پایه‌ریزی شبکه ارتباطی رئیس مذهب جعفری به منظور راهبری شیعه؛
عصر امام صادق (ع)، عصر فرقه‌های کلامی-فقهی است و این مسائل باعث می‌شد که شیعه بیش از پیش نیاز به تقویت بنیه علمی و عقیدتی خود داشته باشد از همین رو امام از طریق همین سازمان وکالت، معارف خود را به مردم منتقل می‌کرد.
گروره آیین و اندیشه «سدید»؛ ۲۵ شوال سالروز شهادت امام صادق (ع) موسس مذهب جعفری است. بررسی زندگی و زمانه ایشان از آنجا که دستخوش تحولاتی شگرف بود اهمیت فراوانی دارد. تغییر حکومت از بنی الأمیه به بنی العباس، آغاز نهضت ترجمه و شکل گیری مکاتب فقهی-کلامی گوناگون از شاخصه‌های این برهه است. در چنین شرایطی است که امام صادق (ع) با عبور شیعه از دل تلاطمات سیاسی-اجتماعی، مذهب جعفری را پایه ریزی می‌کنند. این عمل ایشان ممکن نبوده مگر با راه اندازی تشکیلاتی منسجم که امروزه از آن با نام سازمان وکالت یاد می‌کنند از همین رو قصد داریم در این نوشتار به بررسی این مسئله بپردازیم.
سازمان وکالت چیست؟
سازمان وکالت شبکه‌ای ارتباطی متشکل از امام و اصحاب شاخص ایشان بوده که در اقصی نقاط مناطق اسلامی گسترش داشتند. با گسترش جغرافیایی اسلام و فتوحات صورت گرفته لازم بود نحوی از ارتباط و پیوستگی میان امام و شیعیان در نقاط گوناگون وجود داشته باشد. این موضوع به دلایل زیادی بسیار پر اهمیت جلوه می‌نمود از جمله آنکه:
۱: امام فاقد پایگاه در حاکمیت بوده در نتیجه ارتباطی سازمانی و رسمی با دیگر نقاط نداشتند.
۲: عمده شیعیان و محبین اهل بیت نه در مکه و مدینه، بلکه در یمن، کوفه و ایران حضور داشتند.
۳: شیعه، مکتبی امام بنیاد است که لازمه حتمی آن ارتباط مستمر با شخص، ولی بوده و این أمر ضرورت ارتباط امام با پیروان خود را چند برابر می‌ساخت.
۴: عصر مذکور، عصر ظهور فرقه‌های کلامی و اوج گیری شبهات ملحدان و زنادقه است از همین رو ارتباط مستمر با امام به منظور مسلح شدن به سلاح دانش ضرورت ارتباط را دو چندان می‌ساخت.
موضوعات مذکور و ده‌ها مورد دیگر از عواملی هستند که لزوم ارتباط مستمر امام با شیعیان را مهم می‌ساخت، اما نکته دیگر در این زمینه آن است که شخص امام به دلیل محدودیت‌های سیاسی و گستردگی و تنوع حضور شیعیان در نقاط جغرافیایی مستمر امکان ارتباط گیری مستقیم را از دست داده بودند از همین رو امام صادق (ع) به منظور راهبری شیعه سازمان وکالت را تشکیل دادند.
اهمیت سازمان وکالت
این سازمان همانند یک شبکه تشکیلاتی منظم عمل می‌کرد. مبارزه منفی امام با حکومت، تربیت شاگردان و اداره جلسات علمی و رسیدگی به امور محرومان شیعه هزینه‌های زیادی را در بر داشت. یکی از وظایف سازمان وکالت در شهر‌های گوناگون اخذ وجوهات از محبین اهل بیت و رساندن آن به شخص امام بود. در واقع امام به واسطه همین شبکه منظم، هزینه‌های مذکور را تامین می‌نمودند.
این شبکه علاوه بر تأمین مادی از نظر علمی-معنوی نیز وظیفه تامین شیعیان را بر عهده داشت. همانطور که ذکر شده عصر امام صادق (ع)، عصر فرقه‌های کلامی-فقهی است. در این برهه حتی خوارج نیز که در ابتدا جلوه‌های سیاسی داشتند تبدیل به فرقه‌ای کلامی شدند. از طرف دیگر مکاتب چهارگانه فقهی اهل سنت در این برهه شکل گرفته و هر کدام از آن‌ها مدارسی را جهت تعلیم و ترویج عقاید خود تدارک دیده بودند. همچنین دربار بنی العباس همت وافری در ترجمه آثار یونانی به خرج می‌داد. همه این مسائل باعث می‌شد که شیعه بیش از پیش نیاز به تقویت بنیه علمی و عقیدتی خود داشته باشد از همین رو امام از طریق همین سازمان وکالت، معارف خود را به مردم منتقل می‌کرد. در واقع وکیل امام تنها مأمور جمع آوری وجوهات نبود بلکه با ارتباط مستمر با امام، چه از طریق نامه نگاری‌ها و چه از طریق حضور در مدینه، جواب سوالات، شبهات و حل مسائل را از امام می‌آموخت و به دیگران تعلیم می‌داد. علاوه بر وظایف مذکور سازمان وکلا وظیفه حفظ و حراست از فقرای شیعه در هر شهر را نیز بر عهده داشت. از همین رو این سازمان نقش بسیار جدی به عنوان بازو‌های امام در راهبری شیعه را ایفا می‌کرد. گستردگی این سازمان به اندازه گستردگی قلمرو حکومت اسلامی بود به گونه‌ای که در بسیاری از شهر‌های شرق و غرب وکیل امام حضور داشت. این سازمان در زمان امام صادق (ع) شکل یافته، اما هراندازه که از تولدش فاصله می‌گرفت بزرگتر از قبل به کارش ادامه می‌داد. برای نمونه در بدو تولد و در هنگامه امام صادق (ع) با شش وکیل کار خود را آغاز کرد، اما بعد‌ها و در زمان امام حسن عسگری به بیست و یک وکیل نیز رسید.
تشکیلات در خفا
در پایان ذکر این مسئله لازم است که تشکیلات وکالت و حتی بزرگتر از آن تشکیلات شیعی همواره در خفا فعالیت‌های خود را انجام می‌دادند. این مخفی کاری به گونه‌ای بوده که در برخی نقل‌های تاریخی ذکر شده شیعیان اهل بیت به دلیل خوف از غلامان خود در جلسات نام حضرت علی (ع) را به نحو رمزی می‌آوردند تا کسی متوجه عقاید آن‌ها نشود. در چنین خفقانی که امکان بروز و ظهور و فعالیت علنی وجود ندارد، تنها سازمان وکالت آن هم از طریف ارتباط سینه به سینه می‌توانست تغذیه علمی-معنوی شیعیان را انجام دهد در غیر این صورت بسیاری از محبین اهل بیت در دامن دیگر فرقه‌های پر سر و صدای آن دوران هضم می‌شدند.
/انتهای پیام/
ارسال نظر
