مواسات چیست و امروز چه برداشتی از آن میشود؟
چند روزی است که در بعضی از محافل بحثِ مواسات و نسبتش با رویکرد خیریه‌ای بسیار داغ است؛ برخی از لغت دانان گفته اند مواسات، وقتی است که شخص به انداره کفاف خود داشته باشد نه بیشتر و دیگری را در همان مقدارِ کفاف شریک سازد و اگر افزون از اندازه کفاف داشت و از آن مالِ افزون به کسی داد، مواسات نیست.
گروه آیین و اندیشه «سدید»؛ مرضیه کمایی: چند روزی است که در بعضی از محافل مذهبی و فضای مجازی بحثِ مواسات و نسبتش با رویکرد خیریه‌ای بسیار داغ است. از این رو برآن شدیم تا مروری بر مفهومِ مواسات، این اصلِ بزرگِ قرآنی داشته باشیم.
از آنجا که هرگاه برای فهمِ صحیحِ مفاهیم دینی و اسلامی به مشکل برخوردیم باید به خودِ اسلام و نصِ صریحِ آیات و روایات مراجعه کنیم، در ادامه مفهومِ مواسات را مطابق با آنچه در قرآن و نصوص اهل بیت آمده است بررسی میکنیم.
ابن منظور، لغت شناس معروف، صاحب کتاب لغوی و جامعِ لسان العرب، درباره‌ی فعل آسی، از مصدر مُؤاسات (باب مفاعله) میگوید: آساه بماله مواساة اناله منه و جعله فیه اسوة. یعنی بخشی از مالِ خویش را در اختیارِ او گذارد و او را در استفاده از مالِ خود مساوی با خود قرار دهد. وی در توضیحِ معنی مواسات می‌افزاید که برخی از لغت دانان گفته اند مواسات، وقتی است که شخص به انداره کفاف خود داشته باشد نه بیشتر و دیگری را در همان مقدارِ کفاف شریک سازد و اگر افزون از اندازه کفاف داشت و از آن مالِ افزون به کسی داد، مواسات نیست (و به آن مواسات گفته نمیشود!) (۱)
مواسات با انفاق تفاوت دارد
مطابق با نص احادیثِ اهل بیت (ع)، به طورکلی کمک کردن به محرومین سه مرتبه دارد.
مرتبه‌ی اول عبارت است از کمک کردن به افراد نیازمند از اضافه‌ی آنچه خودِ فرد نیاز دارد، که به آن انفاق یا صدقه گفته میشود و در بسیاری از احادیث به آن اشاره شده است.
مرتبه‌ی دوم ناظر به وضعی است که وُسعِ فرد کفافِ نیازهایش را می‌دهد و از حدّ کفاف و از آنچه به اندازه‌ی نیازش است به افراد نیازمند کمک میکند و بدین گونه در مشکلاتشان با آن‌ها شریک میشود. به این بخشش و همدلی و غمخواری، «مواسات» گفته میشود!
مرتبه‌ی سوم که بالاترین مرتبه‌ی کمک کردن به دیگران و بالاترین ارزش اخلاقی است، ایثار است. ایثار یعنی واگذار کردن آنچه خودِ فرد به آن نیازمند و محتاج است به دیگران. (۲)
پس واضح است که عملکردِ مواسات متفاوت است با عملکردِ خیریه ایِ رایج و معنایی متفاوت با انفاق و صدقه دارد که متاسفانه دانسته یا ندانسته اکثرا با هم به اشتباه گرفته میشوند.
برادریِ دینی یعنی این ...
مواسات، بعنوانِ یکی از تکالیفِ دشوار و مهمِ مؤمنین معرفی و شناخته میشود که امیرالمومنین (ع) با عنوانِ برترین مرتبه‌ی جوانمردی از آن یاد میکنند. (۳)
طبق متون دینی هر مسلمان باید بنا را بر این بگذارد که در اموالش برای محرومان حقی قائل باشد؛ یعنی این را حق آن‌ها بر خودش بداند چرا که در قرآن میخوانیم: «وَ الَّذِینَ فِی أَمْوالِهِمْ حَقٌّ مَعْلُومٌ لِلسَّائِلِ وَ الْمَحْرُومِ». (۴)
احادیث و روایات بسیاری نیز در بابِ مسئله مواسات در میانِ مسلمانان، به ویژه شیعیان، نقل شده است که به اهمیت و ضرورت این امر مهم تاکید فراوان دارد تا جایی که امام صادق (ع) در حدیثی، مواسات را سنجشِ شناختِ شیعه‌ی واقعی میدانند و میفرمایند شیعه ما را با سه چیز امتحان کنید ... سومین مسئله مواساتِ مالی با برادرانِ دینی ِخویش و چگونگی اجرای آن است. (۵)
در حدیثی دیگر نیز نمازِ اول وقت را در کنار مواسات قرار میدهند و میفرمایند دو خصلت است که هر کس داشته باشد به او نزدیک شو وگرنه از او دوری جوی ... مداومت بر نماز اول وقت و مواسات! (۶)
برخی مصادیق مساوات
در میانِ روایاتِ بسیار، برخی روایات هم به مصداق‌های مواسات اشاره دارند ...
حضرت امیر (ع) به نقل از پیامبر با بیانِ مصداق‌های مختلفِ مواسات، میفرمایند:
هر کس برادرِ برهنه خود را بپوشاند خداوند سُندُس (حریر، جامه ابریشمی) بهشتی بر او خواهد پوشاند ... و تا زمانی که نخی از آن جامه بر تن پوشنده باقی باشد، بخشنده در رضوان خدا غرق خواهد بود.. آن کس که برادر گرسنه خویش را خوراک دهد، خدا از خوراکی‌های پاکیزه بهشتی به او خواهد خورانید؛ و آن کس که تشنه‌ای را سیراب کند، خداوند او را از رحیق مختوم (نوشابه سربه مهر بهشتی) خواهد نوشانید تا سیراب گردد ... و هر کس برادر مومن خود را بر مرکب خود سوار کند، خدا او را بر شتری (و مرکبی) از شتر‌ها (مرکب‌ها)ی بهشتی سوار خواهد کرد ... و آن کس که برای برادر دینی خویش زن بگیرد و او را از تنهایی نجات بخشد ... خداوند حوریان بهشتی را به همسری او در خواهد آورد. (۷)
از این روایت چنین برداشت میشود که برادریِ دینی تنها به حرف نیست، بلکه با مواسات در تمامِ زمینه‌ها از دادن خوراک و پوشاک گرفته تا فراهم کردن اسبابِ ازدواج، تحقق میابد.
وظیفه اصلی بر گردن حکومت دینی است!
هدف از مواسات اسلامی مطابق با نص، غمخواری، همدلی و همراهی با محرومین و مستضعفین جامعه است هم به حسب وظیفه‌ی مسلمانی و انسانی هم به جهت کمک به برطرف شدن فقر و استضعاف در جامعه‌ی اسلامی... البته مسلمانان بیش از دوستی با فقرا، مکلف به دشمنی با فقر و محرومیت در جامعه اسلامی هستند ... منتها این امر، به معنیِ عدم وظیفه و مسئولیتِ حاکمیت اسلامی در ریشه کن کردن فقر نیست و وظیفه‌ی اصلیِ این مهم به گردن حکومت است.
در آخر باید توجه داشت که مواسات با تمامِ دشواری اش کاری نیست که از عهده ما خارج باشد و در عصر حاضر نیز کسانی بودند که به این مرتبه دست پیدا کردند.
حاج شیخ غلامرضایزدی، از علمای وارسته یزد و از شاگردان آخوند خراسانی، یکی از روحانیونی است که علاوه بر این که ساده زیست بود و زندگی شخصی خود را تنها از راه منبر و تبلیغ تامین می‌نمود توجه بسیاری به مستمندان و نیازمندان داشت.
نقل شده است که ایشان منزل خود را جهت کمک به مستمندان، بیست و هفت بار فروخت و هر بار که دوستان و نزدیکان از چنین اقدام حاج شیخ باخبر می‌شدند، با تهیه پول، دوباره آن خانه را می‌خریدند و آن را به حاج شیخ بر می‌گرداندند. (۸)
۱- لسان العرب جلد ۱، واژه اسا
۲- حکمت نامه‌ی پیامبر اعظم، آیت الله ری شهری
۳- بحارالانوار ج. ۷۴/ ص. ۲۲۸،
۴- سوره مبارکه الذاریات آیه ۱۹،
۵- الخصال، ج. ۲، ص. ۱۰۳،
۶- بحارالانوار ج. ۷۴/ ص. ۳۹۱،
۷- بحارالانوار ج. ۷۷/ ص. ۱۹۲،
۸- تندیس پارسایی / ص. ۸۸ و ۸۹
از آنجا که هرگاه برای فهمِ صحیحِ مفاهیم دینی و اسلامی به مشکل برخوردیم باید به خودِ اسلام و نصِ صریحِ آیات و روایات مراجعه کنیم، در ادامه مفهومِ مواسات را مطابق با آنچه در قرآن و نصوص اهل بیت آمده است بررسی میکنیم.
ابن منظور، لغت شناس معروف، صاحب کتاب لغوی و جامعِ لسان العرب، درباره‌ی فعل آسی، از مصدر مُؤاسات (باب مفاعله) میگوید: آساه بماله مواساة اناله منه و جعله فیه اسوة. یعنی بخشی از مالِ خویش را در اختیارِ او گذارد و او را در استفاده از مالِ خود مساوی با خود قرار دهد. وی در توضیحِ معنی مواسات می‌افزاید که برخی از لغت دانان گفته اند مواسات، وقتی است که شخص به انداره کفاف خود داشته باشد نه بیشتر و دیگری را در همان مقدارِ کفاف شریک سازد و اگر افزون از اندازه کفاف داشت و از آن مالِ افزون به کسی داد، مواسات نیست (و به آن مواسات گفته نمیشود!) (۱)
مواسات با انفاق تفاوت دارد
مطابق با نص احادیثِ اهل بیت (ع)، به طورکلی کمک کردن به محرومین سه مرتبه دارد.
مرتبه‌ی اول عبارت است از کمک کردن به افراد نیازمند از اضافه‌ی آنچه خودِ فرد نیاز دارد، که به آن انفاق یا صدقه گفته میشود و در بسیاری از احادیث به آن اشاره شده است.
مرتبه‌ی دوم ناظر به وضعی است که وُسعِ فرد کفافِ نیازهایش را می‌دهد و از حدّ کفاف و از آنچه به اندازه‌ی نیازش است به افراد نیازمند کمک میکند و بدین گونه در مشکلاتشان با آن‌ها شریک میشود. به این بخشش و همدلی و غمخواری، «مواسات» گفته میشود!
مرتبه‌ی سوم که بالاترین مرتبه‌ی کمک کردن به دیگران و بالاترین ارزش اخلاقی است، ایثار است. ایثار یعنی واگذار کردن آنچه خودِ فرد به آن نیازمند و محتاج است به دیگران. (۲)
پس واضح است که عملکردِ مواسات متفاوت است با عملکردِ خیریه ایِ رایج و معنایی متفاوت با انفاق و صدقه دارد که متاسفانه دانسته یا ندانسته اکثرا با هم به اشتباه گرفته میشوند.
برادریِ دینی یعنی این ...
مواسات، بعنوانِ یکی از تکالیفِ دشوار و مهمِ مؤمنین معرفی و شناخته میشود که امیرالمومنین (ع) با عنوانِ برترین مرتبه‌ی جوانمردی از آن یاد میکنند. (۳)
طبق متون دینی هر مسلمان باید بنا را بر این بگذارد که در اموالش برای محرومان حقی قائل باشد؛ یعنی این را حق آن‌ها بر خودش بداند چرا که در قرآن میخوانیم: «وَ الَّذِینَ فِی أَمْوالِهِمْ حَقٌّ مَعْلُومٌ لِلسَّائِلِ وَ الْمَحْرُومِ». (۴)
احادیث و روایات بسیاری نیز در بابِ مسئله مواسات در میانِ مسلمانان، به ویژه شیعیان، نقل شده است که به اهمیت و ضرورت این امر مهم تاکید فراوان دارد تا جایی که امام صادق (ع) در حدیثی، مواسات را سنجشِ شناختِ شیعه‌ی واقعی میدانند و میفرمایند شیعه ما را با سه چیز امتحان کنید ... سومین مسئله مواساتِ مالی با برادرانِ دینی ِخویش و چگونگی اجرای آن است. (۵)
در حدیثی دیگر نیز نمازِ اول وقت را در کنار مواسات قرار میدهند و میفرمایند دو خصلت است که هر کس داشته باشد به او نزدیک شو وگرنه از او دوری جوی ... مداومت بر نماز اول وقت و مواسات! (۶)
برخی مصادیق مساوات
در میانِ روایاتِ بسیار، برخی روایات هم به مصداق‌های مواسات اشاره دارند ...
حضرت امیر (ع) به نقل از پیامبر با بیانِ مصداق‌های مختلفِ مواسات، میفرمایند:
هر کس برادرِ برهنه خود را بپوشاند خداوند سُندُس (حریر، جامه ابریشمی) بهشتی بر او خواهد پوشاند ... و تا زمانی که نخی از آن جامه بر تن پوشنده باقی باشد، بخشنده در رضوان خدا غرق خواهد بود.. آن کس که برادر گرسنه خویش را خوراک دهد، خدا از خوراکی‌های پاکیزه بهشتی به او خواهد خورانید؛ و آن کس که تشنه‌ای را سیراب کند، خداوند او را از رحیق مختوم (نوشابه سربه مهر بهشتی) خواهد نوشانید تا سیراب گردد ... و هر کس برادر مومن خود را بر مرکب خود سوار کند، خدا او را بر شتری (و مرکبی) از شتر‌ها (مرکب‌ها)ی بهشتی سوار خواهد کرد ... و آن کس که برای برادر دینی خویش زن بگیرد و او را از تنهایی نجات بخشد ... خداوند حوریان بهشتی را به همسری او در خواهد آورد. (۷)
از این روایت چنین برداشت میشود که برادریِ دینی تنها به حرف نیست، بلکه با مواسات در تمامِ زمینه‌ها از دادن خوراک و پوشاک گرفته تا فراهم کردن اسبابِ ازدواج، تحقق میابد.
وظیفه اصلی بر گردن حکومت دینی است!
هدف از مواسات اسلامی مطابق با نص، غمخواری، همدلی و همراهی با محرومین و مستضعفین جامعه است هم به حسب وظیفه‌ی مسلمانی و انسانی هم به جهت کمک به برطرف شدن فقر و استضعاف در جامعه‌ی اسلامی... البته مسلمانان بیش از دوستی با فقرا، مکلف به دشمنی با فقر و محرومیت در جامعه اسلامی هستند ... منتها این امر، به معنیِ عدم وظیفه و مسئولیتِ حاکمیت اسلامی در ریشه کن کردن فقر نیست و وظیفه‌ی اصلیِ این مهم به گردن حکومت است.
در آخر باید توجه داشت که مواسات با تمامِ دشواری اش کاری نیست که از عهده ما خارج باشد و در عصر حاضر نیز کسانی بودند که به این مرتبه دست پیدا کردند.
حاج شیخ غلامرضایزدی، از علمای وارسته یزد و از شاگردان آخوند خراسانی، یکی از روحانیونی است که علاوه بر این که ساده زیست بود و زندگی شخصی خود را تنها از راه منبر و تبلیغ تامین می‌نمود توجه بسیاری به مستمندان و نیازمندان داشت.
نقل شده است که ایشان منزل خود را جهت کمک به مستمندان، بیست و هفت بار فروخت و هر بار که دوستان و نزدیکان از چنین اقدام حاج شیخ باخبر می‌شدند، با تهیه پول، دوباره آن خانه را می‌خریدند و آن را به حاج شیخ بر می‌گرداندند. (۸)
۱- لسان العرب جلد ۱، واژه اسا
۲- حکمت نامه‌ی پیامبر اعظم، آیت الله ری شهری
۳- بحارالانوار ج. ۷۴/ ص. ۲۲۸،
۴- سوره مبارکه الذاریات آیه ۱۹،
۵- الخصال، ج. ۲، ص. ۱۰۳،
۶- بحارالانوار ج. ۷۴/ ص. ۳۹۱،
۷- بحارالانوار ج. ۷۷/ ص. ۱۹۲،
۸- تندیس پارسایی / ص. ۸۸ و ۸۹
/انتهای پیام/
در این رابطه بخوانید
ارسال نظر
