعیف‌تر شود.
علی غلامی رئیس دانشکده حقوق دانشگاه امام صادق (ع) و معاون اجتماعی و پیشگیری از جرم قوه قضائیه در گفتگو با مهر، درباره دوگانه حکومت اسلامی و جمهوری اسلامی گفت: شهید استاد مطهری معتقد است که انقلاب اسلامی پدیده‌ای است که باید در یک قالب مستدام شود و آن قالب جمهوری اسلامی است؛ یعنی اینکه ما انقلاب می‌کنیم که به یک نتیجه برسیم و آن نتیجه در یک قالب جدیدی ساری و جاری می‌شود.
وی در شرح توضیحاتش می‌گوید: الان ما انقلاب کردیم، فردایش دوباره انقلاب نمی‌کنیم. در حالت انقلاب باقی نمی‌مانیم. انقلابی باقی می‌مانیم، اما دوباره انقلاب نمی‌کنیم.
اسلامیت به جمهوریت ضمیمه نشده است
غلامی با اشاره به اینکه برای استقرار حکومت به قالبی نیاز داریم و آن قالب جمهوری اسلامی است، بیان داشت: حالا درباره جمهوری اسلامی دو نظر وجود دارد. یک نظر این است که ما اسلام را داشتیم دنبال قالب می‌گشتیم پس این قالب جمهوریت را از غرب گرفته‌ایم، که این تلقی اشتباه است. اما تلقی درست این است که ما از دل خود اسلام جمهوریت را درآوردیم. یعنی دستور قرآن که "امرهم شورا بیهنم… وشاورهم فی الامر" را می‌خواستیم محقق بکنیم.
ما که مثل صدر اسلام نمی‌توانستیم در مسجد از مردم نظر بخواهیم. قالبی که انتخاب کردیم برای این دستور دینی جمهوریت است. فلذا جمهوریت این طور نیست که به اسلامیت ما ضمیمه شده باشد
استاد حقوق دانشگاه امام صادق (ع) ادامه داد: ما که مثل صدر اسلام نمی‌توانستیم در مسجد از مردم نظر بخواهیم. قالبی که انتخاب کردیم برای این دستور دینی جمهوریت است. فلذا جمهوریت این طور نیست که به اسلامیت ما ضمیمه شده باشد. بعضی‌ها می‌گویند ما می‌خواهیم اسلام را اجرا کنیم قالبی که انتخاب کردیم جمهوریت است تا جایی که به اسلام لطمه نزند. این تعبیر دقیقی نیست.
تاکید آیت الله مطهری بر اهمیت استقلال فرهنگی
غلامی در ادامه با اشاره به اینکه باید دید شهید مطهری چه قالبی را پیشنهاد کرده، افزود: شهید مطهری در بحث‌های مختلفی در کتاب «آینده انقلاب اسلامی» عواملی که برای حفظ تداوم انقلاب لازم است را در سه محور تبیین می‌کند. بعضی از این‌ها ناظر به استقلال است. بعضی ناظر به آزادی است برخی هم ناظر به جمهوری اسلامی است. بحث استقلال سه گونه است. استقلال اقتصادی، استقلال سیاسی و استقلال فرهنگی؛ که شهید مطهری روی استقلال فرهنگی خیلی تاکید می‌کند، چون به درستی معتقد است که اگر استقلال فرهنگی نباشد استقلال سیاسی و اقتصادی خودکار از بین خواهد رفت؛ و ما قطعاً بدون استقلال فرهنگی به نتیجه نمی‌رسیم و حواسش هم به این است که در استقلال فرهنگی مسأله اصلی ما داخلی است نه خارجی. در استقلال فرهنگی ما از درون و نگاه خودی بیشتر آسیب می‌خوریم تا نیروی بیرونی.
اگر آزادی نباشد اتفاقی شبیه دوره قرون وسطی رخ خواهد داد
وی در ادامه این طور توضیح می‌دهد که دومین دیدگاه ناظر به آزادی است که شهید مطهری مطرح می‌کند. ضرورت آزادی و اهمیتش. خیلی جدی این بحث را مطرح می‌کند که: ما اگر آزادی را از مردم بگیریم یک اتفاقی شبیه دوره رنسانس و قرون وسطی رخ خواهد داد و حتماً به آزادی به معنای اسلامیش باید احترام بگذاریم و از این طور دوگانه‌ها یا سه‌گانه‌های کاذب پرهیز کنیم. اینکه بگوییم آزادی با معنویت منافات دارد. آزادی با امنیت منافات دارد. شهید مطهری به شدت با این مقابله می‌کند و معتقد است آزادی‌های مشروع را محدود نکنیم.
غلامی در شرح دیدگاه بعدی افزود: دیدگاه سوم ناظر به جمهوری اسلامی است. شهید مطهری درباره جمهوری اسلامی به دو سه نکته اشاره می‌کند. اولین بحث استمرار حضور مردم است؛ این انقلاب با حضور مردم به وجود آمده است و با حضور مردم هم باقی می‌ماند. دوم مساله عدالت اجتماعی و اهمیتش برای تحقق انقلاب اسلامی و ادامه انقلاب اسلامی؛ و سومین آن، بحث معنویت اسلامی است و اینکه حواسمان باشد که انقلاب‌ها بعد از پیروزی اگر معنویت نداشته باشند به همان آفتی دچار می‌شوند که یک سری حرکات دینی و یک سری حرکات اصلاح‌طلبانه دچار شد چرب و شیرین دنیا می‌آید و بعد گرفتاری آغاز می‌شود. چهارمین بحث وحدت و پرهیز از تفرقه است. یعنی همان طور که امام می‌فرمایند پیروزی ما به خاطر کلمه توحید و توحید کلمه است؛ و نهایتاً هم برای تحقق جمهوری اسلامی اصرار شهید مرتضی مطهری بر موضوع رهبری فقیه به معنای ولایت فقیه است نه اینکه پست اجرایی داشته باشد.
در استقلال سیاسی موفق بوده‌ایم، اما در استقلال فرهنگی ضعیف عمل کرده‌ایم
رئیس دانشکده حقوق دانشگاه امام صادق (ع) در ادامه با طرح این پرسش که حالا ما در این‌ها چقدر موفق شدیم، تصریح کرد: در برخی از این‌ها موفقیت‌های ما بیشتر است. مثلاً در استقلال سیاسی ما موفقیتمان زیاد است. ولی در استقلال فرهنگی آسیب دیدیم؛ و الان وقتی دقت می‌کنیم به وضوح می‌بینیم که یک جا‌هایی حتی در زبان مان در رفتارمان در فرهنگمان و در سبک زندگیمان این بحث استقلال آسیب دید.
درباره آزادی دچار افراط و تفریط هستیم
وی در ادامه می‌افزاید: در موضوع آزادی ما در کشور با دو لبه‌ی تیغ افراط و تفریط مواجه‌ایم؛ یک عده تا اسم آزادی می‌آید، آزادی را با یک جور ولنگاری و یله‌گی قاطی می‌کنند یک عده هم از آن طرف اندک آزادی را برنمی تابند و معتقدند همه‌ی انواع آزادی خطرناک است. آزادی ممکن است امنیت را به خطر بیاندازد.
در آزادی هم آنچه که مدنظر حضرت امام و حضرت آیت الله خامنه‌ای بوده است، ما در اجرا یک جا‌هایی با آن مشکل داریم. مثلاً همین کرسی‌های آزاد اندیشی که رهبر انقلاب سال ۱۳۸۰ مطرح کردند. ۲۰ سال گذشته هنوز به طور جدی به این مساله توجه نشده است.
یک عده تا اسم آزادی می‌آید، آزادی را با یک جور ولنگاری و یله‌گی قاطی می‌کنند یک عده هم از آن طرف اندک آزادی را برنمی تابند و معتقدند همه‌ی انواع آزادی خطرناک است
معاون اجتماعی و پیشگیری از جرم قوه قضائیه با اشاره به اهمیت حضور مردم در جمهوری اسلامی افزود: شهید مطهری معتقد بود حضور مردم همچون نفی رژیم سابق باید در تثبیت جمهوری اسلامی هم جدی باشد، ما هنوز یک جا‌هایی مردم را به انتخابات تنزل دادیم و این کم است.
غلامی در توضیح این نظر گفت: خیلی جا‌های دیگر مردم می‌توانند نقش آفرینی کنند. نمونه‌اش حکم ریاست قوه قضائیه فعلی است، مثلاً دو سال و نیم پیش که رهبر معظم انقلاب حکم دادند به مردمی بودن قوه قضائیه. یعنی قوه قضائیه خیلی از کارهایش باید دست مردم باشد؛ و آنجا که ضرورت ندارد ورود نکند. مثل موضوع صلح و سازش.
عدالت اجتماعی مسأله حکومتی نیست
وی در ادامه می‌گوید: در موضوع عدالت اجتماعی ما خیلی کار داریم اگرچه که موضوع عدالت اجتماعی موضوع حکومتی نیست. یعنی هم حکومت نقش دارد هم مردم و اتفاقاً قرآن می‌فرماید برپایی عدالت بر عهده‌ی مردم است. مردم باید کمک بکنند تا بتوانید این را محقق بکنید. در موضوع معنویت، معنویت یک موضوع متری نیست که بتوانیم بگوییم چقدر معنویت کسب کردیم و چقدر نکردیم. اما متأسفانه بعضی عملکرد‌های ما باعث می‌شود که مردم بین عملکرد ما و دین یک نسبتی برقرار کنند و این نتیجه‌اش خدایی ناکرده این بشود که مردم یک جا‌هایی بی دینی‌شان را از سر لج‌بازی با برخی سیاست‌ها انجام بدهند.
غلامی در شرح بیشتر موضوع نکته‌ای را اضافه کرد و افزود: در موضوع وحدت، مردم وحدت دارند. خود مردم با هم وحدت دارند. اگر برخی از مسئولین این را به هم نزنند! همان طور که رهبر انقلاب می‌گویند بعضی از مسئولین ما هنرشان این است که به مردم کم لطفی بکنند و شکافی در این وحدت ایجاد بکنند و دو قطبی ایجاد کنند.
مردم و مسئولین هر دو در ایجاد وضعیت موجود نقش دارند
غلامی ادامه داد: در موضوع رهبری فقیه که الحمدلله آنچه که شهید مطهری درباره فقیه می‌گوید محقق شده است. ایشان یک بحثی دارد و می‌گوید جمهوری اسلامی تحققش خیلی وابسته به روحانیت بوده است. یعنی در پیروزی انقلاب، روحانیت یک محوریتی داشت که آن محوریت را بعدش حفظ بکند. نه به این معنا که خودش بیاید پست اجرایی بگیرد. به این معنا که پایگاهش را که مساجد هستند حفظ بکند و حتی‌المقدور وارد اجراییات دولتی نشود. آن استقلال نهاد روحانیت و پدری‌اش برای مردم و زبان گویای مردم حفظ شود. ما یک جا‌هایی در این مساله عدول کردیم. در مساجد و نهاد روحانیت از آن جایگاه حداکثری که می‌توانند داشته باشند در یک حیطه‌هایی تنزل پیدا کردند و حق مطلب درباره‌شان ادا نشده است.
غلامی کاستی‌ها را به طور مساوی ناشی از عملکرد مردم و مسؤولین برشمرد و افزود: هر دو در این موضوع سهیم‌اند و نمی‌شود توزین کرد. از یک طرف می‌گویم الناس علی دین ملوکهم: مردم به دین حاکمانشان هستند. اما وقتی حکام را خود مردم انتخاب می‌کنند مساله یک مقدار پیچیده می‌شود. گاهی ما یک مدیری را انتخاب می‌کنیم بعد می‌گوئیم مشکل این است. خب مساله این است که ما خودمان انتخاب کردیم. فلذا این موضوع به هر دو طرف ربط پیدا می‌کند. نه به اینکه گاهی اوقات می‌گوئیم مردم مقصرند. همه اش تقصیر مردم است. خودتان کردید. این را خیلی برنمی‌تابم. هم از آن طرف که همه کار‌ها را بر عهده مسؤولین و حکام و فرمانروایان است. هیچکدام از این نگاه‌ها درست نیست. هر دوی این‌ها با هم‌اند. امام علی علیه السلام وقتی می‌خواهند بگویند چرا خلافت را پذیرفتند به دو نکته اشاره می‌کنند. ۱. می‌گویند مردم حاضر شدند و بر من اتمام حجت شد. ۲. آن عهدی که خدا از علما گرفته است. یعنی حضور مردم، عدل الهی. این دوتا با هم است. اینکه حکام فقط مسئولند اشتباه است. چون تا مردم نخواهند امیرالمومنین هم باشد نمی‌تواند اقامه عدل کند. اینکه مردم فقط مقصرند اشتباه است. چون که خیلی جا‌ها ریل گذاری را مسؤولین انجام می‌دهند؛ و اگر مسؤولین در ریل گذاری شأن درست عمل بکنند و مردم راه را درست پیدا کنند عمل می‌کنند.
باید به ارزش‌های دهه شصت برگردیم
وی در ادامه می‌گوید: در دهه‌ی شصت امام رحمت الله علیه و مسؤولین کشور یک دست بودند. اما الان شاهد هستیم که رهبر انقلاب به شدت روی این ارزش‌ها تاکید دارند، اما در بخشی از بدنه مسئولین کشور این موضوع مورد توجه قرار نمی‌گیرد.
همین باعث می‌شود که مردم یک جا‌هایی احساس نکنند که باید همراه شوند با آن شعار‌های اصلی و گاهی احساس می‌کنند که اگر با آن شعار همراه شویم سرمان کلاه رفته است و هر کس هر چقدر می‌تواند به قول معروف بِکند و فکر منافع خودش باشد. این امر امروز گرفتاری ایجاد کرده است. این دو دستگی بین عملکرد برخی از مسؤولین نظام که از رهبر انقلاب تبعیت می‌کنند و به شعار‌های ایشان پایبندند و مسئولینی که طور دیگری عمل می‌کنند و بهانه به دست برخی می‌دهند که کار‌هایی بکنند که نتیجه‌اش برخی اتفاقات امروز و نگرانی و نوعی تشتت در میان مردم است و باعث می‌شود که گاهی آدم احساس بکند که برای تغییر ذهنیت مردم نیاز به یک حرکت شگرف در کشور احساس می‌شود و باید یک اتفاقی بیفتد و مردم به نوعی دوباره زنده شوند، چون خیلی عملکرد‌هایی که در کشور دارد اتفاق می‌افتد به جهت موج روانی فارغ از بحث‌های اقتصادی دارد مردم را کلافه و عصبانی می‌کند و این اتفاق خوبی نیست.
شریف لک‌زایی دانشیار گروه فلسفه سیاسی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی است. لک‌زایی در گفتگو در خصوص دوگانه حکومت اسلامی و جمهوری اسلامی می‌گوید: واقعه انقلاب اسلامی متفاوت است از بحثی به عنوان حکومت اسلامی یا جمهوری اسلامی. یک حادثه‌ای اتفاق افتاده که ما اسم آن را گذاشته‌ایم انقلاب اسلامی که واجد یک سری ارزش‌ها است و خواست مردم بوده و با رهبری حضرت امام به سر انجام رسیده است و در آن یک تغییر و تحول اساسی اتفاق افتاده است و رژیم حکومتی را تغییر داده است.
لک‌زایی ادامه داد: عمدتاً وقتی متفکران ما راجع به اندیشه سیاسی با مفهوم حکومت صحبت کرده‌اند از تعبیر حکومت اسلامی استفاده کرده و مباحث را ذیل حکومت اسلامی مطرح کرده‌اند. حتی خود استاد مرتضی مطهری در کتاب «مقدمه‌ای بر حکومت اسلامی» -که برای اولین بار در اردیبهشت ۱۳۹۶ به چاپ رسید- با عنوان حکومت اسلامی به آن پرداخته است.
حکومت مبتنی بر خواست مردم
این پژوهشگر با استناد به وجه عام تعبیر حکومت اسلامی که علاوه بر شهید مطهری، مورد استفاده امام خمینی هم واقع شده است، افزود: شکل حکومت بر حسب اقتضائات روز ممکن است تغییر بکند کما اینکه در شعار‌هایی که در انقلاب اسلامی داده می‌شد تا زمان پیروزی معمولاً حکومت اسلامی مطالبه می‌شد و می‌گفتند ما خواستار حکومت اسلامی هستیم، اما تحقق این حکومت اسلامی به چه شکلی است؟ آن چه که بعداً ترسیم شد و خود حضرت امام هم آن را توضیح دادند گفتند ما نوع حکومتمان یا شکل حکومتمان جمهوری اسلامی خواهد بود. محتوا، محتوای اسلامی است منتها با حضور جمهور مردم. جمهور را هم فرمودند به همان معنایی که همه جا هست. یعنی حضور و مشارکت مؤثر مردم در تعیین ابعاد و اضلاع شکل حکومتی که اتفاق می‌افتد.
لک‌زایی ادامه داد: استاد مطهری در مصاحبه‌ی تلویزیونی که داشت مفهوم جمهوری اسلامی را توضیح دادند و به همین مورد اشاره داشتند که مراد از آن بخش اسلامی محتوا، آموزه‌ها و ارزش‌ها و مطالبات محتوایی است که مردم دارند. مراد از جمهوری هم شکل نظام است. هر اتفاقی که بر اساس آن محتوا در این شکل از حکومت می‌افتد باید توسط خود مردم باشد.
لک زایی با اشاره به تدوین قانون اساسی بر مبنای مردم گرایی بیان داشت: در قانون همه نهاد‌ها و ارکان‌های مختلف حکومت به نحوی به مردم مرتبط می‌شوند. رئیس جمهوری به نحو مستقیم توسط مردم انتخاب می‌شود. نمایندگان مجلس به طرز مستقیم توسط مردم انتخاب می‌شوند. رهبری به صورت غیر مستقیم توسط مردم انتخاب می‌شود. نمایندگان مجلس خبرگان رهبری توسط مردم انتخاب می‌شوند. امروزه شورا‌های اسلامی شهر و روستا توسط مردم انتخاب می‌شوند که در نتیجه‌ی آن شهرداران یا مدیریت شهری، عمران و آبادی شهری و مسائلی که مربوط به شهر می‌شود توسط شهرداری و شورای شهر منتخب مردم انجام می‌شود.
مقبولیت عمومی شرط لازم تحقق حاکمیت
وی ادامه داد: بنابراین جمهوری مظهر اراده مردم می‌شود. حتی به لحاظ محتوای اسلامی هم می‌بینیم که این مساله در اینجا حادث می‌شود، چون به لحاظ اسلامی هم مردم باید رضایت داشته باشند یا به تعبیری که امروزه دارد مطرح می‌شود مقبولیت باید وجود داشته باشد. اگر رضایت و مقبولیت نباشد معمولاً حکومت‌ها نمی‌توانند آن اتفاقی را که باید، رقم بزنند و آن ابعاد اجرایی یا تصمیماتی را که اتخاذ می‌شود را نمی‌توانند در فضای اجرایی تحقق ببخشند؛ بنابراین این همبستگی مردم از یک طرف با حکومت و ارکان حکومت و به خصوص با بخش اجرایی یا قوه‌ی مجریه خیلی می‌تواند در راستای موفقیت نظام سیاسی کمک کند. از این جهت هم هست که دولت یا حکومت جامعه را اداره می‌کند و مردم هم اعتماد دارند و کمک می‌کنند چرا که حکومت در راستای خدمت به مردم و اجرای منویات آن‌ها گام بر می‌دارد.
عمدتاً وقتی متفکران ما در صحبت‌هایی که راجع به اندیشه سیاسی با مفهوم حکومت صحبت کرده‌اند از تعبیر حکومت اسلامی استفاده کرده و مباحث را ذیل حکومت اسلامی مطرح کرده‌اند
تأمین آسایش مردم وظیفه حداقلی همه حکومت‌ها
این محقق اندیشه سیاسی با تاکید به جنبه مشترک همه حکومت‌ها که در کتاب «مقدمه‌ای بر حکومت اسلامی» اثر شهید مطهری آمده است گفت: وظیفه حداقلی همه حکومت‌ها این است که در راستای آسایش مردم گام بردارند و این وجه مشترک حکومت‌ها است. فرقی نمی‌کند این حکومت اسلامی باشد یا غیر اسلامی. سلطنتی باشد یا جمهوری. یا انواع و اقسام حکومت‌هایی که امروزه وجود دارد یا از قدیم وجود داشته است. اما از حکومت اسلامی انتظارات دیگری مطالبه می‌شود که آن می‌تواند ویژگی‌های اختصاصی حکومت اسلامی یا برخی دیگر از حکومت‌ها باشد که وصف دیگری دارند. مثلاً حکومت لیبرال دموکراسی یا مشروطه سلطنتی یا اقسام دیگر حکومت‌ها. فلسفه‌ی حکومت در اسلام در آن جنبه اختصاصی که وجه تمایز آن با انواع دیگر حکومت‌ها است این است که باید زمینه‌های تعمیق معنویت را فراهم شود و غیر از امور رایج همه حکومت‌ها، بتواند این موارد را هم تأمین کند.
تحقق عدالت، عنصر ضروری حکومت از نگاه امام خمینی
لک‌زایی به تاکید امام خمینی بر تحقق عدالت به عنوان ضروری حکومت اشاره کرد و تصرح نمود: وقتی به عدالت توجه شود و در سطوح مختلف اجرایی شود طبیعتاً رضایت عمومی هم افزایش پیدا می‌کند. معنویت و دین‌ورزی و دین داری و ارزش‌ها هم بسط و گسترش پیدا می‌کند؛ بنابراین این یک نکته بسیار مهمی است که حکومت اسلامی نمی‌تواند از مردم جدا باشد و حتماً در پیوند مستقیم و مؤثر و هماهنگ با مردم باید تعریف شود.
وی با بیان اینکه اگرچه شهید مطهری تأمین آسایش مردم را مهم‌ترین وظیفه همه حکومت‌ها دانسته است، اما با این همه، نتوانسته ایم در این زمینه اقدامات لازم را انجام دهیم، افزود: به تعبیر شهید آیت الله مرتضی مطهری غایت و هدف اصلی حکومت‌ها به صورت عمومی تأمین آسایش مردم است از جمله اینکه از تجاوز خارجی مصون بمانند، مردم در داخل حقوق شأن محفوظ باشد و مصونیت داشته باشند و به حقوق شأن تجاوز نشود. خودشان به حقوق هم دیگر تجاوز نکنند. اگرچه در خصوص جمهوری اسلامی مشکلات و دشواری‌ها و همچنین توقعات بسیار زیاد بوده است، اما آنچه از منظر بیرونی دیده می‌شود این است مساله مورد تاکید شهید مطهری تحقق پیدا نکرده است. به خصوص فقری و تبعیض و فساد‌هایی که وجود دارد. البته عزم جدی برای مقابله با کاستی‌ها در برخی از کارگزاران وجود دارد، ولی تأمین آسایش مردم دچار خدشه شده است.
تأمین آسایش مردم نباید در دعوا‌های سیاسی فراموش شود
این پژوهشگر تأمین آسایش مردم را قربانی دعوا‌های سیاسی می‌داند و می‌گوید جنبه‌ی متعالی یک حکومت نیست بلکه جنبه‌ی حداقلی همه‌ی حکومت‌ها است؛ بنابراین این جنبه باید در منازعات جناحی و گروهی حفظ شود، اما به نظر می‌رسد که بعضاً حقوق مردم، منافع ملی قربانی دعوا‌های سیاسی قرار می‌گیرد و منازعات جناحی و سیاسی باعث می‌شود که این‌ها تحت شعاع قرار بگیرد و طبیعتاً آسایش مردم از بین می‌رود در نتیجه رضایت و نگاه مردم هم کاهش پیدا می‌کند.
اگر مردم صدبار هم انتخاب اشتباه داشته باشند باز هم باید در فضای آزاد انتخاب کنند
لک زایی با بیان اینکه هرچند که وضعیت موجود ایجاد شده نتیجه‌ی انتخاب نادرست مردم بوده است، اما او این را دلیلی برای محدودسازی سازکار‌های انتخابات نمی‌داند و معتقد است از نگاه شهید استاد مطهری آزادی مسأله‌ای بسیار مهمی است که روی آن به طور ویژه تأکید شده است.
شریف لک‌زایی در این خصوص افزود: شهید مطهری در بحث آزادی معتقد است مردم باید آزاد باشند تا رشد و تعالی پیدا کنند. باید اجازه داد تا مردم انتخاب آزادانه انتخاب کنند. کسی هم به آن‌ها چیزی را تحمیل نکند. حتی اگر صد بار هم اشتباه کنند باز هم باید فضا باز باشد و مردم از امکان انتخاب آزادانه بهره‌مند باشند تا به رشد برسند. مثالشان این است که اگر کسی می‌خواهد شنا یاد بگیرد با تئوری نمی‌شود. باید بیافتد در استخر. یک مقدار آب هم قورت بدهد، دست و پا بزند تا شنا یاد بگیرد. یا کسی که می‌خواهد رانندگی کند به هر حال آدابی دارد. باید پشت فرمان بنشیند با دنده یک حرکت کند. اصلاً یاد بگیرد چطور ماشین را روشن کند تا بتواند در جاده‌ها و خیابان‌ها رانندگی کند و به خودش و دیگران آسیب نزند.
قوانین فسادزا را اصلاح کنیم
این پژوهشگر اندیشه سیاسی با تاکید بر امکان وقوع خطا از جانب مردم و مسئولین افزود: ممکن است مردم در انتخاب خود اشتباه بکنند کما اینکه کارگزاران هم اشتباه می‌کنند و اشتباه کرده‌اند. منتها بر اساس نگاه استاد مطهری اگر فضا باز باشد و مردم آزادانه انتخاب بکنند در نهایت به انتخاب مسیر درست منجر خواهد شد. همچنان که در تشییع پیکر شهید سردار حاج قاسم سلیمانی عزیز شاهد حضور بی نظیر مردم بودیم و این نشان دهنده آن است که مردم مسیر درست را تشخیص می‌دهند و کارگزارانی را که در جهت اعتلای ایران و حفظ امنیت تلاش می‌کنند می‌شناسند و از آن تقدیر می‌کنند. این نشان می‌دهد در خیلی از موارد مردم اشتباه نمی‌کنند.
وی بسیاری از مشکلات و فساد‌ها را ناشی قوانین غلط دانست و خاطر نشان کرد: در جایی که خلاء قانونی وجود دارد باید برای اصلاح آن اقدام کنیم. امسال حضرت آیت الله خامنه‌ای فرمودند مانع زدایی‌ها و پشتیبانی‌ها. امروزه خیلی از قوانین باعث پیچیدگی‌ها و دشواری‌هایی شده که راه رشد و پیشرفت این ملت را مسدود کرده است. این‌ها باید اصلاح شود. چه بسا خود این‌ها باعث ایجاد فقر و فساد و تبعیض می‌شود. این مسیر اصلاحی را ما می‌توانیم انجام در پیش بگیریم. کما اینکه یک بار هم رهبر معظم انقلاب اسلامی فرمودند ممکن است همان شکل پارلمانی اتفاق بیافتد. نخست وزیری مجدداً احیا شود که نخست وزیر و مجموعه‌ی هیأت دولت یا مجموعه‌ی قوه‌ی مجریه این‌ها پاسخگو باشند به مجلس و از طریق مجلس انتخاب شوند. اگرچه من شخصاً فکر نمی‌کنم که این وضعیت قانونی و ساختاری که ما داریم ایراد چندانی داشته باشد. من ایراد را بیشتر در این نحوه اجرا و تحقق آن می‌دانم.
خطای مردم در برابر خطای مسؤولین ناچیز است!
وی خطای انتخاب از جانب مردم در فضایی آزاد را بسیار ناچیز می‌داند و می‌گوید: به هر حال انقلاب اسلامی با حمایت و پشتیبانی همین مردم اتفاق افتاده است. جنگ با حمایت و پشتیبانی مردم اداره شد. این چهل و چند سال مردم تحت شدیدترین فشار‌ها و محاصره‌ها و سختی‌ها بودند و باز هم تحمل کردند این مقاومت چیز کمی نیست. نباید آسیب‌هایی را که از جانب برخی از کارگزاران وارد می‌شود را در کنار مقاومت شایسته مردم قرار دهیم. مردم همه این سختی‌ها را تحمل کردند، ولی شکاف طبقاتی را نمی‌توانند تحمل کنند. این فاصله طبقاتی که بین مردم و مسؤولین و کارگزاران است را نمی‌توانند تحمل کنند.
ممکن است مردم در انتخاب خود اشتباه بکنند کما اینکه کارگزاران هم اشتباه می‌کنند و اشتباه کرده‌اند. منتها بر اساس نگاه استاد مطهری اگر فضا باز باشد و مردم آزادانه انتخاب بکنند در نهایت به انتخاب مسیر درست منجر خواهد شد
حذف گسست بین مردم و مسؤولین راه حل برون رفت از مشکلات
لک‌زایی مردمی شدن مسئولین را راهکار برون رفت از مشکلات بیان می‌کند و اضافه می‌کند: اگر مردم احساس کنند مسؤولین کنارشان هستند وضعیت تغییر می‌کند. چه می‌شود اگر مسئولین در کنار مردم در کوچه و خیابان تردد داشته باشند و ارزاقشان را خودشان مستقیم تهیه کنند؟ نه اینکه حالا هر روز خودشان بیایند دم مغازه خرید کنند، ولی آن قدر حضور داشته باشند که از وضعیت مطلع باشند. مردم آن‌ها در جامعه ببینند و مشکلاتشان را با آن‌ها در میان بگذارند.
لک زایی ادامه داد: به نظرم اگر شکاف بین مسؤولان و مردم از بین برود خیلی از مشکلات حل شود. تا الان هم مردم خیلی تحمل کردند. نباید این فاصله‌ها را ببینند. جمهوری اسلامی به معنای کاملش با این نگاه تحقق پیدا می‌کند. اگر فقط مشغول شعار باشیم، بعید می‌دانم. چهل سال دیگر هم بگذرد اتفاقی بیافتد و شاید فضای دین داری ما هم کمرنگ‌تر و سست‌تر و ضعیف‌تر شود.
علی غلامی رئیس دانشکده حقوق دانشگاه امام صادق (ع) و معاون اجتماعی و پیشگیری از جرم قوه قضائیه در گفتگو با مهر، درباره دوگانه حکومت اسلامی و جمهوری اسلامی گفت: شهید استاد مطهری معتقد است که انقلاب اسلامی پدیده‌ای است که باید در یک قالب مستدام شود و آن قالب جمهوری اسلامی است؛ یعنی اینکه ما انقلاب می‌کنیم که به یک نتیجه برسیم و آن نتیجه در یک قالب جدیدی ساری و جاری می‌شود.
وی در شرح توضیحاتش می‌گوید: الان ما انقلاب کردیم، فردایش دوباره انقلاب نمی‌کنیم. در حالت انقلاب باقی نمی‌مانیم. انقلابی باقی می‌مانیم، اما دوباره انقلاب نمی‌کنیم.
اسلامیت به جمهوریت ضمیمه نشده است
غلامی با اشاره به اینکه برای استقرار حکومت به قالبی نیاز داریم و آن قالب جمهوری اسلامی است، بیان داشت: حالا درباره جمهوری اسلامی دو نظر وجود دارد. یک نظر این است که ما اسلام را داشتیم دنبال قالب می‌گشتیم پس این قالب جمهوریت را از غرب گرفته‌ایم، که این تلقی اشتباه است. اما تلقی درست این است که ما از دل خود اسلام جمهوریت را درآوردیم. یعنی دستور قرآن که "امرهم شورا بیهنم… وشاورهم فی الامر" را می‌خواستیم محقق بکنیم.
ما که مثل صدر اسلام نمی‌توانستیم در مسجد از مردم نظر بخواهیم. قالبی که انتخاب کردیم برای این دستور دینی جمهوریت است. فلذا جمهوریت این طور نیست که به اسلامیت ما ضمیمه شده باشد
استاد حقوق دانشگاه امام صادق (ع) ادامه داد: ما که مثل صدر اسلام نمی‌توانستیم در مسجد از مردم نظر بخواهیم. قالبی که انتخاب کردیم برای این دستور دینی جمهوریت است. فلذا جمهوریت این طور نیست که به اسلامیت ما ضمیمه شده باشد. بعضی‌ها می‌گویند ما می‌خواهیم اسلام را اجرا کنیم قالبی که انتخاب کردیم جمهوریت است تا جایی که به اسلام لطمه نزند. این تعبیر دقیقی نیست.
تاکید آیت الله مطهری بر اهمیت استقلال فرهنگی
غلامی در ادامه با اشاره به اینکه باید دید شهید مطهری چه قالبی را پیشنهاد کرده، افزود: شهید مطهری در بحث‌های مختلفی در کتاب «آینده انقلاب اسلامی» عواملی که برای حفظ تداوم انقلاب لازم است را در سه محور تبیین می‌کند. بعضی از این‌ها ناظر به استقلال است. بعضی ناظر به آزادی است برخی هم ناظر به جمهوری اسلامی است. بحث استقلال سه گونه است. استقلال اقتصادی، استقلال سیاسی و استقلال فرهنگی؛ که شهید مطهری روی استقلال فرهنگی خیلی تاکید می‌کند، چون به درستی معتقد است که اگر استقلال فرهنگی نباشد استقلال سیاسی و اقتصادی خودکار از بین خواهد رفت؛ و ما قطعاً بدون استقلال فرهنگی به نتیجه نمی‌رسیم و حواسش هم به این است که در استقلال فرهنگی مسأله اصلی ما داخلی است نه خارجی. در استقلال فرهنگی ما از درون و نگاه خودی بیشتر آسیب می‌خوریم تا نیروی بیرونی.
اگر آزادی نباشد اتفاقی شبیه دوره قرون وسطی رخ خواهد داد
وی در ادامه این طور توضیح می‌دهد که دومین دیدگاه ناظر به آزادی است که شهید مطهری مطرح می‌کند. ضرورت آزادی و اهمیتش. خیلی جدی این بحث را مطرح می‌کند که: ما اگر آزادی را از مردم بگیریم یک اتفاقی شبیه دوره رنسانس و قرون وسطی رخ خواهد داد و حتماً به آزادی به معنای اسلامیش باید احترام بگذاریم و از این طور دوگانه‌ها یا سه‌گانه‌های کاذب پرهیز کنیم. اینکه بگوییم آزادی با معنویت منافات دارد. آزادی با امنیت منافات دارد. شهید مطهری به شدت با این مقابله می‌کند و معتقد است آزادی‌های مشروع را محدود نکنیم.
غلامی در شرح دیدگاه بعدی افزود: دیدگاه سوم ناظر به جمهوری اسلامی است. شهید مطهری درباره جمهوری اسلامی به دو سه نکته اشاره می‌کند. اولین بحث استمرار حضور مردم است؛ این انقلاب با حضور مردم به وجود آمده است و با حضور مردم هم باقی می‌ماند. دوم مساله عدالت اجتماعی و اهمیتش برای تحقق انقلاب اسلامی و ادامه انقلاب اسلامی؛ و سومین آن، بحث معنویت اسلامی است و اینکه حواسمان باشد که انقلاب‌ها بعد از پیروزی اگر معنویت نداشته باشند به همان آفتی دچار می‌شوند که یک سری حرکات دینی و یک سری حرکات اصلاح‌طلبانه دچار شد چرب و شیرین دنیا می‌آید و بعد گرفتاری آغاز می‌شود. چهارمین بحث وحدت و پرهیز از تفرقه است. یعنی همان طور که امام می‌فرمایند پیروزی ما به خاطر کلمه توحید و توحید کلمه است؛ و نهایتاً هم برای تحقق جمهوری اسلامی اصرار شهید مرتضی مطهری بر موضوع رهبری فقیه به معنای ولایت فقیه است نه اینکه پست اجرایی داشته باشد.
در استقلال سیاسی موفق بوده‌ایم، اما در استقلال فرهنگی ضعیف عمل کرده‌ایم
رئیس دانشکده حقوق دانشگاه امام صادق (ع) در ادامه با طرح این پرسش که حالا ما در این‌ها چقدر موفق شدیم، تصریح کرد: در برخی از این‌ها موفقیت‌های ما بیشتر است. مثلاً در استقلال سیاسی ما موفقیتمان زیاد است. ولی در استقلال فرهنگی آسیب دیدیم؛ و الان وقتی دقت می‌کنیم به وضوح می‌بینیم که یک جا‌هایی حتی در زبان مان در رفتارمان در فرهنگمان و در سبک زندگیمان این بحث استقلال آسیب دید.
درباره آزادی دچار افراط و تفریط هستیم
وی در ادامه می‌افزاید: در موضوع آزادی ما در کشور با دو لبه‌ی تیغ افراط و تفریط مواجه‌ایم؛ یک عده تا اسم آزادی می‌آید، آزادی را با یک جور ولنگاری و یله‌گی قاطی می‌کنند یک عده هم از آن طرف اندک آزادی را برنمی تابند و معتقدند همه‌ی انواع آزادی خطرناک است. آزادی ممکن است امنیت را به خطر بیاندازد.
در آزادی هم آنچه که مدنظر حضرت امام و حضرت آیت الله خامنه‌ای بوده است، ما در اجرا یک جا‌هایی با آن مشکل داریم. مثلاً همین کرسی‌های آزاد اندیشی که رهبر انقلاب سال ۱۳۸۰ مطرح کردند. ۲۰ سال گذشته هنوز به طور جدی به این مساله توجه نشده است.
یک عده تا اسم آزادی می‌آید، آزادی را با یک جور ولنگاری و یله‌گی قاطی می‌کنند یک عده هم از آن طرف اندک آزادی را برنمی تابند و معتقدند همه‌ی انواع آزادی خطرناک است
معاون اجتماعی و پیشگیری از جرم قوه قضائیه با اشاره به اهمیت حضور مردم در جمهوری اسلامی افزود: شهید مطهری معتقد بود حضور مردم همچون نفی رژیم سابق باید در تثبیت جمهوری اسلامی هم جدی باشد، ما هنوز یک جا‌هایی مردم را به انتخابات تنزل دادیم و این کم است.
غلامی در توضیح این نظر گفت: خیلی جا‌های دیگر مردم می‌توانند نقش آفرینی کنند. نمونه‌اش حکم ریاست قوه قضائیه فعلی است، مثلاً دو سال و نیم پیش که رهبر معظم انقلاب حکم دادند به مردمی بودن قوه قضائیه. یعنی قوه قضائیه خیلی از کارهایش باید دست مردم باشد؛ و آنجا که ضرورت ندارد ورود نکند. مثل موضوع صلح و سازش.
عدالت اجتماعی مسأله حکومتی نیست
وی در ادامه می‌گوید: در موضوع عدالت اجتماعی ما خیلی کار داریم اگرچه که موضوع عدالت اجتماعی موضوع حکومتی نیست. یعنی هم حکومت نقش دارد هم مردم و اتفاقاً قرآن می‌فرماید برپایی عدالت بر عهده‌ی مردم است. مردم باید کمک بکنند تا بتوانید این را محقق بکنید. در موضوع معنویت، معنویت یک موضوع متری نیست که بتوانیم بگوییم چقدر معنویت کسب کردیم و چقدر نکردیم. اما متأسفانه بعضی عملکرد‌های ما باعث می‌شود که مردم بین عملکرد ما و دین یک نسبتی برقرار کنند و این نتیجه‌اش خدایی ناکرده این بشود که مردم یک جا‌هایی بی دینی‌شان را از سر لج‌بازی با برخی سیاست‌ها انجام بدهند.
غلامی در شرح بیشتر موضوع نکته‌ای را اضافه کرد و افزود: در موضوع وحدت، مردم وحدت دارند. خود مردم با هم وحدت دارند. اگر برخی از مسئولین این را به هم نزنند! همان طور که رهبر انقلاب می‌گویند بعضی از مسئولین ما هنرشان این است که به مردم کم لطفی بکنند و شکافی در این وحدت ایجاد بکنند و دو قطبی ایجاد کنند.
مردم و مسئولین هر دو در ایجاد وضعیت موجود نقش دارند
غلامی ادامه داد: در موضوع رهبری فقیه که الحمدلله آنچه که شهید مطهری درباره فقیه می‌گوید محقق شده است. ایشان یک بحثی دارد و می‌گوید جمهوری اسلامی تحققش خیلی وابسته به روحانیت بوده است. یعنی در پیروزی انقلاب، روحانیت یک محوریتی داشت که آن محوریت را بعدش حفظ بکند. نه به این معنا که خودش بیاید پست اجرایی بگیرد. به این معنا که پایگاهش را که مساجد هستند حفظ بکند و حتی‌المقدور وارد اجراییات دولتی نشود. آن استقلال نهاد روحانیت و پدری‌اش برای مردم و زبان گویای مردم حفظ شود. ما یک جا‌هایی در این مساله عدول کردیم. در مساجد و نهاد روحانیت از آن جایگاه حداکثری که می‌توانند داشته باشند در یک حیطه‌هایی تنزل پیدا کردند و حق مطلب درباره‌شان ادا نشده است.
غلامی کاستی‌ها را به طور مساوی ناشی از عملکرد مردم و مسؤولین برشمرد و افزود: هر دو در این موضوع سهیم‌اند و نمی‌شود توزین کرد. از یک طرف می‌گویم الناس علی دین ملوکهم: مردم به دین حاکمانشان هستند. اما وقتی حکام را خود مردم انتخاب می‌کنند مساله یک مقدار پیچیده می‌شود. گاهی ما یک مدیری را انتخاب می‌کنیم بعد می‌گوئیم مشکل این است. خب مساله این است که ما خودمان انتخاب کردیم. فلذا این موضوع به هر دو طرف ربط پیدا می‌کند. نه به اینکه گاهی اوقات می‌گوئیم مردم مقصرند. همه اش تقصیر مردم است. خودتان کردید. این را خیلی برنمی‌تابم. هم از آن طرف که همه کار‌ها را بر عهده مسؤولین و حکام و فرمانروایان است. هیچکدام از این نگاه‌ها درست نیست. هر دوی این‌ها با هم‌اند. امام علی علیه السلام وقتی می‌خواهند بگویند چرا خلافت را پذیرفتند به دو نکته اشاره می‌کنند. ۱. می‌گویند مردم حاضر شدند و بر من اتمام حجت شد. ۲. آن عهدی که خدا از علما گرفته است. یعنی حضور مردم، عدل الهی. این دوتا با هم است. اینکه حکام فقط مسئولند اشتباه است. چون تا مردم نخواهند امیرالمومنین هم باشد نمی‌تواند اقامه عدل کند. اینکه مردم فقط مقصرند اشتباه است. چون که خیلی جا‌ها ریل گذاری را مسؤولین انجام می‌دهند؛ و اگر مسؤولین در ریل گذاری شأن درست عمل بکنند و مردم راه را درست پیدا کنند عمل می‌کنند.
باید به ارزش‌های دهه شصت برگردیم
وی در ادامه می‌گوید: در دهه‌ی شصت امام رحمت الله علیه و مسؤولین کشور یک دست بودند. اما الان شاهد هستیم که رهبر انقلاب به شدت روی این ارزش‌ها تاکید دارند، اما در بخشی از بدنه مسئولین کشور این موضوع مورد توجه قرار نمی‌گیرد.
همین باعث می‌شود که مردم یک جا‌هایی احساس نکنند که باید همراه شوند با آن شعار‌های اصلی و گاهی احساس می‌کنند که اگر با آن شعار همراه شویم سرمان کلاه رفته است و هر کس هر چقدر می‌تواند به قول معروف بِکند و فکر منافع خودش باشد. این امر امروز گرفتاری ایجاد کرده است. این دو دستگی بین عملکرد برخی از مسؤولین نظام که از رهبر انقلاب تبعیت می‌کنند و به شعار‌های ایشان پایبندند و مسئولینی که طور دیگری عمل می‌کنند و بهانه به دست برخی می‌دهند که کار‌هایی بکنند که نتیجه‌اش برخی اتفاقات امروز و نگرانی و نوعی تشتت در میان مردم است و باعث می‌شود که گاهی آدم احساس بکند که برای تغییر ذهنیت مردم نیاز به یک حرکت شگرف در کشور احساس می‌شود و باید یک اتفاقی بیفتد و مردم به نوعی دوباره زنده شوند، چون خیلی عملکرد‌هایی که در کشور دارد اتفاق می‌افتد به جهت موج روانی فارغ از بحث‌های اقتصادی دارد مردم را کلافه و عصبانی می‌کند و این اتفاق خوبی نیست.
انتهای پیام/
منبع: خبرگزاری مهر
ارسال نظر
