به گزارش سدید؛ در پی توصیه پزشکان به رعایت هر چه بیشتر نکات بهداشتی به ویژه بهداشت فردی، فرازهایی از کتاب مفاتیح الحیات تألیف آیت الله جوادی آملی که به بیان اهمیت رعایت نکات بهداشتی در سیره اهل بیت علیهم السلام و آموزه‌های ایشان می‌پردازد، را از نظر می‌گذرانیم.
در بخشی از این کتاب گرانسنگ در خصوص «اهمیت سلامتی»، آمده است: انسان که آفریده خدا و خلیفه و امانتدار اوست، برای زندگی و حیاتی آفریده شده است که بر اساس آیه کریمه ﴿اسْتَجِیبُوا لِلهِ وَلِلرَّسُولِ إِذَا دَعَاکُمْ لِمَا یحْییکُمْ﴾ [۱] در پیوندهای گوناگون خود، خدامحور است و در این زندگی و بندگی، به بدن سالم نیاز دارد و بهره‌مندی همه جانبه او از سلامتی، اساس فعالیت. های وی در زندگی مادی و معنوی است که در زبان پیامبر گرامی (ص) از آن به «نعمت پنهان و ناشناخته» یاد شده است [۲]، زیرا یکی از عوامل آرامش زندگی و بندگی خدا، برخورداری از جسم و جان سالم است، از این رو، عقل و نقل، حفظ تندرستی و حفظ نفس را لازم و واجب شمرده‌اند.
همچنین آن حضرت به ابوذر فرمود: ای ابوذر! سلامتی پیش از بیماری [پیشگیری] را دریاب و از آن برای زمان بیماری بهره بگیر [۳]؛
امیرمؤمنان (ع) نیز می‌فرماید: ارزش دو چیز را نشناسد مگر کسی که آن‌ها را از دست داده باشد: جوانی و عافیت. [۴] آن حضرت در تفسیر آیه ﴿و لا تَنسَ نَصیبَکَ مِنَ الدُّنیا﴾ [۵] یعنی «بهرهٴ واقعی خود را از ثروت دنیا از کف مده» می‌فرماید: سلامتی خود را فراموش نکن [۶] و در تفسیر آیه ﴿لَتُسئَلُنَّ یومَئِذٍ عَنِ النَّعیم﴾ [۷] یعنی «روز قیامت درباره نعمت.ها از شما سوٴال خواهد شد» می‌فرماید: نعمتی که از آن پرسیده می‌شود سلامتی است. [۸]
امام صادق (ع) نیز فرمود: سلامتی نعمتی پنهان است؛ هرگاه باشد، فراموش شود و هرگاه از دست رود به یاد آید [۹]؛ همچنین فرمود: پنج چیز است که اگر کسی آن‌ها را نداشته باشد زندگی [برای او] گوارا نیست: سلامتی و…. [۱۰]
همچنین در فراز دیگری از این کتاب در خصوص اهمیت «رعایت نظافت و بهداشت» آمده است: آموزه‌های اسلامی در سه محور اعتقاد، اخلاق و احکام به بشر ارائه شده‌اند؛ در محور نخست، عقیده توحیدی آدمی را از آلودگی شرک و الحاد و کفر پاک می‌کند و در بعد اخلاق، توصیه‌های اخلاق نیکو، او را از پلیدی ظلم، کینه و حسد و هر زشتی دیگر پاکیزه می‌کنند، چنان که احکام فقه، آدمی را از رفتار زشت و بیگانه‌صفتی و همانند دیوانه مردن باز می‌دارند، پس شایسته چنین دین الهی این است که متدینان به آن، از هر پلیدی پاک و از هر آلودگی طاهر باشند، زیرا رسول اکرم (ص) نظافت را همانند تقوا وظیفهٴ همگانی و همیشگی و همه جانبه می‌دانست و همان‌گونه که قرآن کریم درباره تقوا فرمود: تا می‌توانید از خدا پروا کنید: ﴿فَاتَّقُوا اللهَ مَا اسْتَطَعْتُمْ﴾ [۱۱] آن حضرت نیز درباره نظافت فرمود: با هر ابزار که می‌شود، از نظافت و پاکیزگی پاسداری کنید، زیرا بنیان اسلام بر نظافت و بهشت برای فرد نظیف آماده شده است [۱۲]. [۱۳]
محافظت و مراقبت در نظافت و بهداشت فردی و عمومی مورد تأکید دین است و راهکارهایی هم در این راستا پیشنهاد شده است.
رسول خدا (ص) در احادیثی می‌فرماید: اسلام پاکیزه است، پس خود را پاکیزه کنید، چرا که جز پاکیزه به بهشت وارد نشود. [۱۴] نظافت از ایمان است و ایمان با صاحبش در بهشت. اند. [۱۵] بدترین بندگان چرکین‌هایند. [۱۶] خدا چرکین بودن و ژولیدگی را دشمن می‌دارد. [۱۷]
امام صادق (ع) نیز در احادیثی می‌فرماید: پاکیزگی از اخلاق پیامبران است. [۱۸] همچنین حضرت فرمود: داشتن وضوخانه [دستشویی] پاکیزه، بخشی از سعادت انسان است. [۱۹]
رسول خدا (ص) می‌فرماید: ای انس! طهارت و پاکیزگی را بیشتر رعایت کن تا خدا بر عمرت بیفزاید. [۲۰]
اهمیت شست‌وشوی دست‌ها
رسول خدا (ص) در احادیثی می‌فرماید: هیچکس نباید شب با دست چرب بخوابد و اگر چنین کرد و شیطان به او آسیب رساند جز خودش را سرزنش نکند. [۲۱] هرگاه از خواب برخاستید به ظرفی دست نبرید مگر اینکه سه بار دستانتان را بشویید، زیرا هیچیک از شما نمی‌داند که دستانش چگونه شب را گذرانید. [۲۲] و نیز می‌فرماید: بندها و مفاصل انگشتان دست و پایتان را تمیز کنید [۲۳]
امیرمؤمنان (ع) می‌فرماید: بوی بد و آزاردهنده را با آب بزدایید و خود را وارسی کنید (به پاکیزگی و نظافت خود حساس باشید)، که خدا بندگان چرکین و آلوده‌اش را که همنشینانش از نشستن با او کراهت دارند، دشمن دارد. [۲۶]
رسول خدا (ص) می‌فرماید: شست وشوی دست پیش از غذا فقر را دور می‌کند و پس از غذا غم را بزداید و دیده را بهبود بخشد. [۲۷]
امیرمؤمنان (ع) می‌فرماید: شستن دستان پیش از غذا و پس از آن، روزی را زیاد می‌کند. [۲۸]
امام باقر (ع) می‌فرماید: صاحبخانه پیش از غذا قبل از همه و پس از غذا بعد از همه دستان خود را می‌شوید. [۲۹]
امام صادق (ع) می‌فرماید: شست.وشوی دستان پیش از غذا و پس از آن روزی را بیفزاید [۳۰]؛ همچنین می‌فرماید: پیش از غذا صاحبخانه شستن دستان را آغاز می‌کند تا کسی خجالت نکشد؛ اما پس از غذا از سمت راست در [ورودی پذیرایی] شستن دستان بدون تفاوت میان افراد شروع می‌شود [۳۱]؛ نیز می‌فرماید: هرکس پیش و پس از غذا دستش را بشوید در گشایش و سلامتی زندگی می‌کند [۳۲].
رسول خدا (ص) می‌فرماید: دستانتان را بشویید، آن گاه در آن‌ها آب بنوشید [۳۳]
در مورد عطسه
رسول خدا (ص) می‌فرماید: هنگام عطسه کردن دستانتان را جلو صورت بگیرید و با صدای آهسته عطسه کنید. [۳۴]
در مورد اخلاط دهان و بینی
امام صادق (ص) می‌فرماید: هرکس در مسجد سرفه کند و اخلاط بینی و سینه‌اش را [به احترام مسجد] باز دارد این کار او را از بیماری نگه دارد. [۳۵]
راوی گوید: هرگز امام رضا (ع) را ندیدم که [در معابر عمومی] آب دهان بیندازد. [۳۶]
لزوم درمان
رسول خدا (ص) می‌فرماید: خودتان را مداوا کنید، زیرا خدای عزیز دردی را نازل نفرمود مگر اینکه برای آن شفائی [و دوایی] فرو فرستاد. [۳۷]
امیرمؤمنان (ع) می‌فرماید: هر کس بیماری خود را از پزشکان کتمان کند به بدنش خیانت کرده است. [۳۸]
پاورقی:
[۱]. سورهٴ انفال، آیهٴ ۲۴.
[۲]. قال رسول الله Ｂ: نِعْمَتَان ِمَجْهُولَتَانِ: الأمْنُ وَ الْعَافِیة (روضة الواعظین، ص ۴۷۲).
[۳]. … خُذْ مِنْ صِحَّتِکَ لِسُقْمِکَ… (الامالی، طوسی، ص ۵۲۶).
[۴]. شَیْئَانِ لا یَعْرِفُ فَضْلَهُمَا إِلاَّ مَنْ فَقَدَهُمَا: الشَّبَابُ وَ الْعَافِیَةُ (غرر الحکم، ص ۳۲۴).
[۵]. سورهٴ قصص، آیهٴ ۷۷.
[۶]. لا تَنْسَ صِحَّتَکَ… (الامالی، صدوق، ص ۲۲۸).
[۷]. سورهٴ تکاثر، آیهٴ ۸.
[۸]. الصِّحَّةُ… (ارشاد القلوب، ص ۳۸).
[۹]. الْعَافِیَةُ نِعْمَةٌ خَفِیَّةٌ إِذَا وُجِدَتْ نُسِیَتْ وَ إِذَا فُقِدَتْ ذُکِرَت (الفقیه، ج ۴، ص ۴۰۶).
[۱۰]. خَمْسٌ مَنْ لَمْ یَکُنَّ فِیهِ لَمْ یَتَهَنَّأِ بِالْعَیْشُ: الصِّحَّةُ… (المحاسن، ص ۹).
[۱۱]. ﴿فَاتَّقُوا اللهَ مَا استَطَعتُم و اسمَعوا و اَطیعوا و اَنفِقوا خَیرًا لاَنفُسِکُم و مَن یوقَ شُحَّ نَفسِهِ فَاُولٰئِکَ هُمُ المُفلِحون﴾ (سورهٴ تغابن، آیهٴ ۱۶).
[۱۲]. تَنَظَّفُوا بِکُلِّ مَا اسْتَطَعْتُمْ، فَإِنَّ اللّهَ تَعالی بَنَی الاِْسْلامَ عَلَی النَّظافَةِ وَ لَن یَدخُلَ الجَنَّةَ إِلاَّ کُلُّ نَظِیفٍ (الجامع الصغیر، ج ۱، ص ۵۱۷).
[۱۳]. اسلام و محیط زیست، ص ۲۶۹.
[۱۴]. إنّ الإِسْلام نَظِیفٌ فتَنَظَّفُوا، فإنهُ لا یَدْخُلُ الجَنَّةَ إلاَّ نَظِیفٌ (تاریخ بغداد، ج ۵، ص ۳۵۱).
[۱۵]. النَّظَافَةُ مِنَ الإِیمَانِ وَ الإِیمَانُ مَعَ صَاحِبِهِ فِی الْجَنَّةِ (طب النبی Ｂ، ص ۲۱؛ بحار الانوار، ج ۵۹، ص ۲۹۱).
[۱۶]. بِئْسَ الْعَبْدُ الْقَاذُورَةُ (الکافی، ج ۶، ص ۴۳۹).
[۱۷]. إِنَّ اللهَ یُبْغِضُ الْوَسَخَ وَالشَّعَثَ (کنز العمال، ج ۶، ص ۶۴۱).
[۱۸]. مِنْ أَخْلاقِ الأَنْبِیَاءِ التَّنَظُّف (تحف العقول، ص ۴۴۲).
[۱۹]. مِنْ سَعَادَةِ الْمَرْءِ… نَظَافَةُ مُتَوَضَّاهُ (مکارم الاخلاق، ص ۱۲۶).
[۲۰]. یَا أَنَسُ! أَکْثِرْ مِنَ الطَّهُورِ، یَزِدِ اللَّهُ فِی عُمُرِکَ (الأمالی، مفید، ص ۶۰؛ مکارم الاخلاق، ص ۴۰).
[۲۱]. لا یَبِیتَنَّ أَحَدُکُمْ وَ یَدُهُ غَمِرَةٌ، فَإِنْ فَعَلَ فَأَصَابَهُ لَمَمُ الشَّیْطَانِ فَلاَ یَلُومَنَّ إِلاّ نَفْسَهُ (مکارم الاخلاق، ص ۴۲۵).
[۲۲]. إذَا اسْتَیْقَظَ أَحَدُکُمْ مِنْ نَوْمِهِ فَلا یُدْخِلُ یَدَهُ فِی الإِنَاءِ حَتّی یَغْسِلَهَا ثَلاثَاً، فإنّ أحَدکُم لا یَدْرِی أَیْنَ بَاتَتْ یَدُهُ (الجامع الصغیر، ج ۱، ص ۶۹).
[۲۳]. قُصُّوا أَظَافِیرَکُم وَ ادْفُنُوا قُلامَاتکُم وَ نَقُّوا بَرَاجمَکُم وَ نَظّفُوا لَثّاتکُم مِنَ الطَعَامِ وَ اسْتَاکُوا وَ لا تَدخُلُوا علیّ فَخْراً بَخَرَاً (کنز العمال، ج ۶، ص ۶۵۵).
[۲۴]. شست.وشوی مخرج بول وغائط.
[۲۵]. انّ مِنَ الفِطْرَةِ الْمَضْمَضَة وَ الاسْتِنْشَاق و السّوَاک و قَص الشَّارِب و تَقْلِیم الأَظَافِیر وَ نَتْف الإِبْط و الاسْتِحْدَاد وَ غَسل البَرَاجِم وَ الانتِضَاح بِالمَاءِ وَ الاختِتان (الجامع الصغیر، ج ۱، ص ۳۷۷).
[۲۶]. … تَنَظَّفُوا بِالْمَاءِ مِنْ النَتْنِ الرِّیحِ الَّذِی یُتَأَذَّی بِهِ، تَعَهَّدُوا أَنْفُسَکُمْ، فَإِنَّ اللَّهَ یُبْغِضُ مِنْ عِبَادِهِ الْقَاذُورَةَ الَّذِی یَتَأَنَّفُ بِهِ مَنْ جَلَسَ إِلَیْهِ… (کتاب الخصال، ص ۶۲۰).
[۲۷]. الْوُضُوءُ قَبْلَ الطَّعَامِ یَنْفِی الْفَقْرَ وَ بَعْدَهُ یَنْفِی الْهَمَّ وَ یُصَحِّحُ الْبَصَرَ (مکارم الاخلاق، ص ۱۳۹).
[۲۸]. غَسْلُ الْیَدَیْنِ قَبْلَ الطَّعَامِ وَ بَعْدَهُ زِیَادَةٌ فِی الرِّزْقِ (تحف العقول، ص ۱۰۱).
[۲۹]. صَاحِبُ الرَّحْلِ یَتَوَضَّأُ أَوَّلَ الْقَوْمِ قَبْلَ الطَّعَامِ وَ آخِرَ الْقَوْمِ بَعْدَ الطَّعَامِ (قرب الاسناد، ص ۳۴).
[۳۰]. الْوُضُوءُ قَبْلَ الطَّعَامِ وَ بَعْدَهُ یَزِیدَانِ فِی الرِّزْقِ (الکافی، ج ۶، ص ۲۹۰).
[۳۱]. الْوُضُوءُ قَبْلَ الطَّعَامِ یَبْدَأُ صَاحِبُ الْبَیْتِ لِئَلاَّ یَحْتَشِمَ أَحَدٌ، فَإِذَا فَرَغَ مِنَ الطَّعَامِ یَبْدَأُ مَنْ عَنْ یَمِینِ الْبَابِ حُرّاً کَانَ أَوْ عَبْداً (علل الشرائع، ص ۲۹۱).
[۳۲]. مَنْ غَسَلَ یَدَهُ قَبْلَ الطَّعَامِ وَ بَعْدَهُ عَاشَ فِی سَعَةٍ وَ عُوفِیَ مِنْ بَلْوَی فِی جَسَدِهِ (الکافی، ج ۶، ص ۲۹۰).
[۳۳]. اغْسِلُوا أیْدِیَکُمْ ثُمَّ اشْرَبُوا فِیها، فَلَیْسَ مِنْ إناءٍ أطْیَبَ مِنَ الیَدِ (الجامع الصغیر، ج ۱، ص ۱۸۴).
[۳۴]. إذا عَطَسَ أحدُکُمْ فَلْیَضَعْ کَفَّیْهِ علی وَجْهِهِ ولْیَخْفِضْ صَوْتَهُ (الجامع الصغیر، ج ۱، ص ۱۱۶).
[۳۵]. مَنْ تَنَخَّمَ فِی الْمَسْجِدِ ثُمَّ رَدَّهَا فِی جَوْفِهِ لَمْ تَمُرَّ بِدَاءٍ إِلاَّ أَبْرَأَتْهُ (الفقیه، ج ۱، ص ۲۳۳).
[۳۶]. … وَ لا رَأَیْتُهُ تَفَلَ… (عیون اخبار الرضاＡ، ج ۲، ص ۱۸۴).
[۳۷]. تَدَاوَوْا، فَإِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ لَمْ یُنْزِلْ دَاءً إِلاَّ وَ أَنْزَلَ لَهُ شِفَاءً (مکارم الاخلاق، ص ۳۶۲).
[۳۸]. مَنْ کَتَمَ الأَطِبَّاءَ مَرَضَهُ خَانَ بَدَنَهُ (غرر الحکم، ص ۴۸۴).
