خانواده پادگان نیست؛ تشویق کودکان در تربیت را بر تنبیه ارجح بدانید

گروه تعلیم و تربیت فرهنگ «سدید»؛ محمدحسن فاطمی راد: ما معتقدیم بنیاد تربیت بر خوش اخلاقی، تشویق و توجه شایسته استوار است. تشویق در لغت به معنی به شوق آوردن و راغب کردن به چیزی و کسی را در امری ستودن و به چیزی دلگرم کردن، است. (فرهنگ معین انتشارات امیرکبیر، ۱۳۵۰، ص. ۱۱)

تشویق در تعریف اصطلاحی چنین مطرح می‌شود که چون شوق نتیجه‌ی دریافت محبت است، تشویق را می‌توان هرگونه رفتار یا عملی دانست که کسی برای خوشایند دیگری انجام دهد. به دیگر سخن، تشویق گونه‌ای پاداش و به‌کار بردن عامل یا عواملی است که افراد را به نیکو کاری وادارد. تشویق برای ارایه‌ی محبت صورت می‌گیرد و نشانه اعلام رضایت و پذیرش رفتار دیگری است. (همان، ص. ۱۴)

تشویق بهترین عنصر تقویت کننده رفتار‌های مطلوب کودکان است یکی از ارزان‌ترین، در دسترس‌ترین، مفید‌ترین، موثرترین، مطلوب‌ترین، کاربردی‌ترین و مقبول‌ترین رویکرد‌های تربیتی برای تغییر، تثبیت واصلاح رفتار است. تشویق می‌تواند؛ پاداشی مادی، معنوی، کلامی، اشاره‌ای باشد که باعث جهت دهی رفتار فرد شود و او را به سمت و سوی معینی ترغیب کند؛ بنابراین تشویق می‌تواند یک راهکار تربیتی موفق و موثر برای ایجاد، اصلاح، پایداری یا تثبیت یک رفتار در فرد شود.

 

ویژگی‌های یک تشویق مؤثر
انسان‌ها ذاتا قدردانی، قدرشناسی و سپاسگزاری را دوست دارند و اغلب افراد در برابر انجام کار‌های خوب و مفید منتظر قدردانی هستند. اثرات تشویق پایدار و لذت بخش است اگر خدمات ارزشمند افراد با کمترین درجه قدردانی، یعنی ستایش لفظی همراه باشد باعث پر تکرار شدن آن رفتار شایسته در فرد می‌گردد چنانچه این حق ادا نگردد یعنی ستایش لفظی صورت نپذیرد، نه تنها دور از جوانمردی و معرفت است بلکه نوعی حق کشی است.

تشویق باید به موقع و در مکان و موقعیت مناسب صورت پذیرد تا بیشترین تاثیر را داشته باشد. به همین دلیل است که کارشناسان، صاحب نظران و متخصصان عرصه تعلیم و تربیت از تشویق به عنوان یکی از موثرترین رویکرد‌های تقویت کننده رفتار‌های مطلوب یاد می‌کنند و اغلب متخصصان علم رفتار شناسی در مباحث مربوط به اصلاح رفتار، تثبیت و تقویت رفتار‌های مطلوب؛ موثرترین، کارآمدترین و اولین روش را روش تشویق کردن، پیشنهاد می‌دهند. گاهی یک جمله تشویق آمیز چنان تاثیر عمیقی در فرد می‌گذارد که غیر قابل توصیف است. نکته قابل تامل این است که در روش تشویق نیز مثل بقیه روش‌ها حد اعتدال باید رعایت شود از هرگونه زیاده روی پرهیز شود همان گونه که تفریط آن ایراد دارد یقینا افراط آن هم مشکلاتی را در پی خواهد داشت. زمانی که تشویق به صورت مکرر انجام شود به تدریج اثر وضعی و خاصیت موثر بودن خود را از دست می‌دهد و چه بسا این رفتار ما (تشویق‌های مکرر) باعث غرور و تکبر فرد گردد و مشکلات دیگری را برای او بوجود آورد؛ بنابراین باید دقت کنیم تشویق‌ها در زمان مشخص درقبال کار یا فعالیت خاص ودر موقعیت مناسب صورت پذیرد. تا اثر مطلوب و ماندگار در رفتار فرد داشته باشد.
تشویق همان گونه که در تعریف آن آمده حالت ترغیبی دارد، رغبت‌های درونی فرد را بر می‌انگیزد. در فرد انگیزه درونی برای انجام آن امور ایجاد می‌کند و باعث می‌شود رفتار مطلوبی که از فرد مورد تشویق بقیه قرار گرفته را پر تکرار کند. با تقویت روحیه و ترغیب او با عث می‌شود رفتار تایید شده دیگران را مجدد نیز تکرار کند. در نقطه مقابل تشویق تنبه است هرچند که نقش بازدارنندگی در رفتار افراد را دارد کودک را از انجام کار بد باز می‌دارد، ولی معمولا انگیزه درونی فرد را تغییر نمی‌دهد. طبیعتا به اصلاح درون و تغییر رفتار نمی‌انجامد به همین دلیل ممکن است در پنهان همه آن کار‌ها را انجام دهد حتی با شدت بیشتر. به عنوان مسال کودکی که از ترس تنبیه و کتک والدین دست به انجام کار ناشایست نمی‌زند اگر موقعیت فراهم شود در پنهان آن کار را انجام می‌دهد.

یقینا تنبه به خاطر فشار‌های روانی که به کودک وارد می‌کند مشکلات عصبی برای او ایجاد می‌کند که مهم‌ترین آن‌ها پرخاشگری، گوشه گیری، استرس و اضطراب است. معمولا ریشه رفتار‌های نامطلوب در کودک باقی می‌ماند. شایسته است والدین اثرات نامطلوب تنبیه را مطالعه کنند. تشویق و تنبیه به عنوان ضمانت اجرایی تعلیم و تربیت انسان به شمار می‌آید. معمولا از تشویق و تنبیه به عنوان دو عنصر برای پرهیز از تخلف، اجتناب از انجام امر ناشایست، ترویج خوبی‌ها و سالم سازی فضای خانواده، مدرسه، محیط کار و جامعه استفاده می‌کنند؛ بنابراین والدین شایسته است تلاش کنند در سبک تربیتی خود؛ تنبیه را از اولویت روش‌ها خارج کنند و از تشویق استفاده نمایند چرا که تشویق بیشتر از تنبیه در اصلاح درون فرد موثر است و انسان‌ها تشنه تشویق و جلب محبت هستند و همواره به دنبال تکریم شخصیت خود از طریق توجه دیگران و تشویق آنان هستند. مادامی که تشویق کار ساز است شایسته نیست از تنبیه استفاده کنیم حق تقدم با تشویق است.

ویژگی‌های تشویق موثر

۱-تشویق به موقع باشد
چنانچه می‌خواهید به کار و فعالیت خوب شخص یا فردی پاداش بدهید یا اخلاق و رفتار پسندیده او را تشویق و تحسین کنید. شایسته است که در همان لحظه‌ای آن کار پسندیده را انجام داد به او بابت آن کار خوب پاداش بدهید. قدردانی، تشویق وتحسین باید بهنگام صورت پذیرد تا تاثیر بیشتر داشته باشد. از فاصله انداختن بین زمان انجام کار خوب و دادن پاداش پرهیز کنید. چون میزان اثرگذاری پاداش شما در اصلاح، تغییر، تثبیت و ماندگاری آن رفتار پسندیده کم می‌شود؛ و فرد را به تکرار مجدد آن رفتار خوب ترغیب نمی‌کند و در حقیقت تشویق همراه با تاخیر شما فرد را به تکرار آن رفتار وادار نمی‌کند.

۲-تشویق متناسب با رفتار فرد باشد
شایسته است تشویق متناسب با میزان و نوع فعالیت فرد تشویق شونده باشد. برای یک کار بزرگ نباید پاداش کوچک در نظر بگیریم و بالعکس برای کار کوچک نباید پاداش بزرگ در نظر گرفت بنابراین تشویق به جا و مناسب با میزان آن فعالیت خوب، باشد چنانچه پاداش مادی برای تشویق فرد به او قول داده باشید بجای پاداش مادی، برای او کتاب بخرید هر چند بیشتر از مبلغ تعیین شده برای پاداش او هزینه کتاب کرده باشید، خطاست. این پاداش هرچند گران بهاتر باشد، ولی برای تشویق شونده بی ارزش است، چون شما به اول قول پاداش مادی داده بودید نه کتاب.

۳- تشویق صرفا برای انجام رفتار‌های مثبت باشد
شایسته است بزرگتر‌ها دقت کنند تشویق‌ها و پاداش‌ها برای رفتار‌ها و کردار‌های خوب و پسندیده افراد باشد نه هر رفتاری. یعنی در تشویق کردن باید کار خوب فرد را مورد تحسین قرار دهیم، نه خود فرد را؛ چرا که فرد باید بداند آنچه که باعث تحسین او شده و پاداش به او تعلق گرفته، رفتار و کردار پسندیده او است. مانند تقدیر و قدردانی بابت؛ راستگو بودن، وفای به عهد، تعاون و همکاری، رعایت ادب و بقیه صفات پسندیده فرد.

۴- در تشویق کردن افراط و تفریط نکنید
در اغلب موارد زیاده روی و کم کاری در انجام امور مذموم است اگر ما در قدردانی و تشویق دیگران نسبت به انجام کار‌های خوب آن‌ها کوتاهی کنیم ممکن است که انگیزه فرد برای رفتار‌های پسندیده را از بین ببریم دیدگاه او را به مسایل منفی کنیم مانع تلاش و موفقیت او شویم و از طرفی اگر تشویق بیش از اندازه باشد اثرات نامطلوب در رفتار فرد خواهد گذاشت. چرا که زیاده روی در تشویق موجبات زیاده طلبی، توقع بی جا، غرور، تکبر، توهم و تباهی فراهم می‌سازد. شایسته است والدین میانه روی را در تشویق فرزندانشان در پیش بگیرند؛ و از هرگونه افراط و تفریط در تشویق کردن پرهیز نمایند. بهترین و مطمئن‌ترین شیوه در تربیت کودکان رعایت حد اعتدال است هرگونه افراط و تفریط ممکن است مشکلات خاصی را در مسیر زندگی فرد ایجاد کند. چرا که افراط باعث ویژه خواهی، غرور، تکبر و پر توقعی فرد می‌شود و تفریط باعث دلزدگی، گوشه گیری، لجبازی، انتقام و تنفر در او می‌گردد.

۵- علت تشویق به صورت شفاف مشخص شود
برای این که تشویق بیشترین اثر را در رفتار فرد بگذارد شایسته است که علت تشویق شدنش را بداند. تشویق شونده باید بداند که بابت چه رفتاری تشویق می‌شود و او باید دلیل اعطای پاداش را بداند. هم شخصی که تشویق می‌شود و هم بقیه که شاهد تشویق او هستند باید دلیل تشویق شونده را بدانند تا هم خود فرد به واسطه تشویق رفتار مطلوب خود را توسعه، تقویت و تثبیت کند هم بقیه از رفتار او الگو برداری کنند و بدانند که اگر رفتار و کردار مطلوب و مثبت از آنان سر بزند مورد تشویق قرار می‌گیرند. وقتی علت تشویق شفاف مشخص شود پاداش بیشترین تاثیر را در فرد می‌گذارد.

۶- تشویق وسیله رسیدن به هدف باشد نه خود هدف
تشویق یک ابزار و وسیله‌ای است که برای تقویت رفتار‌های مطلوب و شایسته از آن کمک می‌گیریم در نتیجه هدف نیست. تشویق، وسیله‌ای برای ترغیب کردن و برانگیختن است شایسته نیست خود را به صورت هدف در بیاورد. چنانچه تشویق هدف قرار بگیرد اندیشه و فکر فرد را به خود، سرگرم می‌کند و موجبات فراموش شدن، هدف اصلی را در ذهن او فراهم می‌کند. تشویق‌ها وسیله‌ای هستند که افراد را جهت رسیدن به اهداف بالاتر ترغیب می‌کنند باعث به وجد آمدن آن‌ها برای طی طریق و رسیدن به هدف اصلی می‌شوند.

۷-به ویژگی‌های شخصیتی فرد تشویق شونده توجه شود
درست است که انسان‌ها ذاتا تشویق را دوست دارند و از تشویق شدن لذت می‌برند، ولی نکته مهم این است که افراد با هم در موضوعات مختلف دارای اختلاف سلیقه می‌باشندتفاوت‌های فردی آنان در ایجاد اختلاف سیلقه آن‌ها نقش آفرینی می‌کند به همین دلیل خصوصیات و ویژگی‌های فردی باعث متفاوت شدن نگرش و نگاه آن‌ها درشیوه تشویق شدنشان شده است در حقیقت ما باید سلایق شخصی و خصوصیات شخصیتی فرد تشویق شونده را، برای تشویق در نظر بگیریم. تا ترغیب بشتری در فرد برای رسیدن به هدف اصلی صورت پذیرد.

۸- احساس موفقیت در فرد را بوجود آورد
معمولا اغلب انسان‌ها به انجام فعالیت‌های رغبت پیدا می‌کنند که احساس پیروزی و موفقیت داشته باشند بنابراین باید به این نکته اساسی توجه کنیم که لذت موفقیت یکی از مهم‌ترین انگیزه‌ها، ترغیب کننده‌ها و مشوق‌های پیروزی و کامیابی است. در نتیجه خود احساس موفقیت در فرد ایجاد کردن نیز یک نوع تشویق کردن است احساس موفقیت، کامیابی و پیروزی یک نوع تشویق به شمار می‌آید پدری که بخواهد شوق و علاقه پایداری را در اعضای خانواده خود بوجود آورد، شایسته است کلیه موفقیت‌های زندگی خود را مرحله به مرحله و گام به گام به فرزندان و اعضای خانواده یادآوری کند. تکرار کردن موفقیت‌ها امید را در دل آن‌ها رشد می‌دهد و آنان را وادار به اندیشیدن به آینده سرشار از موفقیت و بالندگی خانواده در آینده می‌کند. روح موفق بودن و رشد کردن را به خانواده می‌دمد و زمینه موفقیت‌های بعدی را فراهم می‌سازد. این بوجود آوردن احساس موفقیت و ترغیب نمودن اعضای خانواده به موفق شدن نوعی تشویق موثر و موفق در رسیدن به هدف اصلی و کامیابی است.

/انتهای پیام/