فرهنگ سدید- حمیدرضا خاکسار: در نبرد فرهنگی نیازمند سیستم هایی هستیم که مدیریت و فرماندهی عملیات های فرهنگی را در محیطی متغیر و رقابتی ممکن سازد؛ وقتی برای کنترل و ارزیابی در موضوعاتی چون مباحث ترافیکی، ترددهای هوایی، هواشناسی و... که خلل در آن‌ها به مراتب کم خطر تر از خلل در مناسبات فرهنگی است، اتاق کنترل و عملیات تشکیل می دهیم به نظر می رسد در حوزه فرهنگ قطعا باید ساختار مترقی تری داشته باشیم. این یادداشت به هیچ وجه قصد مقایسه مناسبات مهندسی و سخت افزاری را با مناسبات فرهنگی ندارد اما اینکه برای همه اقدامات چه در حوزه فنی و چه در حوزه فرهنگی نیاز به یک مرکز مدیریت کلان برای تولید، نظارت و برنامه ریزی وجود دارد تردیدی نیست. موضوعی که به نظر می رسد در کشور نه تنها دچار ضعف و خلل است بلکه در مواردی که کم هم نیستند برخی از دستگاه های متولی فرهنگ بر عکس عمل کرده و باید برای جلوگیری ازاقدامات تخریبی ان‌ها برنامه ریزی داشته باشیم.
تهیه نسخه مرکز کنترل فرهنگی و ارائه آن به مدیران فرهنگی می تواند ضمن حفظ انسجام، سرعت و دقت عمل، عملیات‌های فرهنگی علیه دشمن را افزایش دهد.
مسئله و لزوم یک سازمان برای ایجاد مرکز کنترل فرهنگی جهت انجام عملیات فرهنگی چیست؟
- سازمان می خواهد منابع خود را شناسایی کند.
- از محیط پیرامونی خود مطلع شده و نسبت به آینده تحلیل داشته باشد.
- متناسب با وضعیت و پیش بینی ها، تصمیمات مناسب اتخاذ کند.
- عملیات فرهنگی انجام داده و بازخورد گیری داشته باشد.
- مطمئن شود که همه اقدامات طبق برنامه و اهداف انجام می شوند.
- گزاش عملکرد تهیه کند.
- سرمایه های دانشی سازمان را مدیریت کند.
- نسبت به واژگان کلیدی سازمان مفاهیم روشنی ارائه کند.
- بر اساس ارزشها، فرهنگ سازمانی دلپذیری ایجاد کند.
معمولا نیازهای فوق مدیران و کارشناسان را به تمرکز بر روی مفاهیم ذیل وادار می کند:
- سیستم مدیریت اطلاعات (MIS)
- سیستم مانیتورینگ وضعیت فرهنگی
- سیستمی مدیریت دانش (KM)
- سیستم پشتیبانی تصمیم مدیران ارشد، به‌ویژه برای تصمیم گیری در مسائل بی ساختار و بی سابقه. این سیستم با درهم آمیختن داده های درون سازمانی و برون سازمانی، محیط مناسبی برای تصمیم گیری درباره مسائل دگرگونی پذیر، بهره گیری از فــرصتها و روند پیش بینی هــــا فراهم می سازد. (EIS )
- سیستم گزارش‌ها
- واژه نامه سازمانی
حال به مفهوم «فرماندهی کنترل » در واژگان نظامی توجه کنیم:
مفهوم الف- «فرماندهي و كنترل» سيستمي است كه شيوه‌هاي لازم براي جمع‌آوري، پردازش و انتشار اطلاعات در خصوص كاركنان، تجهيزات و تأسيسات نظامي را فراهم مي‌كند. اين اطلاعات مورد نياز فرماندهان و تصميم گيرندگان بوده و در طرحريزي، سازماندهي، هدايت، هماهنگي، كنترل و نظارت عمليات، به منظور اجراي مأموريت، مورد استفاده قرار مي‌گيرد. [1]
كاركردهاي اصلي در فرماندهي و كنترل به شرح زير است:
۱ـ جمع‌آوري، پردازش و انتشار مداوم اطلاعات محيطي؛
۲ـ برقراري و حفظ ارتباط بين اعضاي سيستم فرماندهي؛
۳ـ طرحريزي، سازماندهي، هماهنگي و هدايت عمليات؛
۴ـ پشتيباني همه جانبه از نيروها و تداوم آن در تمام مراحل عمليات؛
۵ـ فرماندهي، كنترل و نظارت بر نيروها در صحنه عمليات؛
۶ـ خنثي‌سازي اقدامات دشمن با استفاده از عمليات فريب، عمليات رواني، جنگ الكترونيك.
مفهوم ب- واژه فرماندهی و کنترل C4 متشکل از چهار C یعنی COMMAND، CONTROL، COMUNICATION، COMPUTER و همچنین INTELIGENT است، این واژه در جایی به کار گرفته می شود که نیازمند تصمیم گیری در شرایط سخت و بحرانی باشد، ضمن این که در آن محیط ریسک پذیری بالا و مستمر و انجام کار نیز نیازمند سرعت، توجه و دقت بیشتری باشد؛ یکی از مصادیق آن مدیریت بحران است و به عبارتی این راهبرد بیشتر در مواقع بحرانی در کشور نمود پیدا می کند.
فرماندهی و کنترل یک ترکیب است که در آن، واژه فرمانده به فردی اطلاق می شود که یک سری مسئولیت ها به او واگذار می شود و این فرمانده موظف است از نیروی انسانی تحت امر و منابع مختلف موجود در جهت اجرای بهینه تر ماموریت اقدام کند، واژه کنترل نیز استفاده از مکانیزم و ابزارها برای اجرای هرچه بهتر و اثربخش تر ماموریت با رعایت کمترین آسیب پذیری و بیشترین اثربخشی است.
تمام وزارتخانه ها، سازمان ها و نهادهای خدمات رسان در کشور می توانند در حوزه های مختلف از مفهوم راهبردی فرماندهی و کنترل برای ایجاد یکپارچگی و جلوگیری از هرگونه موازی کار و اتلاف منابع استفاده کنند؛ اگر تعامل و پیوستگی بین تمام سازمان ها و نهادها در حوزه های مختلف ایجاد شود، به طور حتم آسیب پذیری کشور نیز به حداقل خواهد رسید ضمن این که کاهش شدید هزینه ها، افزایش کارایی و صرفه جویی در زمان را در سیستم به دنبال خواهد داشت.[2]
درفصلنامه علوم و فنون نظامی دانشکده فرماندهی و ستاد آجا با دو تصویر زیر مفهوم چرخه فرماندهی و کنترل در پدافند هوایی را بیان کرده است.
همانطور که مشاهده می شود تقریبا تمام مفاهیم فوق قابل انطباق با جنگ نرم است . مثلا کافیست که به جای "انتخاب سلاح" از "انتخاب رسانه" و به جای "گزارشات هواشناسی" از " گزارشات افکار عمومی" استفاده کرد. یا مثلا در نبرد سخت بعضی سلاح ها بطور اتوماتیک پس از تشخیص تهدید اقدام به آتش می کنند. این نقش را ربات های نرم افزاری در فضای مجازی به خوبی انجام می دهند.
مهم مفهوم جنگ است. در جنگ منابع دشمن باید نابود شده و یا به تصرف در آیند، این منابع ممکن است از جنس سخت مثل تانک و فرودگاه باشد یا از جنس نرم مثل افکار عمومی و راهبردها. این مفهوم از جنگ نرم می تواند منابع جنگ نرم را به کانال صحیح و موثر هدایت نماید و اجازه دهد که سامانه های مورد نیاز برای عملیات های فرهنگی طراحی و در اختیار فرماندهان جنگ نرم قرار گیرد.
شاید در ابتدا تهیه و بهره برداری از تجهیزات پیشرفته و دقیق در فرماندهی عملیات های فرهنگی کمی دور از ذهن باشد ولی ماهیت و اهداف فرهنگی انقلاب اسلامی و از سویی تهاجم فرهنگی گسترده و رو به فزونی دشمن چاره ای جز این در پیش روی مسئولین کشور نمی گذارد که بر اساس آیه شریفه " وَأَعِدّوا لَهُم مَا استَطَعتُم مِن قُوَّةٍ وَمِن رِباطِ الخَيلِ تُرهِبونَ بِهِ عَدُوَّ اللَّهِ وَعَدُوَّكُم" همه امکانات ممکن را برای نبرد بزرگ فرهنگی بکار گیرند.
[1] دانشگاه دفاع ملی
[2] دکتر مصطفی اصلانی مقدم دبیر انجمن علمی فرماندهی و کنترل
