گروه اجتماعی فرهنگ سدید، دکتر حمید رضا مستانی: چندین سال است که یکی از کارکردهای صنعت گردشگری به منظور ایجاد تفریحات سالم و سرگرمیهای ارزشی در قالب مفهومی به نام "گردشگری حلال" در سطح دنیا مطرح شده است. بنابراین مناسب است تا با توضیح مختصری پیرامون گردشگری حلال به تبیین نقش ساختار در شکل دهی تفریحات سالم در جامعه بپردازیم.
عبارت حلال به معنای تولید محصول یا خدمت طبق قوانین و دستورات دین اسلام است. امروزه این مفهوم تنها ناظر بر مواد غذائی نیست بلکه سایر محصولات و خدمات نظیر خدمات بانکی یا وسائل آرایشی و البته سفر و گردشگری را شامل می شود. همانند غذای حلال،گردشگری حلال در میان گردشگران مسلمان و غیر مسلمان با ترجیحات مذهبی، خانوادگی و فرهنگی از مقبولیت مناسبی برخوردار و عمدتاً با سطح درآمدی بالا روبه‌رو است.
باید توجه داشت که قالب و چارچوب گردشگری حلال در شکل خاصی از گردشگری نظیر طبیعت گردی، گردشگری سلامت یا گردشگری ورزشی خلاصه نمی‌شود بلکه این مدل از گردشگری یک الگو و چارچوب برای تفریح و گردشگری است که میتواند تمامی انواع گردشگری را به لحاظ ماهیت و چارچوب تحت تأثیر قرار داده و شکل دهد. بنابراین هر نوع و هر مقصد گردشگری میتواند گردشگری حلال تلقی شود.علاوه بر شرایط محیطی گردشگری حلال به جنبه های رفتاری گردشگران در طول سفر و آن میزانی که ایشان چارچوبهای اسلامی-ارزشی را در حین تفریح و سرگرمیهای خود رعایت می‌کنند هم برمی‌گردد. همچنین باید میان گردشگری حلال و گردشگری مذهبی نیز تفاوت قائل شد چراکه مقصد گردشگری حلال لزوماً یکی از اماکن مقدس و یا زیارتی نیست.
کشورهایی نظیر مالزی اقدامات خوبی در این رابطه انجام داده. نهادهایی نیز در سطح دنیا در رابطه با ترویج گردشگری حلال راه اندازی شده اند که از آن میان میتوان به سازمان بین المللی سیتی وان[1] و کرافت[2] اشاره کرد که هر دو سازمان با همکاری سازمان همکاری اسلامی(OIC) به فعالیت مشغول هستند. طبق شاخص کرافت کشورهای مالزی و امارات متحدۀ عربی، اندونزی و ترکیه رتبه های اول تا چهارم را در میان کشورهای عضو سازمان همکاری اسلامی و سنگاپور، تایلند، انگلیس و آفریقای جنوبی رتبه های اول تا چهارم را در میان کشورهای غیر عضو سازمان همکاری اسلامی به لحاظ پتانسیل‌های گردشگری حلال کسب کرده اند. لیکن از نتایج مشخص است که این رتبه بندی بیشتر بر روی جنبه های ملموس، مادی و فیزیکی مفهوم گردشگری حلال تکیه دارد. معیارهای این رتبه بندی عبارتند از میزان در دسترس بودن و کیفیت غذای حلال، رستورانهای دارای مجوز حلال، کمیت و کیفیت اقامتگاههای حلال و دارای نمایشگاه در نقاط توریسی کشور.
براساس گزارش "وضعیت اقتصاد اسلامی جهان " که سالانه منتشر میشود، افزایش تعداد گردشگران مسلمان در بازارهای سفر مسلمان از سال ۲۰۱۴ حدود ۱۰ میلیارد دلار رشد کرد و در سال ۲۰۱۶ به ۱۶۹ میلیارد دلار رسید. سال گذشته این صنعت شاهد رشد ۱۱/۸ درصدی بود که تقریبا دوبرابر میزان رشد بازار سفر جهانی بود. انتظار می‌رود میزان مخارج مسلمانان در سفرهای خروجی هر ساله ۹ درصد رشد کند تا در سال ۲۰۲۲ به سطح ۲۸۳ میلیارد دلار برسد. اما در حالی که مقاصد برتر حلال در میان کشورهایی با اکثریت مسلمان را مالزی، امارات متحده عربی و ترکیه تشکیل می‌دهند، در کشورهایی با اقلیت مسلمان از اسپانیا گرفته تا نیوزیلند نیز سرمایه‌گذاری‌هایی درخصوص سفر حلال صورت گرفته است. در این گزارش همچنین به سبقت گرفتن مالزی از امارات نسبت به سال قبل و تلاش‌های ترکیه درخصوص رونق گردشگری حلال اشاره شده و صعود ۴ پله‌ای اندونزی نیز در این فهرست مورد توجه قرار گرفته است.
نتیاج این گزارش سالانه نشان می دهد که ایران به‌عنوان یکی از کشورهای اسلامی دنیا، از لیست کشورهای برتر گردشگری حلال خارج شده است. این درحالی است که در گزارش سال قبل، ایران رتبه هفتم را در میان مقاصد برتر گردشگری حلال در اختیار داشت. درهمین حال، کشوری مانند عربستان از رتبه دهم به رتبه ششم صعود کرده و امارات نیز رتبه دوم را دارد. همچنین ایران با ۲/ ۷ میلیارد دلار یکی از بازارهای مهم گردشگری حلال در گزارش سال گذشته بود که این میزان اکنون ۴/ ۷ میلیارد دلار اعلام شده است.
الگوی گردشگری حلال یک مفهوم جدید در صنعت گردشگری محسوب میشود و ظرفیتهای زیادی برای کشورهای مسلمان و غیرمسلمان فراهم میکند چراکه میلیونها فرد یا خانواده نه تنها در ایران و کشورهای اسلامی که در کشورهای غیر غربی به دنبال این الگو سالم از تفریحات هستند و چه بسا آرامش بیشتری را در آن جستجو می‌کنند. با این‌حال به جهت جدید بودن این مفهوم هنوز ایده ها ، چارچوبها و مدلهای آن توسعه نیافته بلکه بیشتر تفریحاتی که در کشورهای اسلامی و غیر اسلامی طراحی شده و حلال بوده اند به عنوان مصادیق گردشگری حلال شناسائی و تبیین شده اند.
اگرچه مفهوم گردشگری حلال فراتر از جنبه های مادی و فیزیکی نظیر وجود غذای حلال و نمازخانه تعریف میشود لیکن استانداردهای موجود تاکنون صرفاً به ارزیابی مقاصد براساس همین معیارهای بسنده کرده و مدلهای و ایده های جدید برای عملیاتی سازی مفهوم گردشگری حلال به معنای واقعی کلمه کمتر توسعه یافته اند.
با این وجود مفهوم گردشگری حلال به عنوان یک الگوی بین المللی برای تمرکز و تکامل و تبیین نقش گردشگری در تفریحات سالم قابل استفاده و استناد است. در یک جمع بندی میتوان گفت گردشگری حلال یا نوعی از گردشگری که میتواند منجر به تفریحات سالم و سرگرمی های ارزشی شود حائز خصوصیات ذیل خواهد بود:
- گردشگری که در آن جنبه های فیزیکی زندگی حلال نظیر مواد غذائی حلال و زمان و فضا برای اداء فرایض دینی فراهم می‌گردد.
- فراتر از عرضۀ مواد غذائی حلال در آن تفریحات سالم مطابق با قوانین و چارچوبهای اسلامی عرضه میشود.
- هدف آن نه تنها مسلمانان که غیر مسلمانانی را که به دنبال تفریحات سالم هستند نیز شامل میشود.
- مهمترین معیار اینکه در این نوع از گردشگری ، تفریحات حائز ابعاد ارزشی بوده و فرد را به لحاظ معرفت شناسی و آگاهی تراز بالاتری سوق میدهد.
جایگاه گردشگری در بسترسازی برای تفریحات سالم و سرگرمیهای ارزشی را میتوان با رجوع به مدل گردشگری حلال تبیین نمود. لیکن گردشگری حلال در اینجا نه صرفاً غذای حلال بلکه نوعی از گردشگری است که گردشگر را به تراز معرفتی و انسانی بالاتری هدایت و صد البته موجبات شادی و نشاط وی را فراهم کند.
در پایان ضروری به نظر می رسد مدیران گردشگری کشور با توجه به تطابق مناسب کیفی گردشگری در کشور با شاخص های "گردشگری حلال " ضمن برنامه ریزی دقیق ، زمینه افزایش سهم کشور را در این بخش افزایش داده و موجبات بهره مندی از مواهب فرهنگی و اقتصادی آن را فراهم نمایند.
منبع:
- درگاه siti1.ir
- درگاه crescentrating.com
- حاجی نژاد، علی،. پایدار، ابوذر،. باقری، فاطمه،. و عبدی، ناصر،.(1395). ارزیابی تأثیر گردشگری حلال بر حوزه های گردشگری ایران با استفاده از مدل جمع وزنی(WSM). فصلنامه های سیاستهای راهبردی و کلان. سال4. شمار15. صص27-46
[1] www.siti1.ir
[2] Crescent ratings Halal Friendly Travel (CRAFT)
