زن، کاراکتری با ارزش افزوده مضاعف

پهنه اعتراضات مردمی و شورش‌های خیابانی به تازگی و به مرور شاهد بازیگری با عِده پایین، ولی عُده زیاد است. حضور این بازیگر، یعنی زن در این اعتراضات باعث شده تا مقوله اغتشاش و مقابله با آن وارد فاز جدیدی از پیچیدگی شود. اما دلیل استفاده مکرر از این ابزار چیست؟

گروه راهبرد «سدید»؛ رضا باقری‌پور: پیگیری سیاست تحریک شورش مدنی توسط دول سلطه گر و متخاصم علیه دولت‌های استقلال‌طلب منطقه در هر مرحله به اقتضای تجربه وآزمون با پختگی بیشتری دنبال میشود. بنیه این شورش‌ها که به مرور گرانبار از عادات و نماد‌های بومی شده است، در هر مرحله از رخداد از توان اثر گذاری بیشتری برخوردار میشود. در اثر این تکوین، اثر بخشی شورش‌ها جنبه‌ای چند بعدی پیدا میکند؛ به نحوی که همواره منفعت نسبی دول مداخله گر بالا میرود. بدین معنا که حتی به فرض عدم وقوع تغییر اساسی در شاکله دولت هدف، تحول قابل ملاحظه‌ای در بافت عمومی و افکار مردمی و حتی بین المللی شکل میگیرد و این تغییر خود بستری برای یک گام به پیش نهادن دولت مقابل در جهت احقاق مطامح خویش است. قتل «ندا آقاسلطان» جدای از عاملیت و چگونگی آن به هر طریق از این چهره یک برند کارآمد برای اپوزوسیون جمهوری اسلامی ساخته است. اگر چه هدف این جریان یعنی اسقاط نظام محقق نشد، اما زین پس با بهره گیری از این برند امکان حفظ خاطره جمعی بدنه اجتماعی خود و ایجاد یک محوربرای اجتماعی دائر بر مدار این شخصیت را دارا میباشد.
در ارتباط بامثال فوق به نظر میرسد که یکی از تکنیک‌های مشابه و پرکاربرد در شورش‌های منطقه نیز همین مسئله، یعنی "زنان" باشد. استفاده از زن در صحنه سازی و تبلیغ و پروپگاندا سابقه‌ای طولانی دارد. منتها این مسئله در بستر این منطقه و به صورت خاص در ایران حائز یکسری تمایزات در خور تامل است که در این جستار بنا بر دقت در آن داریم.

زن و جنبش در ایران

کاراکتر زن در کمی بیش از یک سده اخیر تاریخ ایران نقش پررنگ تری نسبت به قبل از آن دارد. "نسوان" که حلقه مفقود و گمنام تاریخ و تاریخ نویسی در ایران و منطقه بوده، بنا به دلایلی از حدود صد سال گذشته مستقیم و غیرمستقیم منشا رخداد‌های عظیمی در عرصه تحولات سیاسی اجتماعی ایران میشود. حمایت از زن گرجی تازه مسلمان شده در برابر سفیر روس، جنبش توتون و تنباکو، جنبش مشروطه خواهی، حمله سیصد زن به مجلس دوم به جهت تهدید نمایندگان مجلس، بایکوت محصولات اروپایی (که روزنامه‌ها از این واقعه به عنوان "مردانگی زنان" یاد کردند)، و یا مسائل منفی و انحرافی ای، چون مسئله بهاییت و نقش برجسته طاهره قره العین و بهیه خانم، مسئله کشف حجاب رضاخانی و واقعه گوهرشاد و نهایتا حضور برجسته زنان حتی زنان روستایی در فرایند به حاصل نشستن انقلاب اسلامی من جمله نقاط پر رنگ نقش آفرینی زنان است.
این سابقه تاریخی و وجود یکسری ملاحظات مختص به این جنس در جامعه ایرانی، زن را برخلاف مرد، از صرف یک مشارکت کننده سیاسی و اجتماعی فراتر میبرد. ما اکنون با پدیده‌ای مواجهیم که از منظر "نمادین" از ارزش افزوده بالایی برخوردار است.
حرکت‌های جسته و گریخته زنانه در بافت تاریخ به ظاهر مردانه ایران، ذهنیتی مشتمل بر منحصر به فرد بودن و خاص بودگی، اثرگذاری، جدی بودن و ریشه‌ای بودن زنان و اعتراضات برپا شده توسط آنان را القا میکند.

زن و جنبش در ایران مدرن

زن در ایران کنونی تمام آنچه که در فوق ذکر شد را با خود به دنبال دارد. از این رو جدا کردن این سرفصل از سرفصل قبل نه به سبب تمایز که بیشتر به منظور ایضاح مداخل جدیدی بود که این ذهنیت از زن و جنبش را فربه کرده است.
به حاشیه رفتن زیست سنتی و مناسبات آن به خصوص در کلانشهر ها، اگر چه نقش مناسبی به زن اعطا نکرده، بخش عمده‌ای از منزلت سنتی پیشین را نیز از او منفصل کرده است. این پدیده فرهنگی ضمن ایجاد حسی از به حاشیه رفتگی و غیبت اجتماعی، زن را در صدد حرکتی هویت جویانه برمی‌انگیزد. حرکت کور به سمت مرام‌های فمینیستی و تشدید عطش مطالبات غیربومی که به وضوح هیچ ارتباطی با نیاز‌های یک زن ایرانی ندارد نیز منبعث از همین انگیزه هویت طلبی می‌باشد.
بدنه این جریان مانند غالب جریان‌های بورژوازی مآبانه ایرانی، نه اینکه از حیث نگرش سیاسی در جبهه مقابل جریان انقلاب قرار بگیرد، بلکه بیشتر مشتمل بر افرادی "سیاست زدایی شده"اند. عدم آگاهی از اتمسفر سیاست این بدنه را آماج برنامه ریزی‌های سیاسی جریانات دیگر میکند. این بهره برداری مغرضانه البته در اغلب اوقات موفقیت آمیز نیز بوده است.

زن و چالش‌های اخیر

همراهی زهرا رهنورد، همسر میرحسین موسوی در تبلیغات انتخاباتی
زهرا رهنورد در عمده سخنرانی‌های میرحسین موسوی در کنار او حاضر می‌شد و برای اولین بار صحنه‌ای از همراهی همسر یک شخصیت برجسته جمهوری اسلامی را به نمایش گذاشت. این عمل چهره‌ای فرهیخته و نواندیش از موسوی ارائه میکرد و جاذیه‌ای برای لایه‌های مردمیِ با ایده‌آل‌های مدرن فراهم نمود. پس از مناظره احمدی‌نژاد با موسوی و افشای سوابق زهرا رهنورد توسط وی، مسئله هتک حرمت همسر موسوی به یکی از محور‌های حمله علیه کاندیدای جریان انقلاب تبدیل شد.

کشته شدن ندا آقاسلطان در شورش‌های ۸۸
ندا آقاسلطان دختری بود که با انتشار کلیپ مشکوک هدف قرار گرفتن وی، به یکی از محرک‌های جمعیت شورشی در سال‌های ۸۸ تبدیل شد. اگر چه صحنه‌هایی از کشتار‌های دردناک تری نیز در آن موسم به وقوع پیوست (زنده سوزی نیرو‌های بسیج) منتها هیچکدام اهمیت مورد مذکور را پیدا نکرد. این خود شاهد دیگری دال بر برجستگی مسئله زن و حساسیت موضوع میباشد.

چهارشنبه‌های سفید
زن، کارکتری با ارزش افزوده مضاعف

این حرکت مشهور و که نسبت به سایر حرکت‌های زنانه از برد رسانه‌ای بیشتری برخوردار بوده نیز به عنوان حرکتی کاملا زنانه شناخته میشود. مسیح علینژاد، لیدر این جریان، بواسطه شبکه اجتماعی خود و با پردازش شبک‌های ماهواره و دولت‌های متخاصم همچون آمریکا، جامعه زنان ایرانی را به شکستن آنچه که تابو‌های زن ستیز مینامد دعوت میکند. دختران خیابان انقلاب نمونه‌ای از اقدامات اوست. مشی مبارزاتی او ایجاد حرکت‌های شدیدا هنجار شکن و در عین حال مسالمت آمیز است.

دختر آبی
ورود زنان به ورزشگاه مسئله بود که در بالاترین سطوح حقوقی و سیاسی و دینی کشور نیز جریان یافته بود. این موضوع که تبدیل بهانه خوبی برای اصلاحطلبان به جهت فرافکنی شده بود در نهایت توانست با خودسوزی این دختر، مخالفان قدرتمند حضور زنان در ورزشگاه را در موضع ضعف قرار دهد.

آشوب‌های۹۶
در این شورش‌ها که البته حرکتی منحصر به زنان نبود، اما مسئله لیدری زنان و سر دادن شعار‌های خاص به واسطه آنان توسط کاربران شبکه‌های اجتماعی با نگاه متفاوت تری دنبال میشد.

اغتشاشات ۹۸
به گزارش مشرق، بررسی‌های یک نهاد امنیتی نشان می‌دهد در اغتشاشات اخیر، افراد آموزش دیده در گروه‌های ۵ تا ۷ نفره سازماندهی شده اند و بر خلاف اغتشاشات سال ۹۶ که زنان هدایت این گروه‌ها را بر عهده داشتند، این بار مردانی که اکثرا قوای جسمانی بالایی دارند در این «هسته‌های خشونت» نقش آفرینی می‌کنند. زن، کارکتری با ارزش افزوده مضاعف

موارد کشف شده از این افراد نشان می‌دهد «هسته خشونت» در لایه اول به نارنجک دست ساز، ژل‌های آتش زا، ابزار شکستن قفل و سلاح سرد مجهز هستند که توسط یک یا چند موتور سوارمسلح با سلاح گرم درلایه دوم پشتیبانی می‌شوند.
همچنین در لایه سوم زنان جوانی وظیفه تهییج مردم حاضر در میدان به ویژه جوانان را بر عهده دارند که با هدف تحریک عواطف، آن‌ها را برای پیوستن به اقدامات خرابکارانه تشویق می‌کنند.

کشته شدن دختر ۱۳ ساله
کشته شدن دختر ۱۳ ساله تالشی یکی از مهم‌ترین چالش‌های مسائل زنان را مجددا کلید زد. بدین معنا که این قتل بهانه‌ای برای قرار دادن زنان در جایگاه ظلم‌پذیری دوگانه شد. در این معنا که زنان در دوگانه استبداد خانوادگی و ظلم اجتماعی تحت انقیاد‌اند و راه تغییر آن دگرگون کردن فرهنگ و سنت است که در طول سال‌های سال به نفع مردان وزن گرفته است.

چرا از زنان استفاده می‌شود؟

جامعه ایران یک جامعه با ارزش‌های اخلاقی حساس نسبت به زن است
زن در این جامعه موجودیتی محرمانه‌تر و چهره‌ای آرام وبردبار است. حضور این جنس با تمام خصوصیاتی که ذکر شد، باعث جلوه دادن شرایط به عنوان شرایط بسیار سخت و خاص (که حتی توانسته زن را با همه محدودیت‌های اجتماعی، ناچار به فریاد کند) و ایجاد یک بار روانی، فردی و اجتماعی برمردان ساکت و بی‌کنش و در نتیجه تحریک آنان میشود. به همین منظور عموما کلمه "بی غیرت" ضرباهنگ شعار‌های گروه‌های زنانه علیه مردان منفعل و ساکت بوده است.

مردانه بودن نیرو‌های ضدشورش و ایجاد تزلزل در آن‌ها
ایجاد سستی و رخنه در نیرو‌هایی که خود را مسلح در برابر زنانی بی سلاح مبیبینند نیز میتواند من جمله دیگر اهداف مورد نظر باشد.

بالا بودن هرینه و فشار روانی برخورد سخت با زنان
تصاویر خبری حاکی از مبارزه یک مامور باتوم به دست با یک مرد چماق دار چندان ذهنیتی از ستمگری حکومت به نمایش نمیگذارد. تجربه نشان میدهد که آنچه بیش از همه مخاطبان را آزرده میکند، دیدن زنان ضربت خورده، مجروح و کشته شده در این ناآرامی هاست.

حساسیت پایین‌تر نسبت به آن‌ها توان بالاتر اختفا و گریز
زن بواسطه ملاحطات فوق و به سبب نوع پوشش و موارد فنی‌ای از این حیث میتواند عامل مناسبی در جهت انجام عملیات میدانی باشد.

کسب همراهی بین المللی و تقویت تصور سایر ملل نسبت به زن ستیزی حکومت ایران

به عنوان نمونه تیتر‌های خبری خبرگزاری‌های خارجی در خصوص زنان و مسائل اعتراضی در جدول ذیل آمده است:

نکته مثبتی می‌توان یافت؟

البته این پدیده میتواند منشا فواید بسیاری نیز باشد. آنچه باعث میشود تا در مقام تحلیل سهم غالب را به جنبه تهدید انگاری مسئله اختصاص دهیم، سازماندهی خارجی مغرضانه به این پدیده است. من جمله نکات محتمل و مثبت حضورزنان، کاهش تنش در اعتراضات و کمینه سازی کنش‌های رادیکال و خشن است. به هر شکل اعتراض مسالمت آمیز یک اقدام مدنی و مترقی است. رسیدن به این درجه از مدنیت لوازم حقوقی، نهادی، محیطی و اجتماعی متعددی را طلب میکند. چنانچه با آموزش‌های مردمی بتوان از ظرفیت زنان در چنین زمینه‌ای بهره برداری شود، کمک شایانی به ایجاد یک کانال ارسال بازخورد به حکومت و دریافت حمایت محیطی به نفع آن خواهد شد.
آنچه که مهم است برچیدن یا مقابله با زنان در تجمعات نیست؛ چرا که اساسا چنین مقاومتی بیهوده است. بهترین تدبیر، پیاده کردن نرم افزار مطلوب خود بر این سخت افزار جدید و کارآمد است. مهم اینست که این جمعیت زنانه را چه قشری تشکیل میدهد و با چه فکری و با چه مطالباتی گرد هم آمده‌اند.

*کارشناس میز مطالعات سیاسی، سیاست خارجی، امنیتی و دفاعی مرکز سدید

/انتهای پیام/