«فرهنگ سدید» گزارش می‌دهد
به زبان جامعه شناختی همبستگی پدیده‌ای را می‌رساند که بر پایه آن در سطح یک گروه یا یک جامعه، اعضا به یکدیگر وابسته اند و به طور متقابل نیازمند یکدیگر هستند. بررسی پیرامون همبستگی اجتماعی از دیدگاه قرآن کریم؛ واژه‌های اخوت دینی، اعتصام، صراط مستقیم، امت واحده، صلح و اصلاح، تألیف بین قلوب، سلم و حزب الله را می‌توان هم عرض با وحدت دانست.
گروه وحدت فرهنگ سدید؛ سیاوش ایمانی: از جمله مفاهیم کلیدی و برجسته در مطالعات جامعه شناختی، مفهوم همبستگی اجتماعی است. همبستگی اجتماعی در زبان لاتین معادل social solidarity به کار رفته است و در لغت به معنای وحدت، وفاق و وفاداری است که ناشی از علایق، احساسات، همدلی و کنش‌های مشترک است. در مورد همبستگی اجتماعی تعاریف مختلفی ارائه شده است، از جمله؛ احساس مسئولیت متقابل بین چند نفر یا چند گروه که از آگاهی و اراده برخوردار باشند و شامل پیوند‌های انسانی و برادری بین انسان‌ها به طور کلی و حتی وابستگی متقابل حیات و منافع آن‌ها باشد. به زبان جامعه شناختی همبستگی پدیده‌ای را می‌رساند که بر پایه آن در سطح یک گروه یا یک جامعه، اعضا به یکدیگر وابسته اند و به طور متقابل نیازمند یکدیگر هستند.
یکی از رسالت‌های ذاتی انبیاء الهی و ادیان تاریخی ایجاد وحدت و همدلی در میان مؤمنان بوده است و این مسئله در دین اسلام و سنت پیامبر (ص) به شدت مورد تأکید بوده است؛ لذا در بررسی پیرامون همبستگی اجتماعی از دیدگاه قرآن کریم؛ واژه‌های اخوت دینی، اعتصام، صراط مستقیم، امت واحده، صلح و اصلاح، تألیف بین قلوب، سلم و حزب الله را می‌توان هم عرض با وحدت دانست. عوامل وحدت در جامعه اسلامی (از نگاه قرآن)، توحید، نبوت، معاد، اخلاق، حاکمیت امر به معروف و نهی از منکر، تقوی، وفای به عهد، احکام عبادی، (مثل حج، نماز جمعه)، قوانین اقتصادی اسلام، جهاد، تولی و تبری است. این تعابیر متعدد نشان می‌دهد از زاویه وحدت گرائی یکی از اهداف نزول قرآن ایجاد وحدت، رفع تشتت و تولید همبستگی در جوامع دینی (وحتی غیر دینی) بوده است.
قرآن ضرورت وفاق اجتماعی بر مبنای ایمان به خدا، در قالب تمسک جمعی به حبل الهی را گوشزد می‌کند و به همراه آن از تفرقه و نفاق اجتماعی تحت عنوان قرار گرفتن در پرتگاه آتش یاد می‌کند:
یکی از رسالت‌های ذاتی انبیاء الهی و ادیان تاریخی ایجاد وحدت و همدلی در میان مؤمنان بوده است و این مسئله در دین اسلام و سنت پیامبر (ص) به شدت مورد تأکید بوده است؛ لذا در بررسی پیرامون همبستگی اجتماعی از دیدگاه قرآن کریم؛ واژه‌های اخوت دینی، اعتصام، صراط مستقیم، امت واحده، صلح و اصلاح، تألیف بین قلوب، سلم و حزب الله را می‌توان هم عرض با وحدت دانست. عوامل وحدت در جامعه اسلامی (از نگاه قرآن)، توحید، نبوت، معاد، اخلاق، حاکمیت امر به معروف و نهی از منکر، تقوی، وفای به عهد، احکام عبادی، (مثل حج، نماز جمعه)، قوانین اقتصادی اسلام، جهاد، تولی و تبری است. این تعابیر متعدد نشان می‌دهد از زاویه وحدت گرائی یکی از اهداف نزول قرآن ایجاد وحدت، رفع تشتت و تولید همبستگی در جوامع دینی (وحتی غیر دینی) بوده است.
قرآن ضرورت وفاق اجتماعی بر مبنای ایمان به خدا، در قالب تمسک جمعی به حبل الهی را گوشزد می‌کند و به همراه آن از تفرقه و نفاق اجتماعی تحت عنوان قرار گرفتن در پرتگاه آتش یاد می‌کند:
«و اعتصموا بحبل الله جمیعاً و لاتفرقوا و اذکروا نعمت الله علیکم اذ کنتم اعداۀ فاّلف بین قلولکم فاصبحتم بنعمه اخواناً و کنتم علی شفا حفره من النار فانقذکم منها»
همگی به ریسمان محکم خداوند یکتا چنگ زنید و متفرق نگردید و یادآورید نعمت خداوند را بر خودتان که با هم دشمن بودید، پس خدا بین دلهایتان الفت و مهربانی ایجاد کرد و به نعمت او با یکدیگر برادر شدید. درحالی که در پرتگاه آتش بودید، خداوند شما را از آن رهایی داد.
علامه طباطبائی در ذیل این آیه به اهمیت وحدت و وفاق جمعی اشاره کرده، "اعتصام" و "متفرق نشدن" را نعمت خداوند می‌نامد؛ زیرا چنین دعوتی به سعادت رستگاری جوامع بشری می‌انجامد و بسیاری نیز آن را تجربه کرده اند. به طورکلی از منظر قرآن کریم پیروی از راه حق عامل وفاق و وحدت و پیروی از سایر راه‌ها عامل افتراق و جدایی است: «و ان هذا صراطی مستقیماً، فاتبعوه و لاتتبعوا السبل فتفرق بکم عن سبیله» بنابراین بنیاد دعوت رساندن جوامع بشری به وفاق اجتماعی در سایه توحید و عبودیت پروردگار جهانیان است، در حالی که از منظر قرآن تعدد راه‌ها به تفرقه می‌انجامد.
در آیاتی دیگر از قرآن آمده است «انما المؤمنون اخوه فاصلحوا بین اخویکم» (حجرات:۱۰) همانا تمام انسان‌های با ایمان با هم برادر هستند، بین برادرانتان صلح برقرار کنید. «فالف بین قلولکم فاصبحتم بنعمته اخواناً» (آل عمران: ۱۰۳)
در احادیث نیز موضوع "وفاق و همبستگی اجتماعی" و ضرورت آن بار‌ها مورد تأکید قرار گرفته و تلاش پیشوایان معصوم (ص) بر این بوده است که به انحای گوناگون جامعه را به سوی وفاق اجتماعی هدایت کنند و عوامل تفرقه انداز و اختلاف انگیز را از بین ببرند، رسول الله می‌فرماید:
«افضل الاعمال بعد الایمان بالله التودد الی الناس» بهترین کار‌ها بعد از ایمان به خدا، دوستی و مودت با مردم است.
«اثنان خیر مّن واَحد و ثلاثه خیر مّن اثنیّن و أربعه خیر مّن ثلاثه فعلیکم بالجماعه» دو تن از یکی بهتر است و سه تن از دو تن بهتر و چهارتن از سه تن نیکوتر؛ پس همیشه با جماعت باشید.
رسول الله (ص) با ایجاد پیمان اخوت در مدینه النبی، مسلمانان را دو به دو با هم برادر شمرد؛ به گونه‌ای که در تمام امور زندگی با یکدیگر شریک می‌شوند.
همچنین حضرت علی (ع) در بیانی می‌فرماید: «فان یدالله مع الجماعه و ایاکم و الفرقه» (نهج البلاغه: خطبه ۱۲۷) همانا دست خدا با جمع و جماعت است و بر شما باد پرهیز از افتراق و تفرقه.
امام علی بن موسی الرضا (ع) در مورد تودد و وفاق عمومی می‌فرماید: «المتحابون فی الله یوم القیامه علی منابر من نور قد اضاء و جههم و اجسادهم و نور منابرهم کل شیء حتی یعرفو نهم المتحابون فی الله عزوجل» کسانی که در راه خدا تودد و دوستی می‌کنند (برای خدا با یکدیگر مهر می‌ورزند و وفاق و همدلی دارند) در روز قیامت بر منبر‌هایی از نور خواهند بود که فروغ چهره آن‌ها و نور پیکرشان و منابرشان عرصه محشر را فرا گیرد و همه چیز را روشن نماید تا شناخته شوند که همانا آنان دوستداران یکدیگر در راه خدا هستند.
علامه طباطبائی در ذیل این آیه به اهمیت وحدت و وفاق جمعی اشاره کرده، "اعتصام" و "متفرق نشدن" را نعمت خداوند می‌نامد؛ زیرا چنین دعوتی به سعادت رستگاری جوامع بشری می‌انجامد و بسیاری نیز آن را تجربه کرده اند. به طورکلی از منظر قرآن کریم پیروی از راه حق عامل وفاق و وحدت و پیروی از سایر راه‌ها عامل افتراق و جدایی است: «و ان هذا صراطی مستقیماً، فاتبعوه و لاتتبعوا السبل فتفرق بکم عن سبیله» بنابراین بنیاد دعوت رساندن جوامع بشری به وفاق اجتماعی در سایه توحید و عبودیت پروردگار جهانیان است، در حالی که از منظر قرآن تعدد راه‌ها به تفرقه می‌انجامد.
در آیاتی دیگر از قرآن آمده است «انما المؤمنون اخوه فاصلحوا بین اخویکم» (حجرات:۱۰) همانا تمام انسان‌های با ایمان با هم برادر هستند، بین برادرانتان صلح برقرار کنید. «فالف بین قلولکم فاصبحتم بنعمته اخواناً» (آل عمران: ۱۰۳)
در احادیث نیز موضوع "وفاق و همبستگی اجتماعی" و ضرورت آن بار‌ها مورد تأکید قرار گرفته و تلاش پیشوایان معصوم (ص) بر این بوده است که به انحای گوناگون جامعه را به سوی وفاق اجتماعی هدایت کنند و عوامل تفرقه انداز و اختلاف انگیز را از بین ببرند، رسول الله می‌فرماید:
«افضل الاعمال بعد الایمان بالله التودد الی الناس» بهترین کار‌ها بعد از ایمان به خدا، دوستی و مودت با مردم است.
«اثنان خیر مّن واَحد و ثلاثه خیر مّن اثنیّن و أربعه خیر مّن ثلاثه فعلیکم بالجماعه» دو تن از یکی بهتر است و سه تن از دو تن بهتر و چهارتن از سه تن نیکوتر؛ پس همیشه با جماعت باشید.
رسول الله (ص) با ایجاد پیمان اخوت در مدینه النبی، مسلمانان را دو به دو با هم برادر شمرد؛ به گونه‌ای که در تمام امور زندگی با یکدیگر شریک می‌شوند.
همچنین حضرت علی (ع) در بیانی می‌فرماید: «فان یدالله مع الجماعه و ایاکم و الفرقه» (نهج البلاغه: خطبه ۱۲۷) همانا دست خدا با جمع و جماعت است و بر شما باد پرهیز از افتراق و تفرقه.
امام علی بن موسی الرضا (ع) در مورد تودد و وفاق عمومی می‌فرماید: «المتحابون فی الله یوم القیامه علی منابر من نور قد اضاء و جههم و اجسادهم و نور منابرهم کل شیء حتی یعرفو نهم المتحابون فی الله عزوجل» کسانی که در راه خدا تودد و دوستی می‌کنند (برای خدا با یکدیگر مهر می‌ورزند و وفاق و همدلی دارند) در روز قیامت بر منبر‌هایی از نور خواهند بود که فروغ چهره آن‌ها و نور پیکرشان و منابرشان عرصه محشر را فرا گیرد و همه چیز را روشن نماید تا شناخته شوند که همانا آنان دوستداران یکدیگر در راه خدا هستند.
منابع:
محمدی، محمد هادی (۱۳۸۵) وحدت و همبستگی اجتماعی از دیدگاه قرآن کریم، پایان نامه کارشناسی ارشد دانشگاه امام صادق (ع)
حاجیانی، ابراهیم (۱۳۹۳) مولفه‌های همگرایی اکراد ایرانی و راهبرد‌های ارتقاء آن، رساله دکتری، دانشگاه امام حسین (ع)
نهج الفصاحه (۱۳۹۴) سخنان تابناک حضرت محمد (ص)، نشر موج نور
باقی نصرآبادی، علی (۱۳۸۴) همبستگی اجتماعی و مشارکت عمومی (دیدگاهها، عوامل تقویت، تهدید‌ها و راهکارها)، مجله حصون/ زمستان، شماره ۶
ارسال نظر
