قانون باید به امکان اشتغال زنان رسمیت ببخشد
گروه جامعه و اقتصاد «سدید»؛ پیگیری مسئله اشتغال زنان از طیف‌های مختلف فکری و اجتماعی، فصل‌های مشترک بسیاری دارد. جستجوی نمودهای فصل مشترک در الگوی سیاست‌گذاری می‌تواند فضای اشتغال زنان را برای عبور از مشکلات این حوزه، ترسیم کند. بخش نخست گفتوگو با دکتر سکینه سادات پاد گفته شد که «بزرگ‌ترین علت مشکلات اقتصادی زنان، خالی بودن عرصه تصمیم‌گیری‌های کلان از حضور زنان کارآمد و دردآشنا است که به طور واقعی نسبت به مسائل آگاه هستند. زنانی که تجربه زیست گلخانه‌ای دارند، نمی‌توانند برای همه اقشار زنان تصمیم‌سازی کنند.» در بخش دوم گفتگو با خانم پاد - که دستیار آزادی‌های اجتماعی رئیس‌جمهور در دولت شهید رئیسی - بوده است، مسئله را از زاویه‌های تجربی و سیر پیش رفت آن بررسی کرده‌ایم. در ادامه مشروح بخش دوم این گفتوگو تقدیم نگاه شما خواهد شد.
نگاه مردانی که زن را نمی‌بینند!
زنان سیاست‌گذار که با درد زنان آشنا نیستند و به عبارتی زیست گلخانه‌ای داشته‌اند، به تبع سیاست‌گذاری که در حوزه اشتغال زنان هم انجام می‌دهند، مسیر را به سمت‌وسوی نادرستی می‌برند. به نظر شما، این مسیر نادرست شغلی و اقتصادی، چه تأثیری بر هویت‌پذیری زنانه در جامعه ما دارد؟
پاد: وقتی قرار است درباره تأثیر شغل بر هویت صحبت کرد، باید به اشتغال واقعی و مشاغلی که از بن هویت ندارند، توجه شود. منظور از مشاغل بدون هویت یعنی شغل‌هایی که تحمیلی هستند و فقط به قصد پول درآوردن به سمت آنان می‌روند. اینها به لحاظ علمی شغل نیستند و حتماً هویت زن ایرانی را تغییر می‌دهند. برای مثال، اگر زنی بخواهد فروشنده شود، آقای کارفرما بیان می‌کند که چه پوشش و آرایشی داشته باشد یا اگر خانمی قصد داشته باشد منشی پزشک شود، قانون این کار این است که طبق مناسبات کاری و زمان آقای دکتر در مطب حضور داشته باشد. برخی از مشاغل، بسیاری از شاخصه‌هایی که بخشی از هویت زن ایرانی را می‌سازد را از بین می‌برد. مؤلفه دیگر که بر هویت زن ایرانی تأثیرگذار است اما امروزه کمتر به آن اشاره می‌شود، لطافت و ظرافت زن ایرانی است که در ادبیات کهن و کلاسیک نیز جاری و ساری بوده است. نگاه مردانه سیاست‌گذار در قوانین دنیای اشتغال، لطافت و ظرافت زن را نادیده می‌گیرد و باعث می‌شود که هویت کاملاً ایرانی حول اشتغال زنان شکل نگیرد.
تلاش برای ساخت هویت زن ایرانی
الان ۶۰ درصد ورودی دانشگاه‌های کشور زنان هستند؛ اما نسبت اشتغال فارغ‌التحصیلان زن و مرد نابرابر است. عدالت آموزشی در کشور در شرایط یکسانی برای دختران و پسران برقرار شده است؛ اما در خروجی و بحث اشتغال، متفاوت عمل می‌شود و شرایط اشتغال برای زنان بعد از دانشگاه فراهم نشده است. به‌عبارت‌دیگر، به مسئله اشتغال زنان نگاه عادلانه‌ای نشده است. در فرایند صحیح اشتغال زنان، دختران رشته تحصیلی خود را به طور آزادانه انتخاب می‌کنند. این آزادی عمل در انتخاب، یک مؤلفه هویت‌ساز برای زنان است. در کشور ما انتخاب آزادانه رشته تحصیلی وجود دارد، اما شرایط اشتغال وجود ندارد. اگر تا دیروز، هویت یک دختر دانشجو بودن بوده است، زمانی که فارغ‌التحصیل می‌شود، باید بازار کار منتظر او باشد تا مشغول به کار شود و دچار خلأ هویتی بین تحصیل، شغل و حرفه خود نشود؛ اما فرایند حضور در تمامی رشته‌ها یکسان نیست. من خلأ هویتی زنانه را نقطه‌ای می‌دانم که سیاست‌گذار باید در مورد آن سیاست‌گذاری کند. ما متأسفانه در این راستا دچار گسست هستیم. سؤال و مطالبه اصلی از دولت باید این باشد که آیا بعد از اتمام تحصیلات زنان، برنامه‌ای برای بهره‌گیری از این تحصیلات داریم یا نه؟
نگاه مردانه سیاست‌گذار در قوانین دنیای اشتغال، لطافت و ظرافت زن را نادیده می‌گیرد و باعث می‌شود که هویت کاملاً ایرانی حول اشتغال زنان شکل نگیرد.
زنان به‌عنوان یک زن و مادر نمونه می‌توانند حضور مؤثری در خانه داشته باشند؛ اما چه میزان شرایط مادری همراه با نقش‌آفرینی صحیح اجتماعی و خانوادگی تبیین شده است؟ چه میزان شرایط در اجتماع فراهم شده تا طبق قانون اساسی، زنان بتوانند مادر و همسر خوبی هم باشند و اذیت نشوند؟ به طور طبیعی، جسم زن از استقامت مردان برخوردار نیست. مرد از لحاظ جسمی از زن قوی‌تر است. وقتی مقام معظم رهبری از خشونت حرف می‌زند به این موضوع اشاره دارد که مرد از نظر جسمی قوی‌تر است. نباید زن را اذیت کرد و به او ظلم کرد. این مسائل باید در سیاست‌های جامعه دیده شود. اشتغال منعطف برای زنان به این معنا است که زن بتواند مادر و شاغل باشد. در آن زمان است که زن می‌تواند وکیل، معلم و پزشک موفقی هم باشد. این وضعیت، نیاز به فراهم‌آوردن شرایط مختلفی دارد. اشتغال تا اندازه‌ای هویت زن ایرانی را تغییر داده است. طی تحقیقی درباره اشتغال زنان، شاهد بودم که نگرانی جامعه در مورد ازبین‌رفتن شکل زن ایرانی وجود دارد. چهره زن ایرانی دچار بحران هویت شده است. در شرایط کنونی باید به دختران ایرانی تذکر داده شود که در قیافه، سبک زندگی و... متکثر باشند. زن ایرانی که حیا و نجابت او موجب اعتماد به نفسش می‌شد، در حال حاضر این حیا را به تیغ جراحی سپرده و آن تعیین می‌کند که به چه شکلی باشد.
آیا بخشی از بحران‌ها و مشکلات هویتی که برای زنان ایجاد می‌شود، به خلأهای قانونی مرتبط می‌شود؟
پاد: بله؛ قطعاً بخشی از بحران‌های هویتی مربوط به خلأ قانون است.
الگوی فانتزی و غیرواقعی زن ایده‌آل
گاهی ایده‌ها و الگوهایی از سمت سیاست‌گذاران مطرح می‌شود که زن خانه‌داری که درعین‌حال درس می‌خواند و شغل مهمی دارد، کامل‌ترین الگوی زن است. اما به طور طبیعی از یک زن، چنین نسخه کاملی بروز نمی‌کند. این از آن دست نگاه‌های سوپر قهرمانی است که در اجرا با شکست مواجه می‌شود.
واقعیت جامعه ایرانی این نیست که زنی بدون کمک‌گرفتن و داشتن تسهیلات جانبی، چند فرزند و شغل داشته باشد و نقش همسری و مادری را نیز در بهترین حالت انجام دهد
پاد: حاکمیت باید برای زن تسهیلگری کند و باری از دوش او به‌عنوان مادر بردارد؛ به‌طوری‌که اگر زن شاغل است، به دلیل پرداخت هزینه کمتر صبح زود فرزندش را به مهدکودکی دور از منزل و محل کارش نبرد. تسهیلگری باید برای همه زنان فراهم باشد؛ اما زمانی که سیاست‌گذار، زنی که نقش همسری و مادری را دارد و شاغل نیز هست را به‌عنوان زن کامل و الگو به جامعه معرفی می‌کند، دیگر این را نمی‌گوید که این زن با چه شرایطی به این نقطه رسیده است. برخی از این زنان پرستار و کمک‌هایی در خانه دارند که امکان تهیه این میزان از یاری برای دیگران فراهم نیست؛ بنابراین، این مدل زن نمی‌تواند الگوی همه زنان جامعه باشد.
واقعیت جامعه ایرانی این نیست که زنی بدون کمک‌گرفتن و داشتن تسهیلات جانبی، چند فرزند و شغل داشته باشد و نقش همسری و مادری را نیز در بهترین حالت انجام دهد. باید برای این مسائل قانون‌گذاری و تسهیلگری صورت بگیرد تا زنان بتوانند همه نقش‌های خود را به‌درستی انجام دهند. اگر تغییری در شرایط کنونی به وجود نیاید، زنان نمی‌توانند هم‌زمان مادری خوب و کارمند موفقی باشند.
بازنگری دوباره وضعیت حضور زنان در اقتصاد
وضعیت و تصویر اشتغال زن ایرانی در مقایسه با دیگر کشورها در حال حاضر به چه شکل است؟
پاد: طبق آمار، وضعیت اشتغال زنان ایرانی در کشور مطلوب نیست و بخشی از آن به علت نگاه عرفی و فرهنگی موجود در کشور است. یعنی عرف بر قانون و دین غلبه کرده است و اجازه اشتغال به زن داده نمی‌شود؛ بنابراین ممنوعیت قانونی و شرعی وجود ندارد؛ اما عرف حاکم، مانع از حضور زنان در جایگاه‌های شغلی است.
سیاست‌هایی که زن را عقب می‌اندازد
منشأ این عرف و نگاه فرهنگی کجاست؟
خانمی که عضو هیئت‌علمی دانشگاه است، به دلیل گذران دوران مرخصی بارداری، دیرتر به مدارج علمی می‌رسد؛ اما مرد زودتر به مدارج نائل شده و از زن‌ها پیشی می‌گیرد. وقتی زن در سن فرزندآوری قرار دارد، به طور طبیعی موقعیت ارتقای شغلی کمتر برای او پیدا می‌شود.
پاد: من معتقد هستم نگاه سنتی که اسلام آن را قبول ندارد، اجازه اشتغال به زنان نمی‌دهد. گاهی این نگاه در لابه‌لای برخی از قوانین هست. این نگاه هیچ تطابقی با رویکرد امام خمینی (ره)، مقام معظم رهبری و قوانین اسلامی ندارد. سیاست‌گذاران قائل به نوشتن قانون منعطف برای زن شاغل نیستند. قانون، هشت ساعت کار را برای زن و مرد یکسان می‌داند و برای ارتقای شغلی بین مرد و زن، تفاوت قائل می‌شوند. به طور مثال، خانمی که عضو هیئت‌علمی دانشگاه است، به دلیل گذران دوران مرخصی بارداری، دیرتر به مدارج علمی می‌رسد؛ اما مرد زودتر به مدارج نائل شده و از زن‌ها پیشی می‌گیرد. وقتی زن در سن فرزندآوری قرار دارد، به طور طبیعی موقعیت ارتقای شغلی کمتر برای او پیدا می‌شود. زنان سخت‌تر به مقام وزیر و معاونت وزیر می‌رسند. در مراکز تصمیم‌گیری کمتر از حضور زنان استفاده می‌کنند. در حال حاضر، تعداد زنان در مجلس شورای اسلامی ۱۴ نفر است که باید بیشتر باشد و از خانم‌هایی که به مسائل زنان آگاهی بیشتری دارند، استفاده شود تا خلأهای قانونی اشتغال زنان را شناسایی کنند. اگر جمهوری اسلامی معتقد است که نگاه متفاوتی از دنیا به زن دارد، باید تلاش کند تا این نگاه به را ثمر بنشاند. در جمهوری اسلامی، قانون و شرع مانع حضور زنان در جامعه نیست. مسئولان هم اعلام می‌کنند که ما مانع نیستیم؛ پس ایراد کار کجا است؟ دستمزد زنان و مردان باید یکسان باشد. نحوه حضور زن در یک حرفه با مرد باید متفاوت باشد تا به نقطه تعادل برسیم.
آماده نقش‌آفرینی واقعی زنان نیستیم
روایت زیست کاری زنان در جامعه ایرانی باتوجه‌به واقعیت‌ها، فرصت‌ها، دشواری‌ها و چالش‌ها را چگونه ارزیابی می‌کنید؟
پاد: جایگاهی که مرحوم شهید رئیسی با اعتماد کامل به بنده به‌عنوان یک زن ایرانی تقدیم کردند، مسبوق به سابقه نبوده است. در نتیجه، کار بسیار سخت و دشواری بود. طبیعی است که مقدمات این کار سخت از قبل باید برای من فراهم می‌بود؛ اما علی‌رغم دستور آقای رئیس‌جمهور، به‌هیچ‌وجه شرایط برای من فراهم نشد و من باید مثل یک مرد برای همه مسائل می‌جنگیدم. من در این مدت، شاهد حضور زنان در بحث حکمرانی نبودم. تفاوت نگاه آقای رئیس‌جمهور با سایر افراد که باید دستور ایشان را اجرا می‌کردند، تفاوت کهکشانی بود و فهم متقابل نداشتند. آقای رئیس‌جمهور به درایت و اندیشه یک زن اعتماد داشتند که من را به‌عنوان یک زن در این جایگاه قرار دادند. بعد از ۴۵ سال از انقلاب اسلامی، همچنان نگاه مردانه‌ای که آمادگی ذهنی، فرهنگی و شعور اجتماعی برای حضور زنان را داشته باشد، وجود ندارد. من به یازده استان سفر کردم و با مشاوران دستگاه‌های دولتی جلساتی برگزار کردم. اما مشکلاتی در حوزه اشتغال و اقتصاد زنان وجود دارد که از توانمندی و موقعیت من خارج است.
بعد از ۴۵ سال از انقلاب اسلامی، همچنان نگاه مردانه‌ای که آمادگی ذهنی، فرهنگی و شعور اجتماعی برای حضور زنان را داشته باشد، وجود ندارد.
اشتغال زنان باید به لحاظ فرهنگی پوست‌اندازی شود. اگر زن در موقعیت اجتماعی اشتغال قرار گرفت، نباید برای او وضعیت اشتغال را سخت‌تر کنند؛ بلکه باید شرایط زنان با مردان یکسان باشد و تبعیض مثبت برای زنان وجود داشته باشد. چگونه خانواده‌ها پذیرفتند دخترانشان ادامه تحصیل دهند؟ اگر حاکمیت شرایط اشتغال در جامعه را برای زنان فراهم کند و کنشگری از سوی جامعه وجود داشته باشد، خانواده‌ها نیز این مسئله را می‌پذیرند. امکان اشتغال باید طبق قانون اساسی برای زنان وجود داشته باشد.
اشتغال زنان سرپرست خانواده نیز باید طبق قانون حل شود. شرایط بیمه زنان سرپرست خانوار باید فراهم شود. زنان در جامعه ایرانی، اختیار انتخاب ندارند. بحث تجرد دختران دهه ۶۰ و ۵۰ هم موضوع مهم دیگری است که تعدادشان کم نیست. کرامت دختران این دهه، عدم برخورداری از شغل مناسب است و باید از پدر و مادر خود نیز نگه‌داری کنند. دغدغه امروز این است که این دختران شغل مناسبی داشته باشند. اگر سیاست ما مبتنی بر فرزندآوری است، زنی که فرزند ندارد را تشویق به فرزندآوری کنند؛ اما سیاست‌های موجود این وضعیت را بدتر می‌کند. این سیاست‌های فعلی اشتباه است. مقام معظم رهبری فرمودند: «خود شما زنان مسئله‌تان را حل کنید». اما باید برای تحقق این جمله رهبر انقلاب، به زنان اجازه حضور در سیاست‌گذاری داده شود. من به‌عنوان زن محجبه‌ای که در گفتمان انقلاب اسلامی تعریف می‌شود و نظام را دوست دارد. تخصص دارم و برای این نظام زحمت کشیدم. اما امکان این که بتوانم به‌درستی در نقش و جایگاه خودم فعالیت کنم، وجود ندارد. اگر یک مرد جای من بود، بستر بیشتری برای او فراهم بود. به لحاظ منطق اداری، وقتی رئیس‌جمهور دستور می‌دهد که یک خانم در جایگاه و پستی قرار بگیرد، باید به او احترام گذاشته و دستورش اجرا شود.
در بحث اشتغال به‌عنوان بحث محوری، قوانین باید منعطف و ناظر بر جنسیت باشد که این مسئله در کشور ما وجود ندارد. در مسئله اشتغال، من به تبعیض مثبت برای زنان قائل هستم که به طور واقعی وجود ندارد. بستر برای ارتقای شغلی زنان، بستری است که تعریف آن بر اساس شاخص‌های مردانه است. حتی برای سیکل ماهانه زنان که عادت طبیعی آنها است، هیچ فکری نشده است. ارتقای شغلی برای زنان در نظر گرفته نشده است و زن زمانی که از سرکار به خانه برمی‌گردد، شغل دوم او در خانه شروع می‌شود؛ بنابراین، عدالت بین زنان و مردان در اشتغال وجود ندارد. بسیاری از مشکلات موکلین من این بود که همسرشان به شست‌وشوی ظروف توجه نمی‌کند! نقش مادری و همسری در نگاه سیاست‌گذار محلی از اعراب ندارد و فضایی را برای آن قرار نمی‌دهند. من برای اشتغال زنان و دختران ارزش قائل هستم. باید شاخصه‌های الگوی متناسب با پارادایم جمهوری اسلامی ایران تعریف شود.
زنان مجلسی، پژواک صدای زنان کل جامعه
سیر سیاست‌گذاری‌ها در دولت‌های مختلف به چه شکل بوده است؟ بعد پایان جنگ و آرام‌شدن اوضاع کشور و حضور بیشتر زنان در دانشگاه‌ها از دهه ۷۰ چگونه بوده است؟
هیچ‌گونه مانع شرعی و عرفی در بسیاری از موضوعات برای زنان و دختران وجود ندارد و باید به سمتی حرکت کرد که به حضور زنان در مراکز تصمیم‌گیری منجر شود.
پاد: در برنامه اول توسعه مطرح می‌شود که بی‌سوادی در بین زنان بیشتر است و باید ریشه‌کن شود. این مسیر به‌خوبی پیش می‌رود، اما برای ادامه مسیر فکری نشده است. سواد را صرفاً به‌عنوان خواندن و نوشتن محدود کرده‌اند. در این موضوع با مشکل مواجه هستیم. مقام معظم رهبری، شبیخون فرهنگی را در دهه ۷۰ مطرح می‌کنند. بعد از این دهه، تسلیم افراد جامعه اتفاق افتاد. فرهنگ هم تعریف کرده که جامعه در مورد تحصیلات دچار تغییرات اساسی شد. مسائل دختران طبقات مختلف کشور با هم متفاوت است. مسئله و نیاز دختران طبقه بالا با دختران طبقات پایین متفاوت بود. در سال ۱۴۰۰ با مشکل تجرد دختران دهه ۶۰ مواجه شدیم؛ بنابراین سیاست‌گذار کامل و سیستمی در کشور نبوده است. جمهوری اسلامی شرایط تحصیل را برای دختران و پسران فراهم کرده، اما برای اشتغال آنها فکری نکرده است. هیچ‌گونه مانع شرعی و عرفی در بسیاری از موضوعات برای زنان و دختران وجود ندارد و باید به سمتی حرکت کرد که به حضور زنان در مراکز تصمیم‌گیری منجر شود. باید از ظرفیت‌های زنان در مراکز مهم‌تر استفاده کرد. زنان باید در مراکز مهم، کلان و تصمیم‌گیر از جمله بخش اقتصادی حضور داشته باشند تا بخش اقتصادی و اشتغال زنان سر و سامان پیدا کند. البته گاهی برخی زنان از نگاه مردانه به این موضوعات نگاه می‌کنند. اصحاب رسانه و اندیشه باید سطح مطالعات زنان را به شکل مبنایی‌تری در نظر بگیرند. زنان می‌توانند در مجلس شورای اسلامی به فکر خود جهت دهند و مسائل را از نگاه مردانه نبینند. نمایندگان زن، پژواک صدای زنان در مجلس شورای اسلامی باشند. اگر این اتفاق محقق شود، حتماً مسئله اشتغال زنان و سایر مسائل هم کیفیت مطلوب‌تری پیدا می‌کند و مشکلات این حوزه رفع می‌شود.
/ انتهای پیام /
