نفی و اثبات نظام‌های سیاسی در زیارت جامعه کبیره امام هادی (ع)

گروه آیین و اندیشه «سدید»؛ یکی از جنبه‌های مهم زندگی ائمه علیهم السلام، نقش ایشان در خصوص آگاهی بخشی به مردم بوده است. در زمان‌های مختلف ائمه شیعه به فراخور شرایط و موقعیت‌های گوناگون از روش‌های متعدد این نقش خویش را به بهترین نحو ایفا نموده اند. در دوران زندگی امام علی بن محمد الهادی علیه السلام شیعیان به دلیل حکومت متوکل عباسی به شدت تحت فشار بوده و از لحاظ عقیدتی نیازمند هدایت بودند گرچه به واسطه دوران امام رضا (ع) تیشع از بحران‌های فکری عبور کرده بود و علمای شیعه توانسته بودند به یک ثبات در منظومه معارف شیعی برسند. دوران امامت ائمه پس از امام رضا دورانی است که شیعیان نسیت به امام و مقام امام تا آنجایی دارای ظرفیت پذیرش شده اند که امام هادی تشخیص می‌دهند در این زمان مناسب است زیارت جامعه کبیره را به شیعیانشان تعلیم نمایند. یکی از مهم‌ترین آثاری که از امام هادی (ع) در دست داریم، زیارت جامعه کبیره است. زیارت‌نامه‌ای برای شناختن امام، شخصیت او و آگاهی از اینکه باید چه ویژگی‌هایی داشته باشد. زیارت‌نامه‌ای که موضوع اصلی آن زیارت ائمه (ع) است یعنی تمام ائمه (ع) را می‌توان با آن زیارت کرد و به امام و امامت و رابطه امام و امت می‌پردازد.

باید شخصیتی که از امام (ع) در این زیارت‌نامه ارائه می‌شود را بشناسیم. نکته بسیار مهم این است که امامت پدیده‌ای تاریخی نیست، بلکه بخشی از جریان زندگی است. امامت، مدیریت جریان زندگی اعم از بعد سیاسی، اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی است؛ بنابراین باید محتوای این زیارت‌نامه را در زندگی سیاسی، اجتماعی و مدیریت حیات خود مورد توجه قرار دهیم. زیارت جامعه کبیره در واقع یکی از متون ارزشمند در شناخت و اهمیت مقام امام است که توسط امام هادی انشا شده و در اختیار شیعیان قرار گرفته است. درباره زیارت جامعه کبیره صحبت‌های فراوانی شده است، اما خوب است به این نکته اشاره کنیم که هیچ یک از عالمان متقدم و متاخر شیعه در صحت اسانید و مفاهیم این زیارت شک و شبهه‌ای نداشته اند و برخلاف نظر برخی از روشنفکران معاصر که در وثاقت راویان و اصالت متن این زیارت تشکیک کرده اند و یا مفاهیم آن را خلاف عقاید شیعه دانسته اند، این زیارت با سند متصل توسط محدثان بزرگی مانند شیخ صدوق در کتاب من لا یحضره الفقیه که جزو کتب مرجع فقهی شیعه و از کتب اربعه می‌باشد نقل شده است. همچنین به دلیل اهمیت موضوع امامت و جایگاه امام در نظام توحیدی عالم، امام هادی بشخصه بار‌ها در خصوص غالیان و اهل تفویض هشدار داده و برخورد‌های تندی با جماعتی که ائمه را خدا میپنداشتند یا جنبه‌هایی از الوهیت برای ایشان قائل بودند کردند و در نامه‌هایی صاحبان این افکار را منحرف و خارج از دین نامیدند. همچنین در فراز پایانی زیارت به صراحت به مسئله شفاعت اهل بیت اشاره نموده تا شبهه الوهیت برای شیعه پیش نیاید آنجا که آمده است: اَللّهُمَّ اِنّى لَوْ وَجَدْتُ شُفَعاَّءَ اَقْرَبَ اِلَیْکَ مِنْ مُحَمِّدٍ وَاَهْلِ بَیْتِهِ الاْخْیارِ الاْئِمَّةِ الاْبْرارِ لَجَعَلْتُهُمْ شُفَعاَّئى (اگر که نزدیکتر از شما به خدا برای شفاعت پیدا میکردم، حتما آن‌ها را برای شفاعت انتخاب میکردم)

یکی از ابعاد زیارت جامعه و از فراز‌های مهم و دقیق آن میتوان به جنبه‌های نفی و اثبات نظام‌های سیاسی در آن اشاره کرد. در زیارت جامعه دو خط سیر کلی مشاهده می‌شود که شیعه در طول تاریخ همیشه با آن درگیر بوده است و مسئله اصلی شیعیان و مردمان آزاده است. جریان حق که "ساسه العباد و ارکان البلاد " آن را رهبری می‌کنند و به دنیال برقراری قسط و عدل در جامعه است و در برابر آن جریان جبت و طاغوت و غاصبان مقام امامت که به دنبال بسط قدرت خود و ظلم و ستم به مردم تحت فرمانشان هستند. زیارت جامعه به صراحت از این جریان پرده برداری کرده و وظیفه شیعه را برائت صد درصدی نسبت به آن دانسته است و می‌گوید: وَبَرِئْتُ اِلَی اللَّه عَزَّوَجَلَّ مِنْ اَعْداَّئِکُمْ وَمِنَ الْجِبْتِ وَالطّاغُوتِ وَالشَّیاطینِ وَحِزْبِهِمُ الظّالِمینَ لَکُمْ وَالْجاحِدین لِحَقِّکُمْ وَالْمارِقینَ مِنْ وِلایَتِکُمْ وَالْغاصِبینَ لاِرْثِکُمْ وَالشّاَّکّینَ فیکُمْ وَالْمُنْحَرِفینَ عَنْکُمْ وَمِنْ کُلِّ وَلیجَهٍ دُونَکُمْ. از همه دشمنان شما که حقوق شما را زیر پا گذاشتند و با غصب خلافت مقدمات تبدیل حکومت نبوی را به سلطنت فراهم کردند برائت می‌جویم. واضح است که در دل این برائت نوعی مبارزه نهفته است یعنی شخصی که از دشمنان برائت می‌جوید در واقع به مخالفت با ایشان برخواسته است و تا جاییکه امکان دارد این دشمنی خود را بروز می‌دهد. همانطور که در فرازی دیگر آمده است: "خدا را و همچنین شما را گواه می‌گیرم که من به شما ایمان دارم و به آنچه شما به آن ایمان دارید؛ و کافرم نسبت به دشمن شما، بینایم به مقام شما، دوستدار شما و دوستدار دوستان شما هستم. بغض دشمنانتان را در دل دارم و دشمن آن هایم. در صلح هستم با هر که در صلح با شما است و در حال جنگ هستم با هر کس که با شما در جنگ است". در تبیین دو جبهه حق و باطل امام هادی تاکید بسیاری به نقش ظهور و دولت آخرالزمان که به دست امام زمان برقرار می‌شود دارند و بار‌ها در زیارت جامعه شیعه با مفهوم انتظار و اقدام در جهت رسیدن به آن دوران و شوق درک آن زمان مواجه می‌شود و در نهایت در زیارت جامعه به شیعیان تعلیم داده شده است که از خدا بخواهید: (وَ یُظْهِرَکُمْ لِعَدْلِهِ) و شما را برای (اجرای) عدالتش آشکار کند.» تعبیر فوق اشاره به این دارد که خداوند با ظهور حضرت مهدی (علیه‌السلام) آخرین و کامل‌ترین صحنه از عدالت خویش را آشکار می‌سازد و به مردم نشان خواهد داد. ناگفته پیداست که آنچه خواسته انسان باشد راهنمای کنش‌های سیاسی اجتماعی او نیز قرار می‌گیرد و به همین دلیل می‌توان گفت امام هادی (ع) از طریق زبان زیارت، جامعه شیعه را در طول تاریخ مخاطب قرار داده است تا در برابر هر نظام سیاسی ظالمی موضع داشته باشد و همواره در جستجوی عدالت بوده و برای برقراری نظام عادلانه تلاش کند.

 

/انتهای پیام/