ناباورانه ویروس کرونا زمینه پیوند دو نهاد خانواده و فضای مجازی را بیش از هر زمان دیگر فراهم کرده است. این وضعیت به خوبی اهمیت نهاد خانواده به‌عنوان نهادی توانمند برای پیشگیری از شیوع این ویروس منحوس را بر همگان روشن کرده است.
به گزارش «سدید»؛ اگرچه این پیوند می‌تواند مبارک و دارای مزایای نسبی باشد، اما مسئولان و اعضاء خانواده‌ها به‌ویژه والدین، نباید از این حقیقت غافل شوند که اگر فضای مجازی از طرف آنان به‌درستی مدیریت نشود مزیت‌های فن‌آوری ارتباطات در این موقعیت می‌تواند به تهدیدی جدی برای جامعه به‌ویژه نهاد خانواده تبدیل شود و علاوه بر اینکه آثار مخرب بالفعلی داشته باشد برای دوران پساکرونایی نیز مخاطرات بسیاری در پی داشته باشد.
بی‌تردید با قرنطینه خانگی و تدابیر مسئولان سرانجام ویروس کرونا مهار و نهایتاً ریشه‌کن خواهد شد. اما نباید فراموش کنیم که آنچه باقی می‌ماند پیامدهای خطرناکی است که رهاشدگی فضای مجازی و اعتیاد به آن بر جای خواهد گذاشت؛ بنابراین لازم است همگان به‌ویژه نهاد خانواده مدیریت فضای مجازی را بیش از گذشته جدی بگیرند.
با توجه به وضعت کرونایی و ضرورت توسعه فضای مجازی، نقش خانواده‌ها را در مدیریت فضای مجازی در چهار بخش ذیل در قالب چهار کرونا نوشت پی می‌گیریم:
الف) خانواده؛ وضعیت کرونایی و فضای مجازی
ب) خانواده و لزوم فراگیری سواد رسانه‌ای
ج) خانواده و لزوم سلامت ارتباطی
د) خانواده و مدیریت فضای مجازی
الف) خانواده؛ وضعیت کرونایی و فضای مجازی
بی‌تردید کسی نمی‌توانست پیش‌بینی کند زمانه‌ای برسد که این‌گونه همگان به خانواده با دیدی این‌همه مهم و اساسی بنگرند و آن را مهم‌ترین سنگر برای پیشگیری و مهار ویروس کرونا بشمارند و این مقدار بر ماندن در خانه تأکید کنند. این بازگشت به خانه و خانواده گرایی اگرچه یکی از آثار مثبت و فرصت‌هایی است که ویروس کرونا برای ما به ارمغان آورده است، اما طولانی شدن این وضعیت تا حدود زیادی همه ما را غافلگیر هم کرده است. چراکه اعضاء خانواده به‌ویژه والدین برای تدبیر منزل در این وضعیت چندان آمادگی نداشته‌اند.
خانواده پیکره‌ای است که اگر اعضاء آن به‌ویژه والدین به خوبی عمل کنند می‌تواند در مقابل هر مشکل و محدودیتی تاب‌آوری کند و نقش اساسی خود را به‌عنوان نهاد کوچک اجتماعی ایفا نماید. اگر خانواده باهدف مشترک و تعاملات صحیح با اعضاء و امکانات پیرامون خود ارتباط صحیح داشته باشد قطعاً کارآمدتر خواهد بود. اما حقیقت آن است که خانواده‌ها در وضعیت کرونایی با محدودیت‌های مختلفی مواجه شده است که ضرورتاً باید نیازهای خود را در این وضعیت به مدد فن‌آوری ارتباطات برطرف کنند.
به‌عبارت‌دیگر شاید در وضعیت کرونایی هیچ بخشی از تکنولوژی نمی‌تواند به‌اندازه فن‌آوری ارتباطات و فضای مجازی محدودیت‌ها و خلاءهای پیش‌آمده در نظام ارتباطات اجتماعی را پر کند. این نیازها که در وضعیت کرونایی کاملاً متفاوت شده و افزایش‌یافته، سبب شده است خانواده‌ها ازلحاظ کمی و کیفی ارتباط خود را با فضای مجازی ارتقاء دهند. نیازهایی افزایش‌یافته خانواده‌ها در وضعیت کرونایی عبارت‌اند از:
۱) ادامه تحصیل مجازی
مقارنت وضعیت کرونایی و ایام تحصیلی و نیاز به ادامه تحصیل سبب شده است همه دانش آموزان و دانشجویان و به فضای مجازی و کلاس‌های آنلاین روی بیاورند و کلاس‌های و برنامه‌های آموزشی خود را از طریق شبکه‌های اجتماعی و یا اینترنت دنبال کنند.
این روی‌آوری وابستگی نشان آن است که نه تنها کسی را نمی‌توان از استفاده اینترنت منع کرد بلکه حتی مسئولان والدین بر بهره‌برداری از فضای مجازی تأکید و اصرار دارند.
محدودیت تحصیل حضوری از طرفی و رهاشدگی فضای مجازی از طرف دیگر، این نگرانی را در پی دارد که همگان به‌ویژه جوانان و نوجوانان به هر بهانه‌ای به فضای مجازی روی‌آورند و این نیاز مستمسکی برای توجیه وابستگی بیشتر خود به فضای مجازی بشود. طبعاً منع کردن آنان نسبت به بهره‌برداری از فضای مجازی در این وضعیت کار پیچیده و دشواری است.
۲) دید و بازدید مجازی
بعد دیگر نیازهای خانوادگی شرایط کرونایی، در دیدوبازدیدها و مهمانی رفتن‌هاست. این خلاء ارتباطی نیز اشتیاق به فضای مجازی را صد چندان کرده است. زیرا ایجاد ارتباط با بستگان و دوستان یک نیاز طبیعی است و در این شرایط فضای مجازی امکانات ارتباطات نوشتاری، شنیداری و دیداری مناسب و جذابی را فراهم کرده است.
برآوردن این نیاز از طریق فن‌آوری ارتباطات نیز نه تنها همچون گذشته جای اشکال ندارد که به‌نوعی مورد توقع و تأکید همگان است. این وضعیت نیز یکی از عوامل انگیزشی برای اشتیاق داشتن در بهر گیری از فضای مجازی است.
۳) خرید و فروش مجازی
بخش دیگری از نیازهای خانواده در وضعیت کرونایی، تهیه مواد خوراکی و سایر مایحتاج زندگی است. تأکید بر ماندن در خانه، طبعاً محدودیت رفت‌وآمدهای بیرون از منزل را در پی داشته است. ازاین‌رو برخی ترجیح می‌دهند خریدوفروش‌های خود را بیشتر از قبل از طریق فضای مجازی دنبال کنند.
محدودیت در خریدوفروش حضوری به دلیل پیشگیری از شیوع ویروس کرونا نیز باعث شده است که بخشی از خانواده‌ها و فروشگاه‌ها به بهره‌گیری از فضای مجازی بیشتر از هر زمان دیگری روی بیاورند.
۴) اطلاعات و اخبار مجازی
حس کنجکاوی و نیاز طبیعی ما به اطلاعات و اخبار در محیط خانواده نیز یکی از نیازهای طبیعی است که در موقعیت کرونایی تشدید شده است. نگرانی از اوضاع عمومی ویروس کرونا و پیگیری اطلاعات و اخبار مربوط به حوادث و آمار مربوط به این ویروس نیز خانواده‌ها را بر آن داشته است که به فضای مجازی بیشتر از گذشته رو بیاورند.
راه‌اندازی رو به رشد کانال‌ها و گروه‌های مختلف با موضوع کرونا ویروس و یا مسائل پیرامونی آن در شبکه‌های اجتماعی نشان‌دهنده این واقعیت است که یک پویش ویژه‌ای برای تولید، توزیع و مصرف اطلاعات و اخبار ایجادشده است.
۵) نیایش‌ها و عبادات مجازی
نیاز انسان به پرستش و تأمین این نیاز با حضور در اماکن مقدس، مساجد و زیارتگاه‌ها بر کسی پوشیده نیست. اما ویروس کرونا با همه کوچکی و نامرئی بودنش حتی تجمعات عبادی و مساجد و زیارتگاه‌ها را هم به تعطیلی کشانده است. ازاین‌رو بخشی از این نیازها ضرورتاً از طریق فضای مجازی تأمین می‌گردد.
افزایش چشمگیر و بی‌سابقه تولید، ارسال و دریافت پیام‌هایی که بتواند بخشی از نیاز خانواده‌ها را به عبادت و نیایش را تأمین کند گویای این حقیقت است.
۶) ادارات و مؤسسات مجازی
با تعطیل و یا نیمه تعطیل شدن ادارات و مراکز تولیدی و خدماتی در وضعیت کرونایی خانواده‌ها ناچارند امور اداری و کاری خود را از طریق فضای مجازی پیگیری کنند.
ویروس کرونا کاری کرده است که مهم‌ترین جلسات مربوط به مهم‌ترین دستگاه‌های دولتی نیز از طریق فضای مجازی و ویدئوکنفرانس برگزار شود. ازاین‌رو خدمات دولت الکترونیک و ضرورت توسعه کمی و کیفی آن در این وضعیت بیشتر به چشم می‌آید.
۷) سرگرمی‌ها و تفریحات مجازی
یکی از ویژگی‌های کرونایی قرنطینه خانگی و حضور نداشتن در محیط‌های بازی و تفریحات به‌ویژه برای جوانان و نوجوانان است. این خلاء مهم باعث شده است بخشی از نیازهای روانی که در سایه تفریحات و سرگرمی‌های سالم برآورده می‌شد به‌ناچار از طریق فضای مجازی تأمین شود.
پاسخگویی به این نیاز باعث شده است انبوهی از پیام‌های حاوی طنز و سرگرمی تولید، توزیع و دریافت شود و با جذابیتی که این نوع مطالب دارند اعضاء خانواده برای تخلیه احساسات و هیجانات خود و حتی جدا شدن از فشار روانی حاصل از وضعیت کرونایی بخش زیادی از فرصت‌های خود را به این موضوعات اختصاص دهند.
بی‌تردید با قرنطینه خانگی و تدابیر مسئولان سرانجام ویروس کرونا مهار و نهایتاً ریشه‌کن خواهد شد. اما نباید فراموش کنیم که آنچه باقی می‌ماند پیامدهای خطرناکی است که رهاشدگی فضای مجازی و اعتیاد به آن بر جای خواهد گذاشت؛ بنابراین لازم است همگان به‌ویژه نهاد خانواده مدیریت فضای مجازی را بیش از گذشته جدی بگیرند.
با توجه به وضعت کرونایی و ضرورت توسعه فضای مجازی، نقش خانواده‌ها را در مدیریت فضای مجازی در چهار بخش ذیل در قالب چهار کرونا نوشت پی می‌گیریم:
الف) خانواده؛ وضعیت کرونایی و فضای مجازی
ب) خانواده و لزوم فراگیری سواد رسانه‌ای
ج) خانواده و لزوم سلامت ارتباطی
د) خانواده و مدیریت فضای مجازی
الف) خانواده؛ وضعیت کرونایی و فضای مجازی
بی‌تردید کسی نمی‌توانست پیش‌بینی کند زمانه‌ای برسد که این‌گونه همگان به خانواده با دیدی این‌همه مهم و اساسی بنگرند و آن را مهم‌ترین سنگر برای پیشگیری و مهار ویروس کرونا بشمارند و این مقدار بر ماندن در خانه تأکید کنند. این بازگشت به خانه و خانواده گرایی اگرچه یکی از آثار مثبت و فرصت‌هایی است که ویروس کرونا برای ما به ارمغان آورده است، اما طولانی شدن این وضعیت تا حدود زیادی همه ما را غافلگیر هم کرده است. چراکه اعضاء خانواده به‌ویژه والدین برای تدبیر منزل در این وضعیت چندان آمادگی نداشته‌اند.
خانواده پیکره‌ای است که اگر اعضاء آن به‌ویژه والدین به خوبی عمل کنند می‌تواند در مقابل هر مشکل و محدودیتی تاب‌آوری کند و نقش اساسی خود را به‌عنوان نهاد کوچک اجتماعی ایفا نماید. اگر خانواده باهدف مشترک و تعاملات صحیح با اعضاء و امکانات پیرامون خود ارتباط صحیح داشته باشد قطعاً کارآمدتر خواهد بود. اما حقیقت آن است که خانواده‌ها در وضعیت کرونایی با محدودیت‌های مختلفی مواجه شده است که ضرورتاً باید نیازهای خود را در این وضعیت به مدد فن‌آوری ارتباطات برطرف کنند.
به‌عبارت‌دیگر شاید در وضعیت کرونایی هیچ بخشی از تکنولوژی نمی‌تواند به‌اندازه فن‌آوری ارتباطات و فضای مجازی محدودیت‌ها و خلاءهای پیش‌آمده در نظام ارتباطات اجتماعی را پر کند. این نیازها که در وضعیت کرونایی کاملاً متفاوت شده و افزایش‌یافته، سبب شده است خانواده‌ها ازلحاظ کمی و کیفی ارتباط خود را با فضای مجازی ارتقاء دهند. نیازهایی افزایش‌یافته خانواده‌ها در وضعیت کرونایی عبارت‌اند از:
۱) ادامه تحصیل مجازی
مقارنت وضعیت کرونایی و ایام تحصیلی و نیاز به ادامه تحصیل سبب شده است همه دانش آموزان و دانشجویان و به فضای مجازی و کلاس‌های آنلاین روی بیاورند و کلاس‌های و برنامه‌های آموزشی خود را از طریق شبکه‌های اجتماعی و یا اینترنت دنبال کنند.
این روی‌آوری وابستگی نشان آن است که نه تنها کسی را نمی‌توان از استفاده اینترنت منع کرد بلکه حتی مسئولان والدین بر بهره‌برداری از فضای مجازی تأکید و اصرار دارند.
محدودیت تحصیل حضوری از طرفی و رهاشدگی فضای مجازی از طرف دیگر، این نگرانی را در پی دارد که همگان به‌ویژه جوانان و نوجوانان به هر بهانه‌ای به فضای مجازی روی‌آورند و این نیاز مستمسکی برای توجیه وابستگی بیشتر خود به فضای مجازی بشود. طبعاً منع کردن آنان نسبت به بهره‌برداری از فضای مجازی در این وضعیت کار پیچیده و دشواری است.
۲) دید و بازدید مجازی
بعد دیگر نیازهای خانوادگی شرایط کرونایی، در دیدوبازدیدها و مهمانی رفتن‌هاست. این خلاء ارتباطی نیز اشتیاق به فضای مجازی را صد چندان کرده است. زیرا ایجاد ارتباط با بستگان و دوستان یک نیاز طبیعی است و در این شرایط فضای مجازی امکانات ارتباطات نوشتاری، شنیداری و دیداری مناسب و جذابی را فراهم کرده است.
برآوردن این نیاز از طریق فن‌آوری ارتباطات نیز نه تنها همچون گذشته جای اشکال ندارد که به‌نوعی مورد توقع و تأکید همگان است. این وضعیت نیز یکی از عوامل انگیزشی برای اشتیاق داشتن در بهر گیری از فضای مجازی است.
۳) خرید و فروش مجازی
بخش دیگری از نیازهای خانواده در وضعیت کرونایی، تهیه مواد خوراکی و سایر مایحتاج زندگی است. تأکید بر ماندن در خانه، طبعاً محدودیت رفت‌وآمدهای بیرون از منزل را در پی داشته است. ازاین‌رو برخی ترجیح می‌دهند خریدوفروش‌های خود را بیشتر از قبل از طریق فضای مجازی دنبال کنند.
محدودیت در خریدوفروش حضوری به دلیل پیشگیری از شیوع ویروس کرونا نیز باعث شده است که بخشی از خانواده‌ها و فروشگاه‌ها به بهره‌گیری از فضای مجازی بیشتر از هر زمان دیگری روی بیاورند.
۴) اطلاعات و اخبار مجازی
حس کنجکاوی و نیاز طبیعی ما به اطلاعات و اخبار در محیط خانواده نیز یکی از نیازهای طبیعی است که در موقعیت کرونایی تشدید شده است. نگرانی از اوضاع عمومی ویروس کرونا و پیگیری اطلاعات و اخبار مربوط به حوادث و آمار مربوط به این ویروس نیز خانواده‌ها را بر آن داشته است که به فضای مجازی بیشتر از گذشته رو بیاورند.
راه‌اندازی رو به رشد کانال‌ها و گروه‌های مختلف با موضوع کرونا ویروس و یا مسائل پیرامونی آن در شبکه‌های اجتماعی نشان‌دهنده این واقعیت است که یک پویش ویژه‌ای برای تولید، توزیع و مصرف اطلاعات و اخبار ایجادشده است.
۵) نیایش‌ها و عبادات مجازی
نیاز انسان به پرستش و تأمین این نیاز با حضور در اماکن مقدس، مساجد و زیارتگاه‌ها بر کسی پوشیده نیست. اما ویروس کرونا با همه کوچکی و نامرئی بودنش حتی تجمعات عبادی و مساجد و زیارتگاه‌ها را هم به تعطیلی کشانده است. ازاین‌رو بخشی از این نیازها ضرورتاً از طریق فضای مجازی تأمین می‌گردد.
افزایش چشمگیر و بی‌سابقه تولید، ارسال و دریافت پیام‌هایی که بتواند بخشی از نیاز خانواده‌ها را به عبادت و نیایش را تأمین کند گویای این حقیقت است.
۶) ادارات و مؤسسات مجازی
با تعطیل و یا نیمه تعطیل شدن ادارات و مراکز تولیدی و خدماتی در وضعیت کرونایی خانواده‌ها ناچارند امور اداری و کاری خود را از طریق فضای مجازی پیگیری کنند.
ویروس کرونا کاری کرده است که مهم‌ترین جلسات مربوط به مهم‌ترین دستگاه‌های دولتی نیز از طریق فضای مجازی و ویدئوکنفرانس برگزار شود. ازاین‌رو خدمات دولت الکترونیک و ضرورت توسعه کمی و کیفی آن در این وضعیت بیشتر به چشم می‌آید.
۷) سرگرمی‌ها و تفریحات مجازی
یکی از ویژگی‌های کرونایی قرنطینه خانگی و حضور نداشتن در محیط‌های بازی و تفریحات به‌ویژه برای جوانان و نوجوانان است. این خلاء مهم باعث شده است بخشی از نیازهای روانی که در سایه تفریحات و سرگرمی‌های سالم برآورده می‌شد به‌ناچار از طریق فضای مجازی تأمین شود.
پاسخگویی به این نیاز باعث شده است انبوهی از پیام‌های حاوی طنز و سرگرمی تولید، توزیع و دریافت شود و با جذابیتی که این نوع مطالب دارند اعضاء خانواده برای تخلیه احساسات و هیجانات خود و حتی جدا شدن از فشار روانی حاصل از وضعیت کرونایی بخش زیادی از فرصت‌های خود را به این موضوعات اختصاص دهند.
۸) مشوق‌های های مجازی
نیازهای یادشده از طرفی و مشوق‌های دیگر از قبیل: تأکید بر بهره‌برداری حداکثری از فضای مجازی و ارائه اینترنت رایگان به خانواده‌ها و جوایزی که با شگردهای مختلف برای اینترنت رایگان داده می‌شود. از طرف دیگر، عامل مهمی برای وابستگی هر چه بیشتر خانواده‌ها به فضای مجازی شده است. بخش دیگر مشوق‌های تأکیدات مسئولان نسبت به بهره‌گیری از فضای مجازی به‌عنوان جایگزین کارهای حضوری است.
این نیازها، مشوق‌ها و رهاشدگی بی‌سابقه، وضعیتی را برای خانواده‌ها ایجاد کرده است که اگر معلومات و مهارت خود را برای بهره‌گیری از ظرفیت‌ها و فرصت‌های فن‌آوری ارتباطات و پیشگیری از تهدیدات آن کسب نکنند بی‌تردید این وضعیت پیامدهای خطرناکی از قبیل: اعتیاد رسانه‌ای، سرگردانی، بحران هویت و تضعیف اخلاق فردی، خانوادگی و اجتماعی را در پی داشته خواهد داشت.
اکنون‌که با بخشی از نیازها و عطش خانواده‌ها نسبت به بهره‌گیری از فضای مجازی آشنا شدیم. در ادامه به دو موضوع مهم برای توانمندسازی خانواده‌ها یعنی سواد رسانه‌ای برای توانمندی بیشتر در مدیریت فضای مجازی در وضعیت کرونایی می‌پردازیم.
/انتهای بخش اول/ ادامه دارد...
منبع: مرکز ملی فضای مجازی
ارسال نظر
