گروه اجتماعی فرهنگ سدید- صدرا عمویی: فضای سیاسی، فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی و حتی ملاحظات و مسائل مربوط به بازار، تجارت و کسبوکار در هر کشوری از جهان، متأثر از جهانبینی حاکم و جاری بر آن کشور است و از این منظر گردشگری نیز بهعنوان پدیدهای چندوجهی و چندساحتی از جهانبینی غالب بر کشورها و مناطق مختلف جهان تأثیرپذیر است که این ایدئولوژی و نگاه کلان حاکم، حجم و نوع بازار گردشگری و چند و چون منافع ناشی از آن را تعیین میکند.
انقلاب شکوهمند اسلامی ایران با ایجاد تغییرات اساسی در شئون مختلف و حکومت، مظاهر و ساختار اجتماعی ایران موجب شد تا در کنار جنبههای صرفاً مادی و اقتصادی که دنیای مدرنیته به آن توجه داشت به شکلی کلان و گسترده، به جنبههای روحانی، دینی و باطنی در ابعاد مختلف قانونگذاری، قضایی و اجرایی توجه شود و با نفی تفکرات مبتنی بر انفعال در برابر غرب و با تأکید بر استقلال روحی و فکری مردم ایران، دیدگاههایی نو را در جهان دوقطبی آن زمان که تازه وارد جنگ سرد شده بود و نظم نوین جهانی را در سر میپروراند، مطرح کرد؛ با این مقدمه میتوان اذعان کرد که توسعه گردشگری در منظومۀ فکری و عقیدتی جمهوری اسلامی، به توسعه کالبدی و نتایج صرف اقتصادی منتج از گردشگری به مثابه یک رویداد تجاری محدود نیست و تنها جنبههای فنی، عمرانی، ایجاد زیرساختها و تأسیسات مربوط به تفریح و اوقات فراغت را دربرنمیگیرد بلکه بازدید از اماکنی که نشانی از جریانات و رویدادهای مهم تاریخی را دارد و بر حیات فرهنگی، اجتماعی و عقیدتی یک جامعه و فعالیتهای مربوط به آن تأکید دارد را شامل میشود. به نظر میرسد توسعه گردشگری به مقصد اماکن انقلابی این توانمندی را دارد تا موردتوجه سیاستگذاران و برنامهریزان قرار گیرد و هدفهای کلان «عبرتآموزی» و «تعالیبخشی» که دین مبین اسلام نیز بر آن تأکید دارد، محقق کند.
گردشگری با هدف بازدید از مقاصد مربوط به انقلاب ازجمله بخشهای گردشگری است که برای تمامی افرادی که دل در گرو کشور و انقلاب اسلامی دارند و نیز علاقهمندان به ایران و آزادیخواهان تمامی نقاط جهان خوشایند است. اگر بخواهیم گردشگری با هدف بازدید از مقاصد انقلابی را توضیح دهیم لازم است تا دو نکته مهم را در نظر بگیریم؛ این نوع گردشگری نخست در پیوند با اماکن و آثاری است که به رهبر کبیر انقلاب اسلامی و بزرگان انقلاب منسوب هستند و لازم است امکاناتی برای احیاء و بازدید از آنها فراهم شود و دوم به اماکن و جاذبههایی اشاره دارد که بستری برای رخدادهای سیاسی دوره معاصر، انقلاب اسلامی و جنگ بوده است. این نوع از گردشگری که ممکن است با انواع دیگر گردشگری، چون گردشگری تاریخی و یا گردشگری سیاسی نیز همپوشانی و وحدتشکلی داشته باشد و بسیاری از کشورهایی که سابقه مبارزات ضد استعماری دارند و انقلابهای بزرگ در آنها رخ داده، برنامهریزیهایی برای بازدید گردشگران از این مقاصد انجام میدهند؛ برای نمونه در طول انقلاب ۱۹۱۷ روسیه در شهرهای اصلی روسیه همانند مسکو و سنپترزبورگ رویدادهای تاریخی برجستهای رخ داد و در حال حاضر گردشگرانی که میخواهند با رویدادهای انقلابی این کشور آشنا شوند برای بازدید به مجلس دوما، کاخ کرملین، کاخ زمستانی در شهر سنپترزبورگ روسیه میروند. در این کشور یادبودها بسیاری مربوط به انقلاب روسیه و همچنین معرفی رویدادهای مربوط به جنگ جهانی دوم ایجاد شده است؛ مانند اثر تاریخی مادر میهن که به یاد کشتهشدگان جنگ جهانی دوم ساخته شده است و هرساله بازدیدکنندگان فراوانی را به خود جذب میکند و یا در کشور کوبا که موزۀ شهر هاوانا اشیای انقلابی را در معرض نگاه علاقهمندان قرار میدهد، هتل اینگلترا بهعنوان قدیمیترین هتل کوبا مقر برنامهریزی برای جنگهای استقلال کوبا بود و گردشگران فراوانی صرفاً برای بازدید از این هتل و یادآوری مبارزات انقلابیونی، چون چگوارا و فیدل کاسترو به این کشور سفر میکنند و در حال حاضر خود بهعنوان مقصد گردشگری مطرح است و یا میدان انقلاب کوبا که دارای اهمیت تاریخی است و بنای یادبود خوزه مارتی (قهرمان ملی کوبایی) در این میدان قرار گرفته است. فقط فهرستکردن نمونههایی از مقاصد انقلابی فصلی مفصل و مبحثی مستوفی را میطلبد و بدیهی است که انقلاب اسلامی با ماهیتی الهی و بسیار متفاوت و متعالی با انقلابهایی که سرشتی مادی و ناظر بر تضاد طبقاتی و ... داشتند، زمینههایی بسیار گستردهتر برای جذب گردشگر را دارد، چراکه ماهیت انقلاب اسلامی با ماهیت انقلاب کبیر فرانسه و یا انقلاب اکتبر روسیه یکی نیست و سرشتی الهی و برخاسته از فطرت بشری دارد و میتواند دایرهای بسیار گسترده از مخاطبان را دربرگیرد و ضمیر انسانهای خداجو، آزادیخواه و ظلمستیز را از اقصی نقاط جهان جلب کند.
لازم به ذکر است ایران اسلامی جاذبههای گردشگری زیادی از منظر ماهیت تاریخی انقلابی دارد و لازم است تا برنامههای منظم و مدون بلندمدت برای آن در نظر گرفت تا جاذبههای گردشگری انقلابی معرفی شود و پکیجها و تورهای ویژهای این مقاصد طراحی و اجرا شود و برای تحقق این مهم میتوان از تجربه موفق اردوهای راهیان نور که مقاصد جنگ را مدنظر قرار دارند؛ استفاده کرد. البته این موضوع نیاز به تمهید مقدمات محتوایی و آموزش راهنمایان تور متعهد، انقلابی و مسلط به تاریخ انقلاب اسلامی و زبانهای خارجی دارد تا بتواند گردشگران را جذب کند.
نگاهی کوتاه به تاریخ انقلاب اسلامی در ایران بیانگر این نکته است که سراسر شهرهای ایران دارای جاذبههای گردشگری مرتبط با انقلاب است و از این نظر حجم کار و نتایجی که انشالله حاصل حواهد شد بسیار قابل توجه خواهد بود. در سراسر کشور اماکن شاخص و مؤثر در انقلاب بزرگ اسلامی وجود دارد که محل تجمع و تظاهرات مردم و نیز سخنرانی و هدایت علما و بزرگان انقلاب و مبدأ و مهد حرکتهای مهم انقلاب اسلامی بوده است. بیوت مراجع عالیقدر، دانشگاهها، میدانهایی که محل گردهماییهای امت خداجو در حین انقلاب اسلامی بوده است، خانههای رجل سیاسی بنام، بناهای یادمان انقلاب و موزههای انقلاب و شهدا، مساجدی که محفل و محملی برای گردهمایی و جلسات انقلابیون بودند، آرامگاهها، حسینیهها، مدارس مشهور، زندانها و اماکنی که محل نگهداری و شکنجه انقلابیون و مبارزان دوران انقلاب بوده است، مراکز علمی و فرهنگی، خیابانهایی که بستری برای شکلگیری انقلاب بودند، پادگانها و کوی و محله و کوچهها و اماکنی که به نحوی در پیوند با فعالیت و زندگی بزرگان و شخصیتها و افراد مؤثر در انقلاب اسلامی بودند؛ برای نمونه حسینیه جماران و منزل حضرت امام خمینی (ره) و محدوده پیرامون آن، میدانهایی، چون بهارستان، انقلاب اسلامی، آزادی، شهدا و خیابانهای، چون خیابان ایران، پیروزی، هفده شهریور، طالقانی، سمیه، مجاهدین، شهید مفتح و محدودههای اطراف آن و یادمانهای انقلاب اسلامی بهویژه در محور خیابان انقلاب اسلامی و فضاهای پیرامونی، چون دانشگاه تهران، مدرسه رفاه، خانه آیتالله مطهری، خانه آیتالله طالقانی، منزل شهید رجایی، محل استقرار امام در مدارس علوی و رفاه، بهشتزهرا، زندان قصر، کانون توحید، میدان ارگ، تپههای قیطریه که نخستین نماز عید فطر در آنجا خوانده شد، بازار بزرگ، فرودگاه مهرآباد و خیابانهای اطراف آن و ... را میتوان از اماکن تأثیرگذار و مهم در انقلاب اسلامی ایران در شهر تهران برشمرد که توانایی جذب گردشگران ملی و بینالمللی دارد؛ و در سطح استانها نیز برای نمونه مسجد قیزیللی تبریز که میزبان رخداد روز ۲۹ بهمن ۱۳۵۶ بود، مدرسه فیضیه و مسجد جمکران قم، مسجد جامع شیراز که آیتالله دستغیب در آنجا سخنرانی میکردند، مصلی و بازار اصفهان، مسجد محمدیه و چهارراه شهدای یزد که آیتالله صدوقی تظاهرات ضد شاهنشاهی را در آن سامان میدادند، بیمارستان جندیشاپور اهواز که در آذرماه ۱۳۵۷ نظامیان رژیم پهلوی به آن حمله کردند، خیابان شهدا، میدان امام خمینی (ره)، مسجد جامع و فلکه پروانهها در شهر همدان، مسجد گوهرشاد مشهد، شرکت نفت آبادان و بسیاری از اماکن دیگر که در پیروزی انقلاب اسلامی نقش بسیار مهمی داشتند و قابلیت تبدیل به جاذبههای گردشگری مهم را دارا هستند و میتوان با شناسنامهدارکردن اماکن تأثیرگذار در جریان انقلاب اسلامی و مناطق مربوط به اتفاقات و رویدادها بهویژه در دوران وقوع انقلاب اسلامی و رشادتهای و فداکاریهای دوران انقلاب، جوانان و نسل جدید را با این اماکن بیشتر آشنا کرده و گامی جدید در راه معرفی انقلاب برداشت و همه این موارد نیازمند هدفگذاریهای و برنامهریزیهای دقیق و تنظیم تقویم رویدادهای گردشگری مقاصد انقلابی است؛ برای نمونه با توجه به قرارگیری مرقد مطهر امام خمینی (ره) بهعنوان نخستین مکان دارای ارزش تاریخی و نمادین در مسیر فرودگاه بینالمللی امام (ره) و مجموعه امکاناتی که در مجموعه شهر آفتاب فراهم است، میتوان برنامهریزی کرد که گردشگران ورودی به ایران بهصورت سامانمند از این مکان بازدید کنند و اطلاعاتی درباره زندگی حضرت امام، مبارزهها، کیفیت انقلاب اسلامی و جنبههای فرهنگی مرقد مطهر امام به آنها ارائه شود و این مکان میزبان گروه گردشگران نخبه و دانشگاهی و جوان خارج از کشور، مخصوصاً از کشورهایی که دل در گرو انقلاب اسلامی دارند، بهویژه در سالگرد ارتحال ایشان یا دهه فجر باشد تا این گروههای هدف علاوه بر حرم مطهر از بیت امام، حسینیه و نگارستان جماران نیز بازدید کنند. اهمیت مکان اثرگذاری، چون جماران در انقلاب اسلامی و رویدادهای مربوط به آن اهمیت بسیار زیادی دارد و هم از این روست که مقام معظم رهبری در جریان مراسم تنفیذ حکم ریاستجمهوری در تاریخ ۱۲ مرداد ۱۳۶۸ میفرمایند: «حسینیه جماران، نقطهیی است که همواره سازنده تاریخ انقلاب ما در طول ده سال اخیر بوده است. در این نقطه و در زیر همین جایگاه مقدس و متبرک بوده که ما توانستهایم در طول این ده سال، تجربههای دشوار را از سر بگذرانیم و مقاطع حساس را در زندگی انقلابی خود شروع کنیم و درسهای سازنده را از امام و معلم و مرادمان بگیریم. خلاصه این که ملت ایران، در این نقطه حرکتها را آغاز کرده، در مشکلات به این نقطه پناه آورده و از این نقطه، مقاطع حساس را آغاز کرده است.»
حضور مستمر گردشگران نیازمند حفظ و احیای این اماکن است. نگهداری علمی و مستمر از اماکن، آثار و فضاهای فرهنگی و تاریخی ایران اسلامی بهویژه اماکن مرتبط با دوران وقایع انقلاب اسلامی و جنگ تحمیلی هشتساله و جذب گردشگر برای بازدید از این اماکن و مقاصد گامی مؤثر در معرفی تاریخ معاصر به آحاد جامعه ایرانی و بهویژه جوانان و نیز گردشگران خارجی خواهد بود و عامل مهمی در معرفی آثار و ارزشهای انقلاب اسلامی و دفاع مقدس و معرفی اماکن مربوط به این ابررویدادهای تاریخ معاصر و حماسههای بیبدیلی که در آن شکلگرفته و سایر نشانههای برجایمانده از این آثار در ابعاد فرهنگی، سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و راهبردی و نظامی خواهد بود که موجب جلوگیری از نابودی، تحریف و فراموششدگی این دستاوردهای ارزشمند خواهد بود و موجب تقویت و تعمیق وحدت ملی، دینی و فرهنگی و ایجاد فضای گفتمانی و پیوند دادن میان شیوه تفکر و آرمانهای نسل نخست انقلاب اسلامی و جنگ با نسل حاضر و بهویژه جوانان خواهد بود.