سرویس «رسانه و فضای مجازی سدید»- محمود کوهستانی: هویت اجتماعی بیش از هر گروهی برای جوانان به‌دلیل اینکه این مرحله از زندگی، مرحله تکوین هویت مستقل و استقلال‌یابی می‌باشد، مساله‌ساز است. در این زمینه یکی از پدیده‌های انکار نشدنی در جهان و از جمله کشور ما، گسترش روزافزون کاربرد کامپیوتر از سوی جوانان است.
به نظر می‌رسد که گسترش فناوری‌های اطلاعاتی ارتباطی و شبکه‌های ماهواره‌ای، گسترش راه‌های ارتباطی و رشد کافی‌نت‌ها و کلوپ‌های مختلف در منطقه و رشد شهرنشینی از پدیده‌های اخیری هستند که به تغییرات عمده‌ای در ارزش‌ها و نگرش‌ها و شیوه‌های زندگی افراد منجر گشته و تغییرات هویتی، به‌ویژه برای جوانان شهرنشین این منطقه ایجاد کرده باشد.
یافته‌ها نشان می‌دهد استفاده از اینترنت تعلقات فردی (هویت فردی) جوانان را تقویت می‌کند و در مقابل تعلقات جمعی (هویت خانوادگی، گروهی و ملی) را تضعیف می‌کند و این امر به منزله یک مساله اجتماعی است که زمینه ساز بحران هویتی جوانان می‌شود.
شبکه‌های اجتماعی اینترنتی، جایگاهی شگرف در سطح روابط اجتماعی افراد پدید آورده است. کاربران جوان اینترنت از این موضوع استقبال کردند که به جرئت می‌توان گفت، شبکه‌های اجتماعی مجازی یکی از اثرگذارترین سرویس‌های ارائه شده در اینترنت است که در سال‌های اخیر در نظام اجتماعی کشور‌های مختلف جهان تحول شگرفی پدیده آورده است.
لازم به ذکر است که میان عضویت در شبکه‌های اجتماعی اینترنتی و سبک زندگی (ادبیات گفتاری، پوشش، تفریح و سلایق) جوانان ارتباط مستقیمی وجود دارد. توسعه مشارکت‌های اجتماعی، به اشتراک گذاشتن علاقه‌مندی‌ها به وسیله اعضا، انتشار سریع و آزادانه اخبار و اطلاعات، امکان عبور از مرز‌های جغرافیایی و آشنایی با افراد و فرهنگ‌های گوناگون، ارتباط مجازی مستمر با دوستان و آشنایان، از قابلیت‌هایی است که باعث شده هر روز بر شمار کاربران جوان، افزوده شود و جامعه‌ای فراملی از خرده فرهنگ‌های متعدد و متعارض را پدید آورد.
عصر تبادل اطلاعات فرهنگی، اجتماعی، اعتقادی، اقتصادی، سیاسی و علمی در فضای پیچیده و پرسرعت مجازی، در بستر شبکه‌های مختلف اجتماعی، واقعیتی است که باید آن را پذیرفت و پیش از آنکه اصول و قواعد ارزشی را غرق کند، باید برای هدایت و مدیریت آن کاری کرد. در این میان، حوزه اثرگذار رسانه، می‌تواند با شناساندن ظرفیت‌ها و آسیب‌های این پدیده جدید، نسبت به نهادینه کردن نوع درست و دینی از فرهنگ ارتباط در شبکه‌های اجتماعی، نقش خود را ایفا کند.
بر همین اساس پایگاه خبری «سدید»، در مجموعه گفتار و مصاحبه‌هایی با کارشناسان و نخبگان با این فرض که اینترنت و شبکه‌های اجتماعی بر تمام ابعاد هویتی افراد به خصوص جوانان تاثیرگذار است، پرداخته است که مشروح آن در قالب پرونده «هویت مجازی» منتشر می‌شود.
بیشتر بخوانید:
دکتر علیرضا شریفی یزدی کارشناس اجتماعی در گفت‌وگو با خبرنگار «سدید» گفت: واقعیت این است که امروزه شبکه‌های اجتماعی یکی از منابع مهم شکل گیری شخصیت فردی و اجتماعی در جامعه محسوب می‌شود و نقش بسیار بزرگی را در شکل گیری هویت اجتماعی بازی می‌کند. شبکه‌های مجازی از دو سو می‌توانند اثرگذار باشند، اول اثر مثبت و تقویت انسانی و دوم اثر تخریبی.
وی عنوان داشت: اگر سیاست‌های کلان کشور از همه رسانه‌های نوپدید و صاحب نفوذ و شبکه‌های اجتماعی به موقع استفاده کند می‌تواند پیام خود را به مخاطب برساند، زیرا شبکه‌های اجتماعی ویژگی‌های بی بدیل دارد که مهمترین آن سهولت در دسترسی است که افراد خیلی سریع مطالب منتشر شده را مورد استفاده قرار می‌دهند.
عدم نظارت رفتاری بر شبکه‌های مجازی
این جامعه شناس اضافه کرد: اگر ما زمینه‌های مناسب برای شکل گیری هویت اجتماعی و فرهنگی را در بین نسل نو ایجاد نکنیم شبکه‌های مجازی این امکان را پیدا کرده و در جهتی حرکت می‌کنند که مطابق خاص سیاست، برنامه‌ها و منافع جمعی ما نخواهند بود لذا ما باید بر اساس سیاست‌های تربیتی از این شبکه درست استفاده کنیم، در غیر اینصورت توقعی از آن نباید داشته باشیم.
شریفی افزود: در تاثیر سوء شبکه‌های مجازی بر رفتار اجتماعی و فرهنگی می‌توان به این نکته اشاره کرد که این شبکه از لحاظ رفتاری تحت نظارت قرار نمی‌گیرد و سیاست‌های مسئولان صرفا در برنامه‌های اجرایی قرار می‌گیرد که ممکن است مورد علاقه و نیاز ما نیز نباشد فلذا این موضوع تاثیرات زیادی را برجای می‌گذارد که مهمترین آن این است که از لحاظ فرهنگی می‌تواند عنصر‌ها و پدیده‌های فرهنگی که با ویژگی‌های فرهنگی ما همخوانی ندارد را وارد جامعه کند.
فعالیت بیش از 90 دقیقه در اینترنت تحرکات منفی مغزی را افزایش می‌دهد
کارشناس اجتماعی با اشاره به اینکه میزان و استفاده از فضای دیجیتال نباید از ۹۰ دقیقه در روز تجاوز کند مگر اینکه اقتضای شغلی باشد، اضافه کرد: اگر مردم عادی وقت خود را بیش از این مقدار به این فضا اختصاص دهند معتاد اینترنت خواهند شد و دچار تحریکات منفی و نامناسب مغزی می‌شوند.
وی با تاکید اینکه عوامل گرایش به سمت شبکه‌های مجازی سهولت در دسترسی است، گفت: نبود امکانات و آموزش مناسب برای گذراندن اوقات فراغت است. بسیاری از فعالان شبکه‌های اجتماعی از روی بیکاری به اینترنت رو می‌آورند و نبود امکانات مناسب تفریحی، ورزشی، فرهنگی و هنری برای جوانان آن‌ها را به بیننده شبکه‌های مجازی و فضای دیجیتال تبدیل کرده است.
شبکه‌های اجتماعی و پایان روابط اجتماعی
شریفی تصریح کرد: استفاده مکرر و زیاد از اینترنت و شبکه‌های اجتماعی مضرات و عوارض بسیار سنگینی را در بین مردم و به خصوص نوجوانان دارد. یکی از این عوارض کاهش مهارت‌های اجتماعی است. درست است تکنولوژی باعث ایجاد شبکه جهانی برای مردم می‌شود، اما در حقیقت این امر جایگزین ارتباط واقعی زندگی و پایان روابط اجتماعی است. علاوه بر این، ارتباط‌های عاطفی و قوی در خانه و مکان‌های مختلف جایگزین پیوند‌های قوی اجتماعی با تعدادی از دوستان سطحی در شبکه‌های اجتماعی می‌شود که در نتیجه ممکن است افراد احساس تنهایی و افسردگی کنند.
وی با اشاره به اینکه فضای مجازی افراد را در معرض خطرات سایبری قرار می‌دهد، افزود: یکی از تاثیرات زیان بار اعتیاد به اینترنت مشکلات روانی و استرس است که توسط کامپیوتر و فضای مجازی به انسان منتقل می‌شود.
سواد رسانه‌ای باید از مدارس آغاز شود
کارشناس فضای مجازی افزود: یکی از راه‌های استفاده صحیح و درست از شبکه‌های اجتماعی و اپلیکیشن‌ها افزایش سواد رسانه‌ای مردم است. اکثر مردم ایران سواد رسانه‌ای ندارند. امروزه آموزش و پرورش و دانشگاه نیز در امر آموزش ورود پیدا نکرده اند و شورای عالی انقلاب فرهنگی و شورای عالی فضای مجازی باید در این زمینه‌ها ورود کنند. اولین ابزار شورا‌ها آغاز آموزش فضای مجازی در آموزش و پروش است که می‌تواند رکن مهمی را در کاهش مضرات شبکه‌های اجتماعی ایفا کند. آموزش نیز باید طوری باشد که ابتدا مستقیما روی دانش آموزش و بر اساس واقع بینی، نیازسنجی و آسیب شناسی و دوم از طریق انجمن اولیاء و مربیان باشد.
وی با بیان این مطلب که پدر و مادر نقش زیادی را در آموزش ایفا می‌کنند، گفت: اگر خانواده‌ها سواد رسانه‌ای خود را افزایش دهند و به جای تنبیه، تعنه و دعوا شیوه استفاده درست از وسایل را ابتدا خود آموزش ببیند و سپس به فرزندان خود منتقل نماید از بسیاری از معظلات فضای مجازی مانند اعتیاد، فساد اخلاقی، کمبود خلاقیت و ارتباط و مختل شدن حریم خصوصی دور خواهند شد.
نباید صرفا به دنبال فیلترینگ باشیم
جامعه شناس بیان داشت: در گذشته نحوه سیاست گذاری فضای اینترنت باید به این صورت بوده است که مسئولین همواره جنبه سلبی آن را در نظر گرفته و به دنبال فیلترینک برخی سایت‌ها بوده اند که این اقدام سلبی ما را مجبور به واکنش کرده است. مسئولین باید حالت کنش را در این فضا داشته باشند یعنی یک برنامه مدون و مشخص را در نظر گرفته و فضایی را بسازند که بر مبنای سیاست‌های روشن بینانه و واقع بینی باشد. فیلترکردن هیچ گاه نتوانسته است جلوی دسترسی مردم را بگیرد. زمانی که جامعه گرایش سنگینی به بخشی پیدا می‌کند نشان می‌دهد آن بخش دچار خلاء شده است و این موضوع باید بیرون از شورای عالی نظارتی فضای مجازی تدوین و اجرا شود. لذا شورای عالی انقلاب فرهنگی و شورای عالی فضای مجازی وظیفه سیاست گذاری و برنامه ریزی را دارد و شورای عالی انقلاب فرهنگی موضوع فرهنگ و شورای فضای مجازی موضوع فضای دیجیتال را نظارت می‌کند.
راه اندازی اینترانت نادیده گرفتن نیاز‌های مردم است
شریفی در پایان اظهار داشت: اینترانت داخلی یک مبحث مهم در کشور‌های جهان محسوب می‌شود که خیلی از کشور‌ها به آن احساس نیاز می‌کنند. ما باید بدانیم که نباید با راه اندازی اینترانت ارتباط خود را با کشور‌های دیگر قطع کنیم، زیرا این کار عدم واقع بینی و نادیده گرفتن نیاز‌های مردم است. همانطور که برای جمع آوری دیش‌های ماهواره و رسیور تلاش‌های زیادی شد و نتیجه نداد نمی‌توان این موضوع را با زور اجبار به مردم تحمیل کرد. ما به جای اجبار باید به دنبال آموزش در فضا‌های های مختلف به خصوص فضای مجازی باشیم.
