گروه جامعه و اقتصاد «سدید»؛ در شماره اول پرونده، از تعریف مسئولیت اجتماعی به مجموعه از تعهد ها خواندید، در ادامه نیز به مقوله مسئولیت اجتماعی و تعهد به قانون ورود کرده و نوعی تأثیر و تأثر فی مابین آن دو اثبات شد، در این قسمت از پرونده تلاش داریم تا به مقوله مسئولیت اجتماعی و نسبت آن با تعهد به هم نوع بپردازیم.
تعریف، جایگاه و ضرورت بحث
هرچند که مباحث نظری فراوانی در مقوله تعهد به هم نوع و نوع دوستی تا کنون صورت گرفته است[1] اما به نحو اجمال می توان گفت که از این مفهوم معنای مشترکی در اذهام عمومی وجود دارد، معنایی که «دلالت بر نوعی وظیفه اخلاقی و نه اجبار حاکمیتی در قبال رشد و سعادت مادی و معنوی هم نوع خود می کند» لذا ما نیز همین معنای مشترک را پیش فرض گرفته و بر اساس آن به ادامه سخن می پردازیم. تعهد به هم نوع نتیجه قهری زندگی اجتماعی و زاییده روابطی است که بر اثر قرارداد یا قانون بین افراد برقرار می‌گردد. البته به نحو قطع قوانین نانوشته اجتماعی که فرهنگ و نسبت انسان ها را با یکدیگر مشخص می سازد، در این زمینه نقش چشم گیر تری از قوانین رسمی دارند.[2]
اما شاید بتوان چنین مطرح ساخت که در مباحثی با ضلع های تأثیر گذار متعدد (کرونا، مسئولیت اجتماعی، تعهد به هم نوع و...)، تعیین نسبت ها اهمیتی دو چندان از تعریف الفاظ دارد. همانطور که گذشت، اگر مسئولیت اجتماعی را به مجموعه ای از تعهد ها تعریف کنیم، از منظر صحیح می توان تعهد به هم نوع را روح مسئولیت اجتماعی دانست چراکه تمام تعهدات دیگر، به تعهد به هم نوع بازگشت دارد.
ظرفیت سنت اسلامی در زمینه تعهد به هم نوع
سنت اسلامی به واسطه رویکرد خاص خود به جامعه که آن را همچون کشتی دانسته که سرنوشت تمام مسافران آن به هم وابسته است، همواره سعادت جمعی انسان ها را مدر نظر قرار داده از همین رو بر خلاف دیگر ادیان، می توان دین اسلام را دینی اجتماعی دانست، اما در این مسیر، سعادت جمعی را صرفا متوقف در اعمال حکام قرار نداده، بلکه هر شخص را مسئول در قبال دنیا و آخرت شخص دیگر معرفی است. بسیاری از احکام مانند أمر به معروف و نهی از منکر، صدقات واجب(خمس و زکات) و مستحب، ارشاد جاهل، لزوم با خبر بودن از حال همسایه، وجوب صله رحم، لزوم مواسات در میان مومنین، دفاع از مظلوم و ایستادگی در برابر ظالم و حتی جهاد، در این بافت معنادار می شود. شاید بتوان عمق معنای مورد بحث را در روایاتی جست که به ما خبر می دهند؛ اگر کسی صدای مظلومی را بشنود و به فریاد او نرسد و یا اگر کسی در همسایگی او مستمندی باشد که از حال او باخبر نیست، «فلیس بمسلم». [3]بنا بر این در سنت اسلامی بیش از هر فرهنگ دیگری زمینه برای پرداخت به مقوله «تعهد به هم نوع» آن هم به نحو همه جانبه وجود دارد.
تبلور سنت اسلامی در فرهنگ ایرانی
سنت اسلامی مذکور به واسطه قوت و جدیت خود در فرهنگ ایرانی معاصر ما نیز سرایت داشته است، از ابتدای انقلاب، مردم به نحو خود جوش، متکفل دفاع، حفظ امنیت، معیشت و سازندگی کشور بوده اند. اردوهای جهادی و کمک های مومنانه از نمونه های بارز «تعهد به هم نوع» در زمان معاصر ماست. اما امروزه و با توجه به معضل کرونا لازم است که نگاهی به این حرکات در سه عرصه بهداشت، معیشت و آموزش بندازیم:
بهداشت: در عرصه بهداشت، کرونا جهشی در مقوله مسئولیت اجتماعی ایجاد کرد. در ابتدای شیوع ویروس، تولید ماسک کشور در حدود صد هزار عدد در روز بود، با تلاش های صورت گرفته دولت این تعدا بعد از گذشت یک ماه به یک و نیم میلیون ماسک رسید.[4] اما امروزه و با ورود نیروهای مردمی و کارگاه های خانگی، تولید ماسک کشور به مرز ۳۵ میلیون عدد در روز رسیده است.[5] این در حالی است که تنها ۱۷ میلیون از این تعداد توسط گروه های بسیجی و جهادی تولید می شود[6] و اگر سهم کارگاه های خانگی را به این رقم اضافه کنید، عمده ماسک تولیدی کشور ها نیروهای مردمی می سازند. کارگاه های خانگی در این زمینه به قدری عملکرد مناسبی داشته اند که عده ای نوع ورود آنها به مقوله کرونا را الگوی مناسبی در دیگر صنایع تولیدی دانسته اند.[7] البته ورود نیروهای مردمی در مقوله بهداشت تنها محدود در تولید ماسک نبوده، بلکه شبکه توزیع مردمی اقلام بهداشتی و شبکه فرهنگ سازی در زمینه رعایت اصول بهداشتی از موارد قابل توجهی است که پرداخت به انها، فرصت دیگری را می طلبد.
معیشت: در زمینه معیشت و کمک های نقدی نیز کرونا نقش بسیاری داشته است، علی رغم آنکه گمان می رفت کرونا با تأثیرات مخربی که بر کسب کار ها گذاشته، موجب کاهش کمک های خیریه ای شود، اما آمار چیز دیگری را می گوید، میزان کمک های مردمی به حلال احمر، از ۳۷۶ میلیارد به ۹۲۰ میلیارد افزایش داشته است، کمک های مردمی به بهزیستی نیز شاهد رشد ۱۲۰ درصدری بوده، همچنین رئیس مجمع خیرین استان تهران از افزایش ۴۰۰ درصدی کمک های مومنانه می گوید، همه اینها غیر از تلاش هایی است که افراد در قالب أمور خیریه محلی و خانوادگی انجام داده اند.[8]
آموزش: یکی از تأثیرات جدی کرونا بر مقوله آموزش بوده است، آموزش مجازی و غیر حضوری آنهم بدین گستردگی هیچ گونه سابقه ای در گذشته نداشته است، لذا امکانات کشور، اعم از آمادگی نیروی انسانی، فرهنگ آموزش مجازی، زیر ساخت های کشوری همچون بستر اینترنت پر سرعت و پلتفرم مناسب ارتباطی و از همه مهم تر عدم توانایی مالی بسیاری از دانش آموزان برای تهیه اقلام مورد نیاز آموزش مجازی، پاسخگوی برگذاری صحیح کلاس های آموزش مجازی را نداشته است، با وجود تمام نقص ها اما متاسفانه در این زمینه حرکت چشم گیری رخ نداد، غفلط از میزان اهمیت و ارزش این مقوله موجب شد که تمام تلاش خیریه در این زمینه، معطوف به تهیه مقدار محدودی تبلت و قرار دادن آنها در اختیار دانش آموزان مناطق محروم شود، غافل از آنکه ورود به مسئله خود آموزش می توانست تأثیرات چشم گیری داشته باشد. حرکت هایی همچون اقدام گروه مدرسان دانشگاه صنعتی شریف برای در اختیار گذاشتن فیلم های تدریس رایگان تمام پایه های تحصیلی[9] در صورت گسترش می توانست کمبود های آموزش در این ایام را جبران کند، ضمن آنکه ارتباط گیری نیرو های ارزشی جهت آموزش های مجازی فوق برنامه با دانش آموزان، می توانست منجر به ایجاد شبکه ای تربیتی شود که آثار آن در سال های آینده قابل مشاهده بود.
نتیجه گیری
در پایان می توان چنین جمع بندی کرد که کرونا و شرایط تحمیل شده توسط آن، تأثیر فراوانی بر ارتقاء فرهنگ «تعهد به هم نوع» داشته، کرونا مارا بیش از پیش به هم نزدیک و متعهد نموده، هرچند که این اثر در عناصر سطحی تر همچون معیشت و بهداشت قابل توجه تر از عناصر باطنی تر همچون آموزش و فرهنگ بوده است.
[1] برای مطالعه بیشتر رجوع کنید به: https://b2n.ir/988032
[2] دلیل این أمر ریشه در آن داشت که ما تعهد اجتماعی را به نوعی تعهد اخلاقی می دانیم و نه اجبار حاکمیتی.
[3] الكافي، ثقة الاسلام کلینی ج ۲، ص ۱۶۴
[4] https://b2n.ir/570068
[5] https://b2n.ir/767666
[6] https://b2n.ir/513522
[7] https://b2n.ir/764664
[8] https://b2n.ir/622425
[9] https://b2n.ir/164242
/انتهای پیام/
