به گزارش فرهنگ سدید؛ نشست هم‌اندیشی اساتید پیشکسوت و نخبگان جوان معماری و شهرسازی با عنوان تحقق معماری و شهرسازی با هویت ایرانی-اسلامی (موانع، راهکارها و چشم انداز آینده) در تاریخ اول اسفندماه ۱۳۹۷ با همت مرکز معماری و شهرسازی اسلامی ژرفا و مشارکت قطب علمی معماری اسلامی، مرکز معماری اسلامی، بسیج مهندسین عمران و معماری و بنیاد معماری انقلاب اسلامی در محل باغ موزه دفاع مقدس با حضور اساتید، نخبگان، حرفه مندان، پژوهشگران حوزه معماری و شهرسازی اسلامی برگزار شد. در این نشست سخنرانان به ارائه نقطه نظرات خود پیرامون موضوع نشست پرداختند و پس از آن تبادل نظری بین اساتید و مدعوین در این موضوع صورت پذیرفت. گزیده سخنان سخنرانان و مدعوین نشست به شرح زیر است:
سخنران اول: بهزاد عمران زاده (دبیر علمی نشست)
هر کجا سخن از تمدن‌های معروف دنیا می‌شود سرزمین ایران به معنی واقعی کلمه مهد تمدن قلمداد می‌شود. هم در دوره‌های قبل از اسلام و به ویژه بعد از اسلام تمدن‌های بزرگی در سرزمین ما شکل گرفته اند. در همه این تمدن‌ها علیرغم وجود تبادلات تمدنی با سایر سرزمین‌ها در عرصه معماری و شهرسازی، تناسب هویتی و فرهنگی با آنچه در حوزه معماری و شهرسازی اتفاق می‌افتاد و حوزه فرهنگ، اندیشه و جهان بینی جامعه، وجود داشت.
منتهی طی دو سده اخیر بویژه صد سال گذشته این تناسب فرهنگی و هویتی از بین رفته است. البته طی این دوره اخیر نیز افرادی بودند که دغدغه هویت و فرهنگ و این تناسب را در حوزه معماری و شهرسازی داشتند و دنبال معماری و شهرسازی اسلامی- ایرانی بودند منتهی به دلیل رویکرد فرهنگی رژیم سابق این تعبیر از هویت یک تعبیر ناسیونالیستی و ملی گرایانه بود. اما بعد از انقلاب با توجه به ماهیت فرهنگی و اسلامی انقلاب این دغدغه هویتی با مفهوم اسلامی- ایرانی به دغدغه حاکمیت هم تبدیل شد. درواقع از اول انقلاب بین نخبگان و نظام فکری حاکمیت جمهوری اسلامی این تضاد وجود ندارد. شاهد این موضوع هم فرمایشات مقام معظم رهبری درمورد تحقق هویت اسلامی–ایرانی است. ایشان از ۲۵ سال گذشته تاکیدات فراوان و پیوسته‌ای را در حوزه معماری و شهرسازی اسلامی- ایرانی داشته اند و متناسب با این رویکرد سیاست‌هایی را هم ابلاغ فرموده اند. اما متاسفانه در عمل اتفاقات زیادی نیافتاده است.
البته درست است که امروزه ما مسائل متعددی در حوزه معماری و شهرسازی داریم. منتهی جنس این مسائل با جنس مسائل ۴۰ سال پیش متفاوت است. در اوایل انقلاب دغدغه ما بیشتر دغدغه سرپناه و حلبی آباد‌ها و فقدان زیرساخت‌ها و ... بود، ولی امروزه به برکت نظام جهموری اسلامی به ویژه در بعد فنی و مهندسی دستاورد‌های عظیمی حاصل شده است؛ و ما درحال حاضر مانند زمان اول انقلاب نیستیم که دغدغه هایی، چون کمبود راه و اتوبان و مسکن و سایر زیرساخت‌های شهری داشته باشیم. دیگر دغدغه اتوبان و پل و آب و برق و گاز و سد و... نداریم. امروز دغدغه ما دغدغه هویتی است؛ دغدغه کیفیت است و این به هیچ وجه قابل مقایسه با اوایل انقلاب نیست.
به عنوان نمونه در همین بحث هویت و معماری اسلامی- ایرانی یک زمانی به عدد انگشت‌های دست متخصص و معمار و شهرساز در این حوزه و با این دغدغه نداشتیم، ولی همین ۵۰-۶۰ متخصص و نخبه حاضر در جلسه که تعداد اندکی از معماران و شهرسازان پژوهشگر و دغدغه‌مندان این موضوع هستند و حجم زیاد محتوای تولید شده در این زمینه از قبیل: کتاب و پایان نامه و مقاله و... در این حوزه نشان از پیشرفت ما در این حوزه دارد. البته بدیهی است که ما با وضعیت مطلوب فاصله زیادی داریم که در این جلسه می‌خواهیم حول این موضوع بحث و گفتگو کنیم و هم اندیشی جمعی داشته باشیم که موانع تحقق هویت اسلامی ایرانی در حوزه معماری و شهرسازی چیست و راهکار‌های رفع مسائل و موانع و تحقق معماری و شهرسازی با هویت اسلامی ایرانی کدام است.
سخنران دوم: عبدالحمید نقره کار (رئیس قطب علمی معماری اسلامی)
وجود رهبر انقلاب برای کشور و جهان، سرنوشت ساز است.
امام و رهبری راهبرد‌هایی را برای جامعه سازی اسلامی ارائه کرده اند، اولا این راهبرد‌ها نیازمند تحلیل و بررسی دقیق، کارشناسانه و تخصصی هستند و ثانیا هرکس هر تخصصی که دارد (به خصوص جوانان) باید این خط مشی‌ها و راهبرد‌ها را پیش گیرد و در راستای اجرایی سازی آن‌ها گام بردارند. طبق برنامه زمانبندی کاربردی که رهبری برای ۴۰ سال آینده ارائه داده اند با عنوان "گام دوم"؛ باید برای این اهداف ۴۰ ساله برنامه ریزی کوتاه مدت، میان مدت و بلند مدت انجام داد.
مخاطب اصلی این بیانیه جوانان هستند و جوانان باید اهتمام خود را به کارگیرند تا یک برنامه زمانبندی شده کاربردی برای ۴۰ سال آینده خود در زمینه‌های مختلف حرفه‌ای و پژوهشی و دانشگاهیان تدوین کنند. در این راستا همه جوانان مسئولند. در این راستا نباید تنها منتظر برنامه‌های جمعی و گروهی ماند و باید برنامه‌های فردی را مهم دانست و هرکس در حد توان و اقتضای خویش به صورت آتش به اختیار در این مسیر گام بردارد.
تحقق تمدن نوین اسلامی با هویت ایرانی- اسلامی ۵ مرحله دارد که ۲ مرحله اول آن تحقق یافته (بحث در دو محور اقدامات فردی و جمعی پیگیری می‌شود):
۱- پیروزی انقلاب اسلامی (بر نظام سلطنتی)
۲- تثبیت نظام جمهوری اسلامی (مبتنی بر ۲ مولفه بنیادی قانون اساسی و جایگاه، ولی فقیه)
۳- تحقق دولت اسلامی (همه مدیران نظام در تمام قوا را در بر می‌گیرد و تمام قوا در نظر و عمل باید اسلامی شود. مدیران و... باید در امور خود متخصص و متعهد باشند)
۴- تحقق جامعه‌ی اسلامی (افکار، رفتار و آثار فردی، خانوادگی، اجتماعی و ... باید متناسب با فرهنگ اسلامی باشد)
۵- تمدن نوین اسلامی
برای تحقق این اهداف باید ۴ محور را بررسی کنیم:
۱- کجا بودیم؟ (از لحاظ فردی و جمعی)
۲- کجا هستیم؟ (از لحاظ فردی و جمعی)
۳- کجا می‌رویم؟ (از لحاظ فردی و جمعی)
۴- چگونه برویم؟ (از لحاظ فردی و جمعی)
۱- کجا بودیم؟
۱-۱- جمعی: جهان به ظاهر در استیلای دو قطب مستکبر (شرقی و غربی) مقابل دین و مذهب و خدا. اگر از نام‌ها صرف نظر کنیم می‌توان به همان طبقه بندی قرآنی در ارتباط با مقابله همیشگی دو گروه دست یافت:
*استکبار جهانی (کفر و شرک و نفاق) و افراد و گروه‌های کوچک از منافقین
*گروه‌های کوچک و خاص با جوش و خروش الهی و اسلامی
۱-۲- فردی: حضور افراد با تفکر‌های انحرافی و التقاطی و غیر الهی به تعداد کثیر در مقابل افراد متفرق مومنین با تفکرات الهی و خداگرایانه
۲- کجا هستیم؟
۲-۱- جمعی: استکبار و کفر شرقی الحادی عملا فروپاشیده شده (کمونیسیم و ...)، استکبار، کفر، شرک و نفاق غربی نیز از درون و بیرون درحال فروپاشی است.
۲-۲- فردی: نسل اول انقلاب ۲ مرحله از تمدن نوین اسلامی را تحقق بخشیده (پیروزی انقلاب و تثبیت نظام)
نسل دوم و جوان انقلاب مسئولیت و رسالت (ملی و جهانی) دو مرحله بعدی را به عهده دارد یعنی تحقق دولت اسلامی و تحقق جامعه اسلامی.
۳- کجا برویم؟
۳-۱- جمعی: تحقق دولت و جامعه اسلامی در جهت ایجاد تمدن نوین اسلامی با هویت اسلامی- ایرانی به عنوان الگویی جهانی و زمینه ساز حکومت جهانی اسلام.
۳-۲- فردی: هرکس در تخصص و کار خود با ایمان (معرفت صحیح در هر تخصص) و عمل صالح (عمل به جا و با بصیرت) سرآمد جهانی شود و محیط اجتماعی و کاری خود را آتش به اختیار سرآمد نماید (مراجعه به بحث‌های آیت الله جوادی آملی در مورد علم دینی).
۴- چگونه باید برویم؟
۴-۱- مبتنی بر راهبرد‌ها و زیرساخت‌ها و هدایت مستمر مقام معظم رهبری در سخنرانی‌های هفتگی و گام دوم انقلاب و نیز وصیت نامه سیاسی- الهی امام (ره) ب. اید حرکت صورت پذیرد و با بهره برداری از علوم بشری و قرآن و سنت معصومین و کلام خبرگان.
۴-۲- هرکس باید یک برنامه ریزی تخصصی و اجتماعی برای ۴۰ سال آینده‌ی خود به صورت زمانبندی شده داشته باشد (با مدیریت جهادی و آتش به اختیار).
حال در حوزه تخصصی معماری و شهرسازی باید این مراحل را در ۴ بعد بررسی کرد و پیمود که این چهار بعد به صورت زیر هستند:
- اسناد، قوانین و ضوابط بالادستی
- آموزش، پژوهش و پرورش
- برنامه‌ها، طرح‌ها و مصوبات
- مدیریت‌ها، ارجاع‌ها و اجرا‌ها
سخنران سوم: مهدی چمران (رئیس سابق شورای شهر تهران)
بحث را می‌توان در دو بخش پیگیری کرد، اول اقداماتی که در ۴۰ ساله اخیر شده و دستاورد‌هایی که در حوزه معماری و شهرسازی اسلامی- ایرانی داشته ایم. دوم موانعی که عدم تحقق معماری و شهرسازی اسلامی- ایرانی را سبب شده است.
در مورد معماری اسلامی در این ۴۰ سال کاری نکردیم. نه اینکه نخواستیم یا تلاشی نشده، تلاش‌های زیادی شده، اما نتیجه خاصی نداشته و نیجه مطلوبی حاصل نشده. مقداری دروس اصلاح شده و برنامه ریزی شده و مبانی نظری خوبی تهیه شده، اما نتیجه اش چیزی است که اکنون در شهر‌ها می‌بینیم. یک بهم ریختگی شدید معماری که شاهدش هستیم. علتش هم اولا معماران غیر متخصص و غیر معتقد به این مسئله است و مهمتر از همه جامعه به این سو نمی‌رود. یعنی بیشتر جامعه دنبال مد روز هستند نه یک معماری اسلامی یا حتی ایرانی.
قبل از انقلاب معمارانی بودند که حتی اگر مبانی اسلامی هم در کارهایشان رعایت نشده بود سعی در ایرانی بودن کارهایشان داشتند و آثار ماندگاری خلق کردند. چون ریشه این دو یک جا‌هایی به هم می‌رسد. هم دانشجویان، هم استادان و هم جامعه به دنبال مد روز هستند و نمی‌شود چیزی را به آن‌ها تحمیل کرد.
نظرات کارفرمایان ثروتمند در این میان بسیار روی هویت بنا‌ها تاثیر گذار است و معماران مجبور به تبعیت هستند. معماران جوان به دنبال الگوبرداری بی، چون و چرا از کار‌های معماران قدیمی‌تر و مطرح جهانی، هستند. اگر هم خوب تربیت شوند و مقلد نباشند با دو مشکل مواجهند: یکی فرهنگ عمومی جامعه، یکی مسئله اقتصادی. شرایط اقتصادی امروزه به گونه ایست که متراژ‌های پایین و طبقات بالا اجازه خلاقیت و رعایت اصول و قواعد اسلامی را از معماران گرفته. در شهری مثل تهران دیگر کسی خانه یک طبقه و دوطبقه نمی‌سازد، چون ضرر اقتصادی دارد. کارفرما‌ها دشمن معماری اسلامی نیستند، اما نمی‌خواهند به اقتصادشان آسیب برسد. همچنین باید روی اساتید هنرو معماری و آمایش مناسب دانشکده‌های معماری و تعداد دانشجویان مورد نیاز در این رشته کار کرد.
پس از سخنرانی سخنرانان و اساتید کلیدی آقایان، حجت الاسلام علیرضا سعیدی، دکتر حیدر جهانبخش، دکتر سید مجید هاشمی، دکتر سید جواد هاشمی فشارکی، دکتر محمدرضا عطایی همدانی، دکتر سلمان نقره کار، مهندس رامین خورسند، مهندس سید رضا شهرستانی، مهندس ابراهیم ارجمندی، مهندس امیر آزاد نیک کار، مهندس علی فروزانفر، مهندس علی اصغر کاشانی دوست و خانم‌ها دکتر نسیم اشرافی، دکتر صدیقه معین مهر و دکتر سمانه تقدیر به ارائه نقطه نظرات خویش و بیان موانع و راهکار‌های تحقق معماری و شهرسازی با هویت اسلامی- ایرانی پرداختند که اهم مطالب و نکات ارائه شده را می‌توان در قالب موارد زیر جمع بندی کرد:
موانع:
- عدم پایبندی و تعهد حوزه‌های مختلف دارای مسئولیت در زمینه معماری و شهرسازی نسبت به مفاهیم و ارزش‌های هویتی ایرانی- اسلامی
- مصرف گرایی مفرط در جامعه شهری و دامن زدن طرح‌ها و برنامه‌های شهری به این موضوع
- جزیره‌ای عمل کردن در زمینه تحقق معماری و شهرسازی اسلامی و عدم همگرایی گروه‌های مختلفی که در شهر‌ها و دانشگاه‌های مختلف در این زمینه درحال کار و پژوهش هستند.
- عدم وجود یک بیانیه مشترک بین نخبگان و صاحب نظران معماری و شهرسازی در تعریف چیستی شهر و معماری ایرانی- اسلامی و پارامترها، اصول و کیفیات مترتب بر آن.
- عدم وجود کتابخانه‌های تخصصی مطالعات شهر و معماری ایرانی- اسلامی
- ضعف قوانین مرتبط با شهرسازی و معماری ایرانی- اسلامی در سازمان نظام مهندسی ساختمان و عدم وجود ناظران ذیصلاح در این زمینه
- پراکندگی تحقیقات و پژوهش‌هایی که در زمینه معماری و شهرسازی اسلامی- ایرانی انجام می‌گیرد.
- عدم همدلی مسئولین و متخصصین دز زمینه تحقق معماری و شهرسازی ایرانی- اسلامی.
راهکارها:
- مفهوم آتش به اختیار مطرح شده توسط رهبری در زمینه معماری و شهرسازی اسلامی باید به صورت تشکلی، مردمی و جمعی پیگیری شود.
- در مدل مفهومی تحقق معماری و شهرسازی با هویت اسلامی- ایرانی باید نقش و جایگاه مردمی، گفتمان سازی و فرهنگ عموی نیز لحاظ شود.
- ارتقاء فرهنگ عمومی جامعه در ابعاد اجتماعی، اقتصادی، شهروندی و ... که نتیجه آن در معماری و شهرسازی بروز خواهد یافت.گفتمان سازی و هم اندیشی جبهه انقلابی و قائل به هویت ایرانی- اسلامی در معماری و شهرسازی با سایر خواص دانشگاهی.
- برگزاری کرسی‌های آزاداندیشی در دانشگاه‌ها با موضوع تحقق هویت ایرانی- اسلامی در معماری و شهرسازی
- لزوم تدوین بیانیه مشترک در باب شهرسازی و معماری اسلامی- ایرانی که مورد توافق و مفاهمه جامعه علمی واقع شود و به یک تعریف مشترک نائل آید.
- ایجاد ساختاری جهت نقد طرح‌های معماری و شهرسازی توسط متخصصان مختلف پیش از اجرا و هم افزایی متخصصین در بررسی طرح‌های مهم و کلان معماری و شهرسازی
- پیشنهاد الگو‌های کوچک و دست یافتنی واجد کیفیات ایرانی- اسلامی در زمینه معماری و شهرسازی که بتواند مورد تکرار و گرته برداری قرار گیرد.
- ایجاد شبکه اساتید، دانشجویان و حرفه‌مندان متعهد و متخصص در زمینه معماری و شهرسازی ایرانی- اسلامی
- ایجاد سایت و اپلیکیشن تخصصی در موضوع معماری و شهرسازی ایرانی- اسلامی
- ایجاد یک پایگاه و مقر گردهمایی دغدغه‌مندان حوزه معماری و شهرسازی ایرانی- اسلامی که می‌تواند سبب ارتقاء آموزشی، پژوهشی، حرفه‌ای و ... در این زمینه گردد.
- تهیه برنامه‌های اقناعی و مباحثه‌ای در زمینه معماری و شهرسازی ایرانی- اسلامی در صدا و سیما
- برگزاری دوره‌های آموزشی تک درس و سیر مطالعاتی معماری و شهرسازی اسلامی به صورت دوره‌های فشرده و به عنوان آموزش تکمیلی یا ضمن خدمت.
- تربیت و پرورش معمار و شهرساز حکیم
- تأسیس دانشکده معماری اسلامی
- تنظیم سرفصل‌ها و محتوا‌های دقیق در موضوع شهرسازی و معماری اسلامی- ایرانی
- لزوم پیشگامی نهاد‌های انقلابی در پیاده سازی مفاهیم و اصول معماری و شهرسازی اسلامی- ایرانی در طرح‌ها و پروژه‌های خود.
لازم به ذکر است در پایان این نشست مهمان ویژه جلسه سردار نقدی معاون محترم فرهنگی- اجتماعی سپاه پاسداران انقلاب اسلامی به بیان نقطه نظرات خویش در مورد دستاورد‌ها و پیشرفت‌های نظام جمهوری اسلامی در طی چهل سال گذشته با وجود توطئه‌ها و دشمنی‌های مختلف پرداختند و با توجه به بیانیه گام دوم رهبری ضرورت‌های تحقق معماری و شهرسازی اسلامی را با توجه به شرایط روز جامعه بیان فرمودند.
