سرویس «رسانه و فضای مجازی سدید»- محمود کوهستانی: هویت اجتماعی بیش از هر گروهی برای جوانان به‌دلیل اینکه این مرحله از زندگی، مرحله تکوین هویت مستقل و استقلال‌یابی می‌باشد، مساله‌ساز است. در این زمینه یکی از پدیده‌های انکار نشدنی در جهان و از جمله کشور ما، گسترش روزافزون کاربرد کامپیوتر از سوی جوانان است.
به نظر می‌رسد که گسترش فناوری‌های اطلاعاتی ارتباطی و شبکه‌های ماهواره‌ای، گسترش راه‌های ارتباطی و رشد کافی‌نت‌ها و کلوپ‌های مختلف در منطقه و رشد شهرنشینی از پدیده‌های اخیری هستند که به تغییرات عمده‌ای در ارزش‌ها و نگرش‌ها و شیوه‌های زندگی افراد منجر گشته و تغییرات هویتی، به‌ویژه برای جوانان شهرنشین این منطقه ایجاد کرده باشد.
یافته‌ها نشان می‌دهد استفاده از اینترنت تعلقات فردی (هویت فردی) جوانان را تقویت می‌کند و در مقابل تعلقات جمعی (هویت خانوادگی، گروهی و ملی) را تضعیف می‌کند و این امر به منزله یک مساله اجتماعی است که زمینه ساز بحران هویتی جوانان می‌شود.
شبکه‌های اجتماعی اینترنتی، جایگاهی شگرف در سطح روابط اجتماعی افراد پدید آورده است. کاربران جوان اینترنت از این موضوع استقبال کردند که به جرئت می‌توان گفت، شبکه‌های اجتماعی مجازی یکی از اثرگذارترین سرویس‌های ارائه شده در اینترنت است که در سال‌های اخیر در نظام اجتماعی کشور‌های مختلف جهان تحول شگرفی پدیده آورده است.
لازم به ذکر است که میان عضویت در شبکه‌های اجتماعی اینترنتی و سبک زندگی (ادبیات گفتاری، پوشش، تفریح و سلایق) جوانان ارتباط مستقیمی وجود دارد. توسعه مشارکت‌های اجتماعی، به اشتراک گذاشتن علاقه‌مندی‌ها به وسیله اعضا، انتشار سریع و آزادانه اخبار و اطلاعات، امکان عبور از مرز‌های جغرافیایی و آشنایی با افراد و فرهنگ‌های گوناگون، ارتباط مجازی مستمر با دوستان و آشنایان، از قابلیت‌هایی است که باعث شده هر روز بر شمار کاربران جوان، افزوده شود و جامعه‌ای فراملی از خرده فرهنگ‌های متعدد و متعارض را پدید آورد.
عصر تبادل اطلاعات فرهنگی، اجتماعی، اعتقادی، اقتصادی، سیاسی و علمی در فضای پیچیده و پرسرعت مجازی، در بستر شبکه‌های مختلف اجتماعی، واقعیتی است که باید آن را پذیرفت و پیش از آنکه اصول و قواعد ارزشی را غرق کند، باید برای هدایت و مدیریت آن کاری کرد. در این میان، حوزه اثرگذار رسانه، می‌تواند با شناساندن ظرفیت‌ها و آسیب‌های این پدیده جدید، نسبت به نهادینه کردن نوع درست و دینی از فرهنگ ارتباط در شبکه‌های اجتماعی، نقش خود را ایفا کند.
بر همین اساس پایگاه خبری «سدید»، در مجموعه گفتار و مصاحبه‌هایی با کارشناسان و نخبگان با این فرض که اینترنت و شبکه‌های اجتماعی بر تمام ابعاد هویتی افراد به خصوص جوانان تاثیرگذار است، پرداخته است که مشروح آن در قالب پرونده «هویت مجازی» منتشر می‌شود.
بیشتر بخوانید:
سبک زندگی افراد بر استفاده از شبکه های مجازی موثر است
دکتر سید هادی معتمدی روانپزشک و آسیب شناس اجتماعی در گفت‌وگو با خبرنگار «سدید» گفت: عوامل گوناگونی منجر به گرایش افراد به سمت شبکه های اجتماعی می شود. با توجه به اینکه تلویزیون و شبکه های خانگی در 24 ساعت نیازهای فکری جوانان را برآورده نمی کند و نمی تواند برنامه مورد علاقه آن ها را مرتبا نمایش دهد استفاده از شبکه های اجتماعی اجتناب ناپذیر است. افراد خود به خود برای رفع نیاز و علاقه خود به سمت شبکه های اجتماعی گرایش پیدا می کنند.
وی با بیان اینکه ما در شبکه های مجازی با یک تاثیر چهاروجهی مواجه هستیم، افزود: شبکه های مجازی در سبک زندگی افراد و سبک زندگی افراد بر استفاده افراد از شبکه های مجازی موثرند. همچنین می توان گفت رفتار اجتماعی و فرهنگی بر سبک زندگی و سبک زندگی بر بروز رفتارهای خاص اجتماعی و فرهنگی افراد موثر هستند. اگرچه در این موضوع چهاروجهی می توان گفت افکار اجتماعی و فرهنگی نیز بر نحوه استفاده از شبکه های مجازی تاثیر زیادی می گذارند.
موج فضاهای ارتباطی هویت افراد را تغییر می دهد
معتمدی عنوان داشت: گسترش فناوری های ارتباطی و شبکه های ماهواره ای در ذات هیچ عیبی ندارند و لازمه حیات هر جامعه هستند. ما باید تلاش کنیم فناوری های جدید و شبکه های اجتماعی را نیز گسترش دهیم. اما مسئله مهم این است که دیوارهایی در مقابل این فناوری ها ساخته می شود که باید از جنس آموزش، افزایش توانایی در مقابل بحران ها و سبک زندگی بهتر باشد. موج فضاهای ارتباطی به قدری زیاد است که به سمت روح و روان و افکار مردم رفته و با اندیشه و تحلیگری مردم برخورد می کند که اگر افراد از لحاظ فکری و آموزشی قدرتمند باشند مطمئنا ضررهای این فضا دفع و محتوای مثبت و مفید آن جذب افراد خواهد شود در نتیجه این باعث می شود فناوری های نوین نه تنها هویت افراد را تغییر نداده بلکه هویت مثبت افراد را تقویت کند. در مقابل اگر توانایی افراد برای مقابله با بحران های منفی شبکه های مجازی کافی نباشد افراد دچار افسردگی، سردرگمی، انزوا، انحرافات جنسی، و اختلالات روحی و روانی می شوند.
لذا اگر آموزشی در کار نباشد قطعا افراد تغییر فرهنگ، اندیشه، دین، افکار و اندیشه را دچار می شوند. برای مثال اگر دو کشتی گیر با شرایط یکسان از نظر سن و هیکل در مقابل یکدیگر قرار گیرند. یک ورزشکار انواع آموزش ها را ببیند و راه های مختلف مبارزه را یاد بگیرد در مقابل حریفش هیچ فن و آموزشی را یاد نگیرد مطمئنا فرد آموزش ندیده با شکست مواجه خواهد شد. در گسترش فناوری های ارتباطی و شبکه های ماهواره ای نیز این موضوع صدق می کند. شاید از نظر ظاهری شبیه سایر کشورها باشیم اما اگر آموزش و اندیشه مردمان خود را بالا نبریم با شکست مواجه خواهیم شد. اگر به اندازه کافی آموزش ببینیم نه تنها هویت ما تغییر نخواهد کرد بلکه تقویت نیز خواهد شد.
سبقت معاندان اینترنتی و ایجاد ناهنجاری مجازی
این روانپزشک اضافه کرد: دانش آموزان و دانشجویان در جامعه ما انواع علوم را می آموزند اما به آموزش اینترنت و سبک زندکی که شاخصه مهم فرهنگ اجتماعی امروز است کم پرداخته می شود بنابراین این افراد برای مقابله با نوآوری ها دچار درگیری ذهنی و احساس کاهش اعتماد به نفس شده و مقلوب شبکه های مجازی می شوند. جوانان به دلیل اینکه از نحوه تولید محتوا در شبکه های مجازی اطلاع و آگاهی کامل ندارند هر گونه محتوای شبکه های مجازی را می پذیرند و در زندگی خود به کار می برند و در نهایت تاثیرات منفی این فضا وارد زندگی آن ها می شود. در مقابل کسانی هستند که اعتماد به نفس در فرهنگ خود دارند و آن را در رفتارهای اجتماعی خود به کار می برند. دروغ نگفتن، احترام گذاشتن، فحاشی نکردن، بزرگ نکردن مسائل نمونه ای از این رفتارهاست که این افراد می توانند با استفاده از آن قدم در شبکه های مجازی گذاشته، افکار خود را بیان و تاثیرات مثبت را در جامعه و پیشبرد اهداف خود را داشته باشند.
دکتر معتمدی با اشاره به اینکه گاهی افراد معاند و منفی در شبکه های مجازی به فعالیت می پردازند و باعث ناهنجاری مجازی، لودگی، منفی بافی، تشویش و اظطراب در جامعه می شوند و رفتار مخرب خود را به رفتارهای فرهنگی و اجتماعی جامعه منتقل می کنند، اظهار داشت: اگر شبکه های مجازی توسط افراد آموزش دیده، وطن پرست و دلسوز فرهنگ و مردم اداره و ساماندهی شود مطمئنا تاثیرات نهایی مثبت بر دانشجویان و دانش آموزان خواهد داشت.
با هدف و برنامه ریزی در شبکه های مجازی قدم بگذارید
این آسیب شناس فضای مجازی عنوان داشت: میزان و نحوه استفاده از شبکه های اجتماعی در افراد متفاوت است. برخی افراد به طور حرفه ای از این شبکه ها استفاده می کنند و درآمد خود را از سایت و شبکه های اجتماعی در می آورند لذا هر میزان می توانند از اینترنت استفاده کنند. اما افرادی هستند که درآمدی از اینترنت ندارند و برای گذراندن اوقات فراغت و یا رفع هدف خاصی به اینترنت روی می آورند فلذا این افراد نباید بیش از ۲ ساعت از شبکه های مجازی استفاده کنند و باید حتما هدفی را تعیین کنند. برای مثال اگر به دنبال مقاله فرهنگی هستند نباید فیلم ها و تبلیغات ذهن آن ها را به سمت مسائل غیرهدفمند منتقل نماید. میزان وقت، برنامه ریزی و هدف در فضای مجازی بسیار مهم است.
واحد آموزش فضای مجازی به دروس دانشگاهی اضافه شود
وی خاطرنشان کرد: متاسفانه امروزه آموزش های رسمی در مورد استفاده از شبکه های مجازی در کشور به طور دقیق انجام نشده است. آموزش و پرورش در امر آموزش کوتاهی کرده و کتاب یا فصلی برای آن قرار نداده است حتی در دانشگاه ها هم شاهد این هستیم که هیچ واحدی برای آموزش فضای مجازی وجود ندارد.
معتمدی در ادامه افزود: سیاست گذاری شورای عالی فضای مجازی و شورای عالی انقلاب فرهنگی در امر شبکه های اجتماعی باید به گونه ای باشد که افراد خبره و نخبگان را انتخاب کرده و به مدیریت این فضا دست بزند. اگر فضای فکری و سواد رسانه ای در سطح وسیع به افراد آموزش داده شود اندیشه و هویت مردم حفظ خواهد شد.
این آسیب شناس اجتماعی در پایان گفت: خانواده ها در امر فضای مجازی باید بیش از هر موضوعی به فرزندان خود توجه کنند. همانطور که والدین نمی گذارند فرزندانش بدون گواهی نامه پشت خودرو بنشینند، نباید بگذارند در سن کم و بدون آموزش های لازم از شبکه های مجازی استفاده کنند. آموزش و پروش باید با همراهی خانواده ها به فرزندان مهارت آموزی فضای مجازی کنند و با آموزش سبک زندگی، تعامل و مشارکت در افکار کودکان آن ها را برای ورود به فضای مجازی آماده سازند. بعد از آموزش فرزندان در شبکه های مجازی دچار سردرگمی و آسیب های روحی و روانی نخواهند شد.
