«اخراج» آمریکا از منطقه به روایت یک مستند

به گزارش«سدید»؛ با نزدیک شدن به اولین سالگرد شهادت حاج قاسم سلیمانی اغلب مستندسازان در تدارک ساخت مستند‌های ویژه‌ای برای این مناسبت هستند تا به نوعی دین خود را به سردار سپاه اسلام که در جبهه مقاومت پیشرو بوده است، ادا کنند. در این میان گروه مستندسازی نیز به تهیه و تولید مستند «اخراج» مشغول شدند.

عوامل این مستند از جمله علیرضا منتظری کارگردان، علی بابایی پژوهشگر و محمد صالح سلطانی معاونت اجرایی سفر فیلم  درباره چگونگی تولید مستند «اخراج» توضیحاتی ارائه کردند.


**‌موضوعی که در این مستند دیده می‌شود در بحث عراق کمتر تا به حال فیلمی ساخته شده که مشخصا به بحث اخراج آمریکایی‌ها بپردازد و نکته‌ای که بیشتر خودش را نشان می‌داد انگار تمرکز مستند بیشتر روی اخراج از عراق است تا منطقه و بخش عراق آن پررنگ‌تر بود. آیا تعمدی روی این بود یا اینکه از ابتدا پرداخت شما به وجه عراق بیشتر بود؟
منتظری: در فیلم به این موضوع اشاره می‌شود که، چون بزرگترین پایگاه آمریکا در منطقه، در عراق ایجاد شده است در واقع می‌شود گفت پاشنه آشیل آمریکا در منطقه عراق است و ما اگر بتوانیم عراق را از سیطره اشغال این‌ها دربیاوریم در کشور‌های دیگر خود به خود این اتفاق می‌افتد و آقای ایزدی و شمشادی در این باره توضیحاتی می‌دهند.

** در تلفیق تصاویر عراق بیشتر به چشم می‌آید.
ابتدای امر از همان جا است. سوالی که می‌پرسیم این است که چرا وقتی صحبت از اخراج آمریکا را از منطقه می‌کنیم، همه نگاه‌ها متوجه عراق می‌شود؟ یعنی الان منتظر این نیستیم که جریان حزب الله لبنان حرکتی را برای فلسطین و سوریه و حتی افغانستان انجام دهد و نگاه‌ها بیشتر به سمت عراق است. چرا؟ چون خود عراق در این حادثه تروریستی متضرر شد و یکی از فرمانده‌های نظامی بلند مرتبه خودش را از دست داد و به حریم هوایی اش تجاوز شد. ما در بحث اشغال نیز مطرح می‌کنیم که این اشغال به چه دلیلی صورت گرفت؟ به دلیلی واهی! و جنایت‌های زیادی که در آنجا محقق می‌شود و کلا این بستر می‌تواند برای عراق فراهم باشد که اولین کشوری باشد که این اقدام را انجام می‌دهد.

بابایی: مقام معظم رهبری نیز سخنرانی دارند که در آن می‌فرمایند نگاه ما به عراق به عنوان رهبر جریان عرب و کشور عربی و کشور اسلامی است. آنچه که ما تقریبا در سعودی می‌بینیم، نگاه حضرت آقا این است که ما به عراق چنین نگاهی داریم و در بخشی از صحبت هایشان که منتشر شد همین را تصریح می‌کنند که نگاه ما به کشور عراق، به عنوان کشوری است که در جهان عرب جریان ساز باشد.

** مسیر پژوهشی کار به چه صورت بود؟
منتظری: این کار از دل یک دوره آموزشی شکل گرفت. دوره آموزشی شهید باقری که سفیر فیلم مبدع آن بود و هر کدام از این گروه‌هایی که ثبت نام کرده بودند باید از این فضای کارآموزی طور محصولی را ارائه می‌دادند و مستند اخراج یکی از خروجی‌های این دوره است و در طول دوره شهادت حاج قاسم اتفاق افتاد و ما هم این ایده را همانجا به دست گرفتیم و برایمان مطرح شده بود و این را از مسئولین شنیده بودیم که اخراج آمریکا باید از منطقه صورت بگیرد و تصمیم گرفتیم که چنین موضوعی را بررسی کنیم. ایده به این شکل مطرح شد و بعد مراحل پژوهشی را آقای بابایی به عهده داشتند.

بابایی: مسیری بود که در مستندسازی مرسوم است تاریخ منتسب به فضای وب و رجوع به کارشناسان این حوزه که تعدادی از این‌ها مصاحبه هایشان در مستند بود. یکسری اطلاعات هم بود، اما اگر در مستند از آن‌ها استفاده می‌کردیم شاید فضا را سیاه می‌کرد آنهم درباره این بود که حضور فرهنگی و اقتصادی ما در عراق چقدر ضعیف است. مخصوصا اقتصادی اش و همین FATF و اینکه کدام بند FATF مانع از حضور اقتصادی ما در عراق می‌شود؟ ما تعدادی رایزن اقتصادی در کشور‌های مختلف داریم و برای مثال ترکیه هم ۱۲ رایزن اقتصادی در عراق دارد. حتی در سوریه، روس‌ها مدرسه زدند و تدریس زبان روسی می‌کنند. اما ما که این همه شهید مدافع حرم دادیم، نمی‌توانیم هنوز مردم خودمان را مجاب کنیم که این افراد برای پول نمی‌جنگند و مدافع حرمند. در این فیلم مستند می‌خواستیم به این بپردازیم که سیلی نظامی واقعا کافی نیست بلکه حضور فرهنگی و اقتصادی لازم است.

منتظری: حضرت آقا هم فرمودند که باید به صورت نرم افزاری انجام شود و با اقدامات نظامی صرفا این امر محقق نمی‌شود.
بابایی: ما حتی از اربعین هم استفاده حداقلی کردیم و مسئولان فرهنگی واقعا درباره اربعین می‌توانستند برای اتحاد بین ایران و عراق سرمایه گذاری کنند. شما ببینید چند درصد از زائران ما که به اربعین می‌روند به زبان عربی تسلط حداقلی دارند یا فضای تجار ما وضعیت خوبی ندارد. یا ارز ما با توجه به نسبتش با نزدیک‌ترین ارزی که به کشور ما نزدیک است که آنهم ۱۸ برابر بیشتر از ما است. اما آنقدر تجار ما جلوی تجار منطقه بدنام شدند که حضور اقتصادی ما خیلی کمرنگ است آنهم به خاطر دست اندازی‌های دولتی‌ها و بی اخلاقی‌های تجار خودمان است. سیلی نظامی فقط یک جنبه اش این است که از خودمان توانایی نشان دهیم جلوی آمریکا و بعد هم باید تداوم داشته باشد. وقتی ما مستشار نظامی به یک کشوری می‌فرستیم و بعد از اینکه داعش را از بین می‌بریم باید مستشار اقتصادی و فرهنگی بفرستیم. مثل طرح ولایت آمریکایی‌ها است که در عراق آمدند و بحث فرهنگی و سیاسی شان را روی جوان‌ها متمرکز کردند.

** موضوع دیگری که در این مستند وجود دارد این است که شما در اثر روی مسائل اقتصادی متمرکز هستید، اما یکباره در آن میان بحث فرهنگی را هم مطرح می‌کنید و بعد دوباره به سمت مسائل اقتصادی برمی گردید. در حالی که همین بحث فرهنگی این را می‌طلبد که درباره اش یک مستند جداگانه ساخته شود.
منتظری: ما به صورت سر فصل گونه آمدیم و موانعی که در بستر عراق برای اخراج آمریکا وجود دارد را مطرح کردیم. کشوری مثل عراق که از حضور آمریکا در کشورش زخم خورده است، اما چرا نمی‌تواند این تومور را از خودش جدا کند؟ این به این خاطر است که در ۱۷ سالی که آمریکا درآنجا حضور پیدا کرده است در عرصه فرهنگی، به وسیله رسانه ها، در عرصه اقتصادی و برای اینکه بتواند منافع اقتصادی عراق را تحت تصرف خودش قرار دهد و همینطور نفوذ در بدنه سیاسی کشور در واقع شرایطی را ایجاد کرده که این اخراج بتواند با موانع متعددی روبرو شود. رویکرد ما هم باید بر اساس چنین شناختی باشد.

مخاطب اصلی مان در این مستند را بچه‌های حزب اللهی گرفتیم، این افراد به محض شهادت سردار سلیمانی جلوی فرودگاه مهرآباد جمع شده بودند و حاضر بودند به عراق و سوریه اعزام شوند و با سربازان آمریکایی مقابله کنند و انتقام بگیرند. اما نگاه نمی‌کنیم بنا است در چه بستری این اتفاق بیفتد و چه دامنه‌هایی را می‌تواند داشته باشد.

** به بحث نفوذ اشاره خوبی داشتید. بحث نفوذ همانقدر که برای ما جدی است برای عراق هم جدی است. از این منظر هم می‌توان به آن نگاه کرد که این مستند نگاهی هم به این موضوع داشته است.
منتظری: ما به خاطر فرصت محدودی که داشتیم نتوانستیم خیلی به مسائل ورود پیدا کنیم فقط به صورت سرفصل گونه به مواردی اشاره کردیم. مجلس عراق با اینکه ماجرای اخراج آمریکا را تصویب می‌کند، اما به اجرا نمی‌رسد و چه عواملی پشت این هستند؟ چرا نماینده‌های گروه کر و گروه سنی زمانی که می‌خواهد این مصوبه به تصویب برسد، آن جلسه را ترک می‌کنند؟ یا مثلا رئیس جمهور عراق دو هفته بعد از شهادت حاج قاسم با ترامپ دیدار می‌کند که در تصاویر این مستند می‌بینیم.

بابایی: درباره نفوذ اطلاعات خوبی داشتیم، اما یک بخشی ازآن را به خاطر ملاحظاتی که داشتیم نیاوردیم که اگر می‌آوردیم کار به پخش نمی‌رسید.

** چرا پخش نمی‌شد؟
بابایی:، چون که کار خیلی سیاه می‌شد. بعد از اینکه مصوبه اخراج نظامیان آمریکا از عراق که تصویب شد، از فاصله یک صبح تا بعد از ظهر یکسری ارتباط‌ها بین کارکنان سفارت آمریکا با برخی افراد شکل می‌گیرد و نماینده‌ها صبح در جلسه حاضر نمی‌شوند و نزدیک ظهر به حد نصاب رای گیری می‌رسد. تعداد کرسی‌های مجلس عراق حدود سیصد و خرده‌ای است و به نصف حد نصاب هم نمی‌رسد و آنقدر صبر می‌کنند تا به حد نصاب برسد و بعد تصویب می‌شود. تحلیلگر ما می‌گفت برای این بود که به افکار عمومی پاسخی دهند، پیشینه اش را تصویب کردند تا جو آرام شود و اصلا نمی‌خواستند تصویبش کنند و الان هم که تصویب شده و یک سال هم ازآن گذشته هیچ اتفاقی نیافتاده است. یعنی در نفوذ سیاسی مان باز هم کم کاری هایمان در بدنه و دولتمان هست. برای مثال ما در انتخابات مان چقدر به مسائل منطقه توجه می‌کنیم و چقدر برایمان ضریب دارد؟ وزارت امور خارجه ما چقدر به کشور‌های منطقه رفت و آمد داشته است؟ رئیس جمهورمان نه به عراق و نه به سوریه سفر داشته است. این در حالی است که پوتین تا به حال هم به عراق و هم به سوریه چندین بار چه قبل از فروپاشی دولت بشار اسد چه بعد از آن سفر کرده است.

** اگر قرار بود ما توجهی به این موضوع داشته باشیم، به نسبت ثباتی که در این سال‌ها ایران در منطقه داشته است و باید افغانستان و عراق را از نظر فرهنگی کاور می‌کردیم.
بابایی: همه مصاحبه شوندگان ما در صحبت هایشان به افغانستان اشاره می‌کردند و همزمان شده بود با کشته شدن مسافران افغانی در راه اصفهانی و بی بی سی هم مناظره‌ای با آقای جعفریان نماینده مجلس گذاشته بود.


** ایران و افغانستان اشتراک‌های فرهنگی زیادی با هم دارند و ایران خیلی خوب می‌توانست این کار را انجام دهد. حتی افغانستانی‌ها از شبکه آی فیلم دو که برای افغانستانی‌ها است، بسیار استقبال کردند و درخواست‌های زیادی مبنی بر پخش مجدد سریال‌های ایرانی دارند. اما خب ما متاسفانه نه بازار سیاسی داریم و نه اقتصادی.
منتظری: ما خیلی سعی کردیم در این مستند حرف هایمان را بزنیم که اینطور برداشت نشود ما می‌خواهیم آمریکا را از عراق بیرون کنیم که خودمان اقتصاد عراق را به دست بگیریم. این نگاه در عراق وجود دارد و آن‌ها معتقدند زمین عراق شده بستر دعوای ایران و آمریکا و آن‌ها می‌گویند ما نه ایران و نه آمریکا را می‌خواهیم و دوست داریم روی پای خودمان بایستیم. بر همین اساس ما هم سعی کردیم در این پازل نیفتیم و جوری حرف نزنیم که اگر عراقی‌ها این مستند را دیدند فکر کنند ما می‌خواهیم آمریکا را از گردونه خارج کرده و در این کشور دخالت کنیم.

** در روایت مستند «اخراج» توالی سال‌ها به ترتیب وقوع حوادث نیست. این را عامدانه رفت و برگشتی کردید؟
منتظری: ما فقط یک فلش بک داشتیم و آنهم تظاهرات و تجمع مردم اکتبر ۲۰۱۹ و بعد می‌رود به سال ۲۰۱۳.

** هدف خودتان همین بوده یا اصلا نمی‌خواستید بر اساس تاریخ باشد و بر اساس موضوع پیش رفتید؟
منتظری: تحلیل وقایع برایمان مهم‌تر بود. یعنی این تظاهرات که اتفاق افتاد چه پیشینه‌ای داشت؟

** در پوستر این مستند از تصویر سردار سلیمانی و ابومهدی مهندس استفاده شده است، اما نقش این دو شخصیت در مستند کمرنگ بود.
سلطانی: برای پوستر این برایمان مهم بود که بگوییم زیر سایه نگاه سردار سلیمانی و ابومهدی مهندس که در واقع شهدای بزرگ ما در آن فاجعه تروریستی بودند، این رویای ما که خروج آمریکا از منطقه است محقق شود و کل این مستند متاثر از فاجعه ترور است. درست است که خود حاج قاسم در کار ما کمرنگ است، اما ما داریم به تبعات شهادت ایشان می‌پردازیم، اما قطعا روح مکتب حاج قاسم در کار ما جاری است و این انگیزه را به ما داد که حتما در پوستر در تصاویر این دو بزرگوار استفاده کنیم. در فضای اینستاگرام خیلی با محدودیت مواجه شدیم و هر زمان که این پوستر را در این شبکه گذاشتیم به سرعت حذفش کرد و مجبور شدیم برای اینستاگرام پوستر اختصاصی بدون تصویر این شهدای عزیز طراحی کنیم. با وجود تمامی این محدودیت‌ها حس کردیم باید این ادای دین را داشته باشیم، چون حتما نقش سردار در مستندی که داریم درباره اش صحبت می‌کنیم، خیلی پررنگ است.

** بله، اما زمانیکه مستند شروع می‌شود اشاره‌ای به سردار سلیمانی می‌شود و بعد از آن دیگر نقششان رها می‌شود.
سلطانی: بازگشتش به سردار محدود است و فکر کنم دو بار آقای شمشادی به این اشاره می‌کنند که باید به مکتب حاج قاسم برگردیم و ما دراین مستند به تبعات این مسئله می‌پردازیم. مهم‌ترین موضوع در این مستند این است که ما تصویر کلیشه‌ای که بچه حزب اللهی‌ها از اخراج آمریکایی‌ها از منطقه دارند و فکر می‌کنند هر زمان که ما اراده کنیم می‌توانیم این مسئله را محقق کنیم، در این مستند شکاندیم و تصویری واقعی از تمام چالش‌هایی که ما در عراق داریم را به مخاطب می‌دهند. یکی از مخاطبین ما که چند مستند اخراج را دیده بود به من گفت من این مستند را دیدم و احساس می‌کنم پیامش این بود که ما انتقام سخت نخواهیم داشت. این نگاه بدبینانه‌ای است، اما بچه حزب اللهی‌ها باید این واقعیت‌ها را بدانند و اینکه وقتی ما از خروج آمریکا از منطقه صحبت می‌کنیم با چه چالش‌هایی مواجهیم. آمریکا در مسائل فرهنگی و اقتصادی در عراق ریشه دوانده است. همین که این مستند بتواند کلیشه انتقام سخت را در ذهن مخاطب از بین ببرد و تصویری واقعی از این موضوع به مخاطب بدهد به نظرم کار خودش را کرده است و انشاله بتواند این هدف را تقویت کند و نگاه بچه حزب اللهی‌ها به موضوع واقعی‌تر شود.


** یعنی از حالت کلیشه‌ای درآید؟
سلطانی: نباید فانتزی به موضوع نگاه کنیم وقتی راهپیمایی بزرگ عراقی‌ها بود، حزب اللهی‌ها درباره این موضوع تولید محتوا می‌کردند که دیگر اخراج آمریکا از منطقه محقق شده است و ما نزدیک شدیم به این جریان، اما اصلا اینطور نیست و بالاخره پیوند‌های اقتصادی و فرهنگی بین آمریکا و عراق موضوع‌های ساده‌ای نیست که ما بخواهیم تصور کنیم با تولید کار مختصری از بین برود و این تحلیل کمک می‌کند که مطالبه ما برای انتقام سخت هم واقعی‌تر شود. بدانیم کار، کار بزرگی است و کار بزرگ هم زمان زیادی می‌خواهد و انشاله بتوانیم در این مستند این اتفاق را رقم بزنیم.

منتظری: در روز چهارشنبه‌ای که سپاه پایگاه عین الاسد را موشک باران کرد، حضرت آقا به این مطلب اشاره می‌کنند و می‌فرمایند: این اقدام صرفا با حرکت نظامی محقق نمی‌شود و بعد می‌فرمایند وظیفه ما چیست؟ اینکه دشمن را بشناسیم و نقشه آن‌ها را بدانیم و اینکه در چه مختصاتی باید با دشمن روبرو شویم. در واقع این مستند نیز سعی می‌کند این مختصات را بهتر بشناساند و با رویکردی که مکتب حاج قاسم داشت و تمسک به آن مکتب و چند وجهی نگاه کردن به مسئله این امر محقق شود.


** آقای سلطانی بفرمائید سفیر فیلم غیر از مستند اخراج، چه کار‌هایی در اولویت دارد؟
سلطانی: اوایل دی ماه سال گذشته بود که چهارمین دوره آموزش مستندسازی مان را آغاز کردیم. ۱۵ نفر را بعد از فرایند گزینشی دو مرحله‌ای در قالب پنج تیم سه نفره وارد این دوره کردیم. طبق برنامه باید ظرف مدت شش ماه به خروجی می‌رسیدند و باید پنج مستند نیمه بلند را از دوستان دریافت می‌کردیم، اما به دلیل شیوع کرونا و محدودیت‌هایی که ایجاد شد بعد از ۱۰ ماه توانستیم این دوره را به پایان برسانیم به این معنا که ما پنج گروه مستندساز جوان کار اولی تربیت کردیم که پایان نامه دوره شان پنج مستند نیمه بلند است.

اخراج اولین مستند از این پنج گانه ما است که در این ایام منتشر کردیم و انشاله تا پایان سال ۹۹ چهار مستند دیگر را هم منتشر می‌کنیم. هدف اصلی مان از برگزاری این دوره‌ها این است که مستندساز مسئله محور تربیت کنیم. یعنی مستندسازی که فقط به فکر ساخت مستند و درخشش در جشنواره‌ها نباشد، این‌ها به نوبه خود خوب است، اما آنچه برایمان مهم است این است که وقتی مستندساز وارد این حوزه می‌شود با مسئله و دغدغه وارد شود. خداراشکر دوستان ما که این مستند‌ها را تولید کردند این ذهنیت را داشتند و بلافاصله بعد از شهادت حاج قاسم این مسئله در وجودشان جوشش داشت و دنبال این بودند که موضوع مستندشان را حتما به شهادت حاج قاسم مرتبط کنند و در این یکسال هم خیلی سختی کشیدند تا این کار محقق شود و امروز به مستندی رسیدیم که کار قابل دفاعی است و همه منتقدان هم معتقدند کار خوبی است.

درباره اولویت‌های محتوایی مان هم باید بگویم فعالیت هایمان در مجموعه سفیر فیلم کارگروه محور است، کارگروه‌های محتوایی نظیر اقتصاد، آموزش پرورش، تاریخ، منطقه، خانواده را داریم و عمده موضوعاتی که مستند‌هایی را درباره آن‌ها تولید می‌کنیم در همین پنج موضوع است. خداراشکر افزایش تولیدات در این مسیر داریم و دو مستند در حوزه آموزش و پرورش داریم که تا پایان سال منتشر می‌شود. یک کار تخصصی در حوزه مسکن داریم، یک کار تاریخی درباره قرارداد بین ایران و انگلستان داریم که ظرف ۲۵ روز آینده اکران آنلاین خواهد شد. کار جدی در حوزه خانواده داریم که در ادامه مستند ایکسونامی داریم و سازندگان آن کار دارند تولید می‌کنند که در اوایل سال آینده منتشر می‌شود. امیدوارم دوستان در حوزه مستند پیشرفت خوبی داشته باشند.

انتهای پیام/