به گزارش گروه وحدت فرهنگ سدید، هدف از آفرینش بشر، رسیدن به کمال و فضایل انسانی در سایه پرستش معبود یگانه است و طبیعی است که این هدف در سایه زندگی اجتماعی انسانها که آن نیز جز در صورت وحدت جوامع امکانپذیر نیست، بدست خواهد آمد. قرآن در سوره آل عمران، به حرمت اختلاف و تفرقه میان مسلمانان و عبرت از سرنوشت امتهای قبلی همچون یهودیان و مسیحیان هشدار میدهد: «مانند کسانی نباشید که پراکنده شدند و اختلاف کردند (آن هم) پس از آنکه نشانه های روشن (پروردگار) به آنان رسید، و آنها عذاب عظیمی دارند.».
همانطور که می دانیم انواع فعالیت های وحدت شکن از حیث میزان تاثیرگذاری و یا عوارض و پیامدها، با یکدیگر برابر نیستند.
- روش های سنتی رسمی (سخنرانی و کتاب و...) که رصد و کنترل آنها تا حدی ساده است.
- روش های سنتی غیر رسمی (ارتباطات اظهاری و نزدیک) که عمده ترین فعالیتهای مخرب وحدت است.
- ابزارهای نوین نرم به عنوان جهان شمول ترین شیوه ها که به تخریب فضای روانی پیروان فرقه های مذهبی می پردازد که راه مقابله با آن پرهیز از اقدامات سخت و نیز فراهم نمودن فضای مظلوم نمائی برای جبهه های وحدت شکن است.
- اختلافات و نزاع های پیروان فرق که ریشه های آن گاهی مسایل قومی، کمبودهای اقتصادی و... است.
اختلاف‌های مذهبی و مسلکی دو دسته‌اند:
۱. اختلاف‌هایی که ریشه سیاسی دارند و برداشت خاصی از حکومت باعث به وجود آمدن آن گردیده است.
۲. اختلاف‌هایی که ریشه عقیدتی، فقهی، فکری و سلوک اخلاقی دارند.
اگر اختلافات صرفاً در سطح عقیدتی و فقهی است توجه به دیدگاه های علمای اسلام از شیعه گرفته تا سنی بسیار می تواند تاثیرگذار باشد. زیرا در برابر عدهای از علما که یاس و ناامیدی از رسیدن به وحدت و یا بواسطه کج فهمی از مفهوم عالی وحدت آنرا نشانه تشتت و پراکندگی از مسیر حق دانسته و امت اسلامی را از آن بر حذر داشتهاند، بسیاری از بزرگان و متفکران اسلامی از تشیع و تسنن در سخنان و نگاشتههای خود ، تفسیرهای بسیار زیبایی از وحدت و اخوت اسلامی ارائه داده و همگان را به آن دعوت کردهاند. آنگاه که محمد زورق از علمای بزرگ اهل سنت چنین میگوید: «هیچگونه اختلافی بر سر هیچ یک از اصول مسلم اسلام میان شیعه و سنی وجود ندارد»؛ (خسروشاهی، 1388: 34) و یا آیه الله العظمی مکارم شیرازی می فرماید: «وحدت امت اسلامی فرهنگ میخواهد .... وحدت سعه صدری میخواهد که من برادر سنی را تحمل کنم و او هم مرا..» (اسعدی، 1376: 126)
متناظر با انواع اختلافات مذهبی و فرقه ای، وحدت معمولاً بر دو قسم وحدت محتوایی (اعتقادی) و وحدت در روش (سیاسی) می تواند تعبیر شود. برخی بر آنند که وحدت محتوایی یا اعتقادی از آنجا که عملاً امکان پذیر نیست و باید صرفاً بر دستیابی به وحدت سیاسی متمرکز شد. اما با نگاهی به عملکرد ائمه هدی (ع) در راستای حفظ وحدت بطور مثال در مراسم سیاسی عبادی حج به عنوان بارزترین مظاهر وحدت و اتحاد مسلمانان، برخی از سالها اختلاف در میان امت نسبت به تعیین روز نهم ذی الحجه وجود داشته است. با این وصف چیزی از ائمه که مبنی بر مخالفت با عامهی مسلمانان در انجام اعمال این روز باشد گزارش نشده است. بلکه فرموده اند: عید فطر روزی است که مردم (اهل سنت) عید میگیرند و عید قربان روزی است که مردم (اهل سنت) عید میگیرند و روزه روزی است که مردم روزه میگیرند.». (خوئی، 1364: 155).
نسبت به سیاستها و تبلیغات وحدت شکن وضعیت رویکردهای عمده موجود در میان مسلمانان عمدتاً چهار نوع واکنش ملاحظه می شود. شناسائی موارد لزوم کاربرد این شیوه از اهمیت بالائی برخوردار است.
1- واکنش های دسته اول "اجتناب" است که حاکی از عدم پذیرش و نوعی طرد نسبت به اصل موضوع است. از آنجا که برخی برآنند که تحقق وحدت مذاهب اسلامی از حیث دینی و یا عملی، ناشدنی است، هر گونه تلاش در این زمینه را تقبیح کرده و نسبت به فعالیت های وحدت شکن سکوت می کنند.
2- واکنش های دسته دوم را "سرکوبگری" می نامند که طی آن در پاره ای موارد مبادرت به واکنش منفی، مقابله به مثل، تهاجم و... به محرک ها می شود. استفاده از این روش در برخی موارد صحیح و یا ضروری قلمداد می شود. بطور مثال در مقابل تحرکات تروریستی دشمنانی که قایل به "حذف غیر خودی ها" هستند و نمی توان از تکنیک های اقناعی و تعاملی در برابر آنها بهره جست. شیوه مواجهه طیف سید صادق شیرازی با اهل سنت که تلاش خاصی برای تعامل با اهل سنت نداشته و در عوض باورهای آنها را مورد سب و طعن قرار می دهند و در عمل نه تنها به جذب آنها به تشیع نیانجامیده بلکه به افزایش واکنش های سرکوبگر برخی از فرقه های تندرو آنها (داعش و...) منجر شده است به این زمره تعلق می گیرد.
3- سومین رویکرد به واکنش های "مبادله ای" اختصاص دارد. این نوع واکنش ها مورد تمایل برخی از افراد هست که تصور می کنند هر چیزی بهایی دارد و می توان به هر نحو که شده با نگاه مبادله ای، به هدف خود دست یافت. این شیوه از گذشته بسیار رواج داشته است. در برابر ترویج اسلام ناب و ضد استکبار در منطقه، می توان عملکرد برخی کشورها مانند عربستان و قطر و... در ترویج سلفیه و تکفیر را از این دست واکنش ها تلقی نمود. همچنین برخی از گروه های وحدت گرا که تمایل زیادی به تقریب با مذاهب دیگر اسلامی دارند را نیز می توان در این زمره برشمرد. زیرا این گروه ها مبادرت به عدول و عقب نشینی از برخی مبانی عقیدتی و مواضع رسمی تشیع می کنند (مانند انکار شهادت حضرت زهرا س، تنوع پذیری عصمت در میان اهل بیت ع و انکار وجود ملاعن در زیارت عاشورا و...). از منظر آنها چون وحدت هدفی بسیار اساسی و والاست و بیشتر در راستای منافع فرقه اقلیت اسلامی (تشیع) است، می بایست بستر تعامل با اهل سنت را در عدول از به اصطلاح شیعه گری و عقب نشینی از عقاید تنش زای شیعی پیگیری کرد. بهره گیری نابجا از این رویکرد، منتهی به وادادگی در برابر سایر فرق اسلامی و ایجاد تشکیک در حقانیت فرقه تشیع شده است.
4- چهارمین نوع از واکنش ها را "واکنش های منطقی" نامیده اند. این واکنش را بطور ساده می توان پذیرش رویدادها، پدیده ها و بکارگیری مجموعه ای از شیوه های یاد شده در جایگاه صحیح خود تعریف نمود. در مورد نوع مواجهه با برادران اهل تسنن می بایست با گروه های گوناگون اهل سنت که از نگرشهای متفاوتی پیرامون وحدت، نظام اسلامی و تشیع برخوردارند، رویکردهای متناسب را اختیار نمود. در برابر عمده هم میهنان اهل سنت، می بایست عدالت و آزادی در حوزه قانون را محور سیاست ها قرار داده تا آنها احساس تبعیض و بالتعاقب کینه ورزی ننمایند. اما در حالی که عمده هم میهنان اهل تسنن کشور از اختلاف افکنی و افراطی گری مذهبی رویگردان هستند، برخی از گروه های محدود از فرق منتسب به اهل سنت در کشور از تقریب با تشیع امتناع می ورزند. در برابر این دست از مخاطبان، در صورتی که فعالیت های آنها صرف باور درونی است، به نظر می رسد واکنش های اجتنابی در راستای تنش زدایی بهترین سیاست است. در کنار آن می توان به برقراری ارتباط و همفکری و مباحثات علمی جهت رفع ابهامات مبادرت ورزید. زیرا بیشترین عواید مثبت و تقریبی به برگزاری جلسات گفتگو با این دست از گروه های اهل تسنن اختصاص دارد.
ولی در مورد پاره معدودی از فرق اهل تسنن که رویکرد سلبی دارند ابتدا به منظور کاهش هزینه های حفظ امنیت کاربست واکنش های مبادله ای (بدون عدول از مواضع بر حق شیعه) پیشنهاد می گردد. به موازات، می بایست رویکرد سرکوبگری را به منظور تامین امنیت کشور در برابر افراد و گروه هایی که حاضر به تعامل و تبادل نیستند انتخاب نمود.
منابع:
- اسعدی، محمود (1376)، حماسه اتحاد: آراء متفکران جهان اسلام پیرامون وحدت اسلامی، شامک: مشهد.
- خسروشاهی، هادی (1388) ، اسناد سید جمال الدین اسدآبادی در وزارت خارجه، وزارت امور خارجه: تهران.
- خوئی، ابوالقاسم (1364)، کتاب حج، نشر لطفی: قم، جلد 6.
- شعبانعلی، رضا (1391) دوره آموزشی آداب مذاکره، صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران.
- الطبرسی، ابی علی الفضل بن الحسن (1368)، مجمع البیان، نشر اسلامی: قم، ج8ـ 7.
