به گزارش فرهنگ سدید، شورای عالی انقلاب فرهنگی یکی از مهم‌ترین نهادهایی است که به برکت انقلاب اسلامی برای راهبری مناسبات کلان فرهنگی در کشور تشکیل‌شده است. اقدامات این شورا در طول دوره‌های مختلف همواره محل بحث و نظر چهره‌های سیاسی فرهنگی و با دیدگاه‌ها متفاوت بوده است. به‌منظور بررسی جایگاه شورا و عملکرد آن در سیاست‌گذاری‌های کلان و تشکیل نقشه مهندسی کشور با دکتر محمد اسحاقی معاون برنامه‌ریزی و هماهنگی شورای عالی انقلاب فرهنگی گفت‌وگو کردیم که در ادامه می‌خوانید:
شورای عالی انقلاب فرهنگی چرا و چگونه تشکیل شد؟
پس از پیروزی انقلاب اسلامی برای پاسداشت و محافظت از ابعاد فرهنگی انقلاب اسلامی خلأ وجود یک مجموعه ارزشی احساس می‌شد. با روشن‌بینی حضرت امام خمینی (ره) در سال 58 ستاد انقلاب فرهنگی شکل گرفت. این مجموعه پس از اقداماتی در سال 63 و به درخواست رئیس‌جمهور وقت (مقام معظم رهبری) به شورای عالی انقلاب فرهنگی ارتقا یافت.
با توجه به اینکه شورای عالی انقلاب فرهنگی، سیاست‌ها و ضوابط را در عرصه علم و فرهنگ تصویب می‌کرد که لازم‌الاجرا بوده و نیاز به اجرایی شدن مصوبات لازم به نظر می‌رسید، در همان زمان رئیس‌جمهور وقت از محضر امام خمینی (ره) در خصوص لازم‌الاجرا شدن مصوبات شورای عالی انقلاب فرهنگی استفسار می‌کند و امام خمینی (ره) در پاسخ به‌ضرورت ترتیب اثر دادن به مصوبات شورای عالی انقلاب فرهنگی اشاره می‌کند. در سال‌های بعد نیز مقام معظم رهبری، مصوبات شورای عالی انقلاب فرهنگی را جز مصوبات لازم‌الاجرا و قطعی می‌داند و همچنین نهادی به نام شورای عالی انقلاب فرهنگی را به‌عنوان یک‌نهاد قطعی نظام تلقی می‌کند که جایگاهی ویژه در عرصه علم و فرهنگ کشور دارد.
به همین خاطر شورای عالی انقلاب فرهنگی نقشی بی‌بدیل در عرصه سیاست‌گذاری، برنامه‌ریزی و نظارت کلان در حوزه علم و فرهنگ کشور دارد و هیچ نهاد دیگری تاکنون این نقش‌آفرینی را نداشته است.
اکنون انقلاب اسلامی ایران که انقلابی فرهنگی محسوب می‌شود در آستانه ورود به دهه پنجم از عمر خود است. اهداف و آرمان‌های انقلاب اسلامی دارای ماهیت فرهنگی است، بنابراین ازاین‌جهت باید تمام تلاش‌هایی که انجام می‌شود ازنظر فرهنگی مورد بازبینی، سنجش و پالایش قرار گیرد. اقدامات انجام‌گرفته به هر میزان که مطابق با آرمان‌ها و اهداف عالیه انقلاب اسلامی بود، مطلوب تلقی می‌شود و در غیر این صورت نامطلوب خواهد بود و باید اقدام به بازبینی، پالایش و اصلاح حرکت آن کرد.
در مورد نقش سیاست‌گذاری شورای عالی انقلاب فرهنگی، با توجه به اینکه رهبر معظم انقلاب این شورا را «قرارگاه مرکزی فرهنگی کشور» خطاب نمودند، توضیح دهید؟
به تعبیر مقام معظم رهبری شورای عالی انقلاب فرهنگی، شورایی بالادستی برای نهادهای دیگر کشور ازجمله مجلس شورای اسلامی، قوه قضائیه، دولت و حتی مجمع تشخیص مصلحت نظام است، که همه آن‌ها باید در چارچوب وظایف مصوبات شورای عالی انقلاب فرهنگی را پیگیری و اجرا کنند به‌طور مثال اگر برخی از مصوبات شورای عالی انقلاب فرهنگی احتیاج به تدوین و تصویب در قانون دارد، مجلس شورای اسلامی باید قانون آن را تصویب کند و هیچ تضاد و تداخلی بین شورای عالی انقلاب فرهنگی و مجلس شورای اسلامی در این زمینه وجود ندارد.
شورای عالی انقلاب فرهنگی در تعیین خط‌مشی، ریل‌گذاری و سیاست‌گذاری‌های کلان حوزه علم و فرهنگ، برنامه‌ریزهای کلان و نظارت عالیه، نقش منحصربه‌فردی دارد که به جرات می‌توان گفت هیچ نهاد دیگری در نظام جمهوری اسلامی ایران، به این میزان حائز نقش نبوده است.
بنابراین شورای عالی انقلاب فرهنگی هم ازنظر جایگاه و هم ازنظر ترکیب و هم ازنظر وظایف و مأموریت‌ها یک جایگاه منحصربه‌فرد و نقشی بی‌بدیل دارد که از سوی مقام معظم رهبری به‌عنوان قرارگاه مرکزی علم و فرهنگ کشور در نظر گرفته‌شده است و موجب ثبات در سیاست‌ها و برنامه‌های کلان کشور در این حوزه‌ها خواهد بود و تغییرات ناشی از جابجایی‌های دولتی نمی‌تواند آسیبی به ثبات موجود برساند.
ساختار و ترکیب شورای عالی انقلاب فرهنگی به چه صورت است؟
نقطه قوت شورا عالی انقلاب فرهنگی در رابطه با ساختار و ترکیب آن، وجود قوای مختلف و نهادهای دولتی در ترکیب شورا است. نهادهایی اعم از رؤسای قوه قضاییه، قوه مقننه، قوه مجریه و همچنین وزارتخانه‌های علمی و فرهنگی، نهادهای عمومی در عرصه علم و فرهنگ، صاحب‌نظران و اندیشمندان حوزه علم و فرهنگ به‌عنوان اشخاص حقیقی این شورا هستند که حضور این افراد، ترکیب منحصربه‌فرد را به وجود آورده است.
شورای عالی انقلاب فرهنگی نسبت به تنظیم روابط قوا در عرصه علمی و فرهنگی نیز اقدام می‌کند و حتی در بین دستگاه‌های دولتی و یا بین دستگاه‌های مختلف نظام اگر در موضوعات مرتبط با عرصه علم و فرهنگ اختلافی وجود داشته باشد، بهترین نهاد برای تنظیم موضوعات پیش‌آمده شورای عالی انقلاب فرهنگی به‌عنوان قرارگاه مرکزی علم و فرهنگ کشور است.
مصوبات شورای عالی انقلاب فرهنگی با چنین ترکیبی که نگاهی به همه قوا و نهادهای کشور دارد و ضمن توجه به آینده‌های دور موجب ایجاد ثبات در حوزه علم و فرهنگ کشور می‌شود. امروز خلأ این شورا در حوزه اقتصاد مشهود است که وقتی در این اقتصاد از چنین ترکیب ثابت و فراگیری برخوردار نیستیم، اقتصاد کشور دچار فرازوفرودها و هیجانات مختلفی می‌شود و آثار سوء آن در حوزه‌های خرد و کلان در بطن جامعه قابل دیده می‌شود.
آیا مصوبات این شورا تنها در حوزه فرهنگی مؤثر است؟
علم و فرهنگ در عرصه اقتصاد، سیاست، امنیت و دفاع هم باید نقش‌آفرینی کند. نباید از جایگاه رفیع فرهنگ در تمام عرصه‌ها غافل شد. این حوزه‌ها همچون قطعات پازل در کنار هم چیده می‌شوند و سیاست‌های فرهنگی، اقتصادی و ... در کنار هم می‌توانند به موفقیت برسند.
به همین دلیل در طول سالیان گذشته، مصوبات شورای عالی انقلاب فرهنگی سهم عمده‌ای در رشد و تعالی علمی و فرهنگی کشور داشته است. برای نمونه می‌توان گفت بااینکه نزدیک به یک درصد جمعیت جهان راداریم نزدیک به دو درصد تولید علم جهان را دارا هستیم و توانستیم در تولید علم سهم عمده‌ای را از آن خود کنیم یا اینکه حداقل در ده علوم پیشرفته ایران جزو سه کشور اول جهان است و حداقل در 20 علوم پیشرفته جزو 10 کشور اول دنیا قرار داریم.
همچنین در شاخه‌های علوم پزشکی، صنایع دفاعی، نانو تکنولوژی، بایوتکنولوژی، سدسازی، هوافضا و موارد دیگر دستاورد عینی و ملموس داشته‌ایم که از مسیر همین آینده‌نگری و برنامه‌ریزی باثبات و راهبری حوزه علم و فرهنگ از سوی شورای عالی انقلاب فرهنگی صورت گرفته است.
با این حساب بُعد علمی شورای عالی انقلاب فرهنگی کمتر دیده می‌شود، نظر شما چیست؟
باید گفت که نقش و جایگاه علمی، شورای عالی انقلاب فرهنگی برای بسیاری از افراد به‌خوبی شناخته‌شده نیست که البته این عدم شناخت منکر واقعیات موجود نخواهد بود.
پس‌ازاینکه نهال نظام جمهوری اسلامی ایران رفته‌رفته به درختی تنومند تبدیل شد؛ برای دورنمای آینده (حداقل 25 سال آینده) سندهای جامع و استراتژیک مثل نقشه جامع علمی کشور نقشه مهندسی فرهنگی کشور و همچنین سند تحول بنیادین آموزش‌وپرورش تصویب شد.
این اسناد از توفیقات این شورا است که اجرای آن‌ها تضمین‌کننده پیشرفت و تأثیرگذاری بیشتر در منطقه و جهان است. به‌طور مثال دانشمندان هسته‌ای کشور به فناوری‌های روز دنیا دست‌یافته‌اند که همگی در دانشگاه‌های داخل کشور تحصیل‌کرده و این امر نشان‌دهنده توانمندی کشور در حوزه علم و فناوری است.
باوجوداینکه همه ارگان‌ها موظف به اجرای نقشه مهندسی کشور هستند، در اجرای این نقشه به چه میزان پیشرفت داشته‌ایم؟
در ابتدای امر قرار بود ستاد هماهنگی که وظایفی همچون نظارت و پیگیری را بر عهده دارد در دبیرخانه شورای عالی انقلاب فرهنگی و به ریاست دبیر شورای انقلاب فرهنگی شکل بگیرد و این ستاد وظیفه پیگیری مسائلی همچون حمایت از دانشجوهای مقطع دکتری در جهت اختصاص زمان خود به انجام تحقیق و پژوهش که باید از طریق تعامل و کار مشترک دستگاه‌ها و وزارتخانه‌ها انجام گیرد و موضوعات مشابه را در دستور کار قرار دهد.
اما در زمان مطرح‌شدن این طرح، به علت اهمیت زیاد حوزه فرهنگ و تأثیرگذاری بر روی سایر حوزه‌ها تصمیم گرفته شد که رئیس‌جمهور به‌عنوان رئیس ستاد، انتخاب شود و مقاماتی همچون وزرای مرتبط(کشور، علوم،فرهنگ و...) ، روسای کمیسون های مرتبط، صداوسیما، سازمان تبلیغات اسلامی و ... در ستاد حضورداشته باشند، که متأسفانه به دلایلی همچون کمبود وقت و موارد دیگر تا به حال این ستاد تشکیل نشده است، چرا که همین مقامات در شورای عالی انقلاب فرهنگی نیز حضور دارند و در صورت نیاز موضوعات در شورا مطرح می‌شود و به نظر می رسد که می‌توان با برگشت به پیشنهاد کارشناسی اول، شاهد بهبود پیگیری و اجرایی شدن هر چه بهتر نقشه مهندسی فرهنگی باشیم.
با این حال در این مدت مطالب مهمی که در نقشه مهندسی فرهنگی کشور ذکر شده است و نیازمند پیگیری بوده است توسط دبیرخانه شورای عالی انقلاب فرهنگی از دستگاه‌ها و نهاد ها پیگیری شده است به‌عنوان نمونه در مسائل حوزه خانواده که بسیار اهمیت دارند، «کارگروه ملی کنترل و کاهش طلاق» با شرکت همه دستگاه‌های ذیربط تشکیل‌شده است و سندهایی در جهت تقویت همکاری بین این دستگاه‌ها تدوین شده است.
اصل سوم قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران و مشخصا بند اول این اصل، ایجاد محیط مساعد برای رشد فضایل اخلاقی بر اساس ایمان و تقوا و مبارزه با کلیه مظاهر فساد و تباهی را وظیفه حکومت اسلامی می‌داند، در این موضوع مشخصا برنامه شورای عالی انقلاب فرهنگی چیست؟
در حقیقت اجرای مصوبات شورای عالی انقلاب فرهنگی، تضمین اجرای قانون اساسی است و می‌توان گفت همه مصوبات شورا به‌منظور اجرایی کردن قانون اساسی کشور است.
قانون اساسی در همه کشورهای دنیا ماهیتی کلی دارد و در جزئیات ورود پیدا نمی‌کند، که قانون اساسی نظام جمهوری اسلامی ایران نیز از این قاعده مستثنی نیست و به‌طور مثال از عباراتی همچون "خانواده واحد بنیادین جامعه و کانون اصلی رشدو تعالی انسان است" و یا "اشاعه فرهنگ اسلامی" استفاده کرده است که لازم است ویژگی ها، ابعاد، مولفه ها و سایر موراد جزئی تر توسط سیاست‌گذاری ها و قوانین عادی روشن شود.
در این مورد شورای عالی انقلاب فرهنگی پلی ارتباطی بین اسناد بالادستی و میدان اجرای این اسناد و سایست هاست، بنابراین نه تنها اصل سوم قانون اساسی بلکه تمامی اصول قانون اساسی، مبانی، متون دینی، بیانات و سیاست‌های ابلاغی توسط امام خمینی (ره) و مقام معظم رهبری، الهام بخش اسناد مصوب در شورای عالی انقلاب فرهنگی است و پس از آن‌که تصویب شد، در مرحله بعد شورای عالی انقلاب فرهنگی با محوریت دبیرخانه پیگیر به اجرا رسیدن موصبات خواهد بود.
در جهت تقویت ارتباط شورای انقلاب فرهنگی با سایر متولین فرهنگی کشور و با هدف بهبود فرآیندها و رویه های اجرایی چه کارهایی را می‌توان پیگیری نمود؟
برای تقویت ارتباط شورای عالی انقلاب فرهنگی و نهادهای ذیربط بایستی تمامی این نهاد ها من جمله نهادهای آموزشی، فرهنگی، صدا وسیما، حوزه‌های علمیه و... با شورا که به تعبیر مقام معظم رهبری قرار گاه مرکزی و مرکز فرماندهی علم و فرهنگ کشور است ارتباط تنگاتنگ داشته باشند و این ارتباط از مسیر التزام و رعایت اصول و سیاست‌های تعیین شده توسط شورای عالی انقلاب فرهنگی است که طیف وسیعی از موضوعات همانند آموزش، فرهنگ، اقتصاد، محیط علمی کشور، محیط زیست، اصلاح الگوی مصرف، برنامه‌ریزی برای اوقات فراغت و دیگر موضوعات را در بر می گیرد.
نقشه جامع مهندسی فرهنگی کشور از دوبخش نظری و عملی تشکیل‌شده است که در بخش نظری چارچوب های نظام فرهنگی، اصول ومبانی فرهنگی، چشم انداز ها و اهداف فرهنگی و در بخش عملی راهبرد ها، راهکار ها و نیاز ها، فوریت های فرهنگی، الزامات فرهنگی به صورت راهکار و همچنین ایجاد ستادی برای هماهنگی و پیگیری اجرایی سازی به‌عنوان ستاد هماهنگی و راهبری اجرای نقشه مهندسی فرهنگی کشور که هر دوبخش در سال‌های اخیر توسط شورای عالی انقلاب فرهنگی دنبال شده است.
مقام معظم رهبری در خصوص سند تحول بنیادین آموزش‌وپرورش از تعابیری همچون آرزو بودن چنین سندی و یا نسخه شفا بخش بودن این سند یاد کردند و می‌فرماید: «نیاز به تحول بنیادین در روش ها، اهداف و ... آموزش‌وپرورش بود» و در این مدت رهبری دستور اکید برای اجرای سند بنیادین تحول آموزش‌وپرورش به وزرای مربوطه داشتند، چرا که این سند سبب نهادینه شدن ارزش های مذهبی و ملی در سطح مدارس و آموزشگاه های کشور است.
در صورت تحقق ارتباط و تعامل مؤثر دستگاه‌های اجرائی و شورای عالی انقلاب فرهنگی،کشور در مسیر کسب اقتدار قرار خواهد گرفت و اقتدار به دست نخواهد آمد مگر اینکه ما ابتدا در عرصه علم و فرهنگ به اقتدار رسیده باشیم.
نظر شما در مورد نقش شورای عالی انقلاب فرهنگی در بهبود فرآیند هایی از قبیل انتخاب اعضای هیات علمی دانشگاه ها و تولیدات و صنایع فرهنگی چیست؟
یکی از کار های مهم صورت گرفته در دهه اخیر شناسایی و جذب اعضای هیات علمی برای دانشگاه ها است. شواری عالی انقلاب فرهنگی در رابطه با ساماندهی و جذب اعضای هیات علمی دانشگاه ها مصوباتی را مورد تصویب قرار داده است.
همچنین هیات عالی جذب اعضای هیات علمی در شورای عالی انقلاب فرهنگی برای پیگیری، نظارت و ساماندهی این امر تشکیل شد. در وزارتخانه های علوم و تحقیقات ، بهداشت و آموزش پزشکی و دانشگاه آزاد مراکز جذب اعضای هیات علمی به این منظور ایجاد شده است.
ازنظر آماری در این سال ها حدودا بیش از 30 هزار نفر از جوانان مومن و با انگیزه وارد سیستم دانشگاهی کشور شدند. آیین نامه جامع ارتقای اساتید نیز به‌منظور حفظ و تداوم شرایط ورود به خدمت تدوین شده که در این آیین نامه به صورت ویژه به مباحث فرهنگی توجه شده است.
شورای عالی نیز مجموعه ای از چارچوب ها و ضوابط کلان مورد نیاز در زمینه مدیریت و نظارت بر دانشگاه ها، پژوهشگاه ها و مراکز علمی در عرصه‌های مختلف علمی، اجتماعی،فرهنگی،اقتصادی ، سیاسی،درمانی، نظامی و ... را وضع کرد و قواعد و ضوابط را برای افراد مشغول در این مراکز ازجمله اساتید، دانشجویان،مدیران و... تهیه کرده است.
بنابراین امروز همه مراکز گفته شده بر اساس خط‌مشی های تعیین شده توسط شورای عالی انقلاب فرهنگی، فعالیت می کنند. در این راه اشکالاتی نیز وجود دارد که می‌توان با بازبینی و اصلاح و نقیصه ها را برطرف کرد و در آینده شاهد بهبود عملکرد این قبیل مراکز بود.
در رابطه با تولیدات فرهنگی چه کارهایی انجام شده است؟
در رابطه با تولیدات فرهنگی نیز سیاست‌گذاری‌های گفته شده؛ وجود دارد و در حوزه‌هایی همچون بازی های رایانه ای،کتاب، مطبوعات و سایر موارد چارچوب هایی توسط شورای عالی انقلاب فرهنگی شکل گرفته است و به مرور باز بینی مسیر نیز صورت گرفته است به‌طور مثال جلسه اخیر شورای عالی انقلاب فرهنگی با دستور کار بازبینی در نشر کتاب با محوریت حمایت از ناشر و نویسنده و حمایت از محتوا تشکیل شد و شورای عالی همواره در حال نظارت و بازبینی سیاست‌های گفته شده در جهت پیشرفت هر چه بهتر و کمک رسانی به متولیان حوزه علم و فرهنگ است.
حدودا 24 صنعت فرهنگی وجود دارد که در صورت شناخت دقیق و سرمایه گذاری مطلوب می‌توانند به ترویج فرهنگ نیز کمک کند و در عین حال درآمدهای سرشاری را نصیب کشور کنند، به‌عنوان نمونه یکی از این صنعت ها، بازی های رایانه ای است که شورای عالی انقلاب فرهنگی، پس از آسیب شناسی صورت گرفته اقدام به سیاست‌گذاری و تعیین خط‌مشی نمود و در سال 85 بنیاد بازی های رایانه ای توسط این شورا تشکیل شد؛ که در آن زمان نوعی از آینده‌نگری شورای عالی انقلاب فرهنگی را نشان می داد.
لاز است تا از این بنیاد برای تولید بازی و استفاده از ظرفیت و مزیت جوانان متخصص کشور استفاده حداکثری شود. در این سال ها نمونه هایی از تولید بازی موفق داشته‌ایم که حتی مورد توجه رسانه های خارجی نیز قرار گرفت.
به هر حال تعیین خط‌مشی ها، سیاست‌ها، قواعد و ضوابط در طول این سالیان توسط شورای عالی انقلاب فرهنگی صورت گرفته است و در فواصل زمانی متعددی و بر حسب نیاز مورد بازبینی نیز قرار گرفته است که در مواردی نیز منجر به ایجاد نهادهایی در جهت اجرایی شدن مصوبات مذکور شده است.
