به گزارش فرهنگ سدید؛ اولین نشست از سلسله نشستهای مسجد تراز اسلامی در مشهد مقدس برگزار شد. در این نشست علی حجازیان پژوهشگر شهرسازی اسلامی به بررسی ابعاد معمارانه و شهرسازانه مسجد تراز انقلاب اسلامی پرداخت و با اشاره به جایگاه مسجد در شهر اسلامی گفت: در صدر اسلام مسجد پس از فتح شهرها ایجاد شد و به تدریج تبدیل به یک نماد و نشانه در شهرها شد. اهمیت مسجد در شهرهای کهن اسلامی تا آن جا بوده است که واژهی شهر تنها به جایی اطلاق میشد که در آن مسجد جامع ساخته شده باشد.
نقش مساجد در پیروزی انقلاب اسلامی
وی اضافه کرد: مساجد در پیروزی انقلاب اسلامی و هشت سال دفاع مقدس نقش بسزایی داشت. مسجد مکان جمع آوری کمکهای مردمی بود و در شناسایی و اعزام نیروهای خبره نقش بسزایی ایفا می کرد. امروزه ما به یک نوع مساجدی نیاز داریم که برطرف کننده نیازهای انسان مسلمان باشد. منظور از مسجد که بیان میکنیم، مسجد تراز انقلاب اسلامی است مسجدی که ظرفیت پذیرش انواع شهروندان را داشته باشد. مسجدی که محل اخوت و برادری شهروندان باشد مسجدی که بستری برای ارتقا سرمایه و همبستگی اجتماعی شود.
حجازیان افزود: اکنون وارد دهه ۵ انقلاب اسلامی شده ایم، اما یک الگوی معماری مسجد در تراز انقلاب اسلامی ایران به جهان معرفی نکرده ایم. در عصر حاضر جهان غرب در تلاش است تا سبک زندگی خودشان را به جهان به کمک تکنولوژی تحمیل کند و درحال ترویج ایدئولوژی خودش است که برای مصون ماندن و مقابله با زیورهای فریبنده آن، در محلات میتوان از مساجد بهره برد.
پژوهشگر شهرسازی اسلامی عنوان داشت: مطالعه تاریخ معاصر کشور ما نشان میدهد که مساجد به عنوان مرکز و پایگاه دینی نقش بسیار حساس و خطیری در ایجاد هستههای انقلابی و جهت دهی به حرکتها داشته است. مسجد در حفظ و تقویت نظام ارزشی نقش مهمی دارد. البته مساجد ما در حال حاضر وضعیت مطلوبی ندارند و باید یک سیستم مدیریتی جهادی و شبکهای برایش تبیین کرد.
نفوذ دشمن در معماری و شهرسازی
وی اظهار داشت: تحقق گام دوم نیاز به پشتوانههایی از جمله تولید علم و پرهیز از تقلید از مکاتب مختلف دارد. از این رو ایران اسلامی به آن نوع از نظریه پردازیهایی نیاز دارد که مبتنی بر جهان بینی اسلامی و نیازهای فرهنگی و تمدنی کشور باشد. در بحث معماری و شهرسازی که بستر و ظرف تحقق دیگر سیستمهای تمدنی است باید مبانی معماری و شهرسازی ما در گام دوم براساس پارادایم دینی و معرفت شناسی اسلامی باشد تا بتوانیم مسجد تراز انقلاب اسلامی را طراحی کنیم.
حجازیان در ادامه به آسیب شناسی وضع موجود مساجد پرداخت و بیان داشت: ما با نفوذ دشمن در معماری و شهرسازی مواجه هستیم. شیوهای از «دشمنی نرم» که در آن، محاسبات و نحوه تصمیم گیری مسئولان کشور و همچنین باورها و آرمانهای عمومی متناسب با خواست و اهداف دشمن تغییر پیدا میکند. ما با یک جریان نفوذ در حوزه معماری و شهرسازی روبرو هستیم نفوذ جریانی، یعنی شبکهسازی در داخل ملّت؛ یعنی این که افراد مؤثّر را، افرادی که می توانند در جامعه اثرگذار باشند، بکشانند به سمت مورد نظر خودشان. سمت مورد نظر عبارت است از تغییر باورها، تغییر آرمانها، تغییر نگاهها، تغییر سبک زندگی؛ دشمن می خواهد کاری کند شخصی که تحت تأثیر نفوذ قرار گرفته، همان چیزی را فکر کند که آن غربی فکر می کند؛ در نتیجه همان چیزی را بخواهی که او می خواهد معماری و شهرسازی تاثیر مستقیمی با سبک زندگی دارد. برای مثال زمان پهلوی اول بحث کشف حجاب صورت گرفت که در تاریخ وجود دارد. چه مقاومتهای بسیاری صورت پذیرفت که واقعه مسجد گوهرشاد مشهد یکی از آن نمونه هاست، ولی در اواسط دوران پهلوی قانونی تصویب کردند که خانههای مجاور خیابانها باید دو طبقه و پنجرهها رو به معبر باشد. این قانون بستر تغییر سبک معماری از دورنگرایی به برون گرایی شد و کمتر کسی اعتراض و متوجه تغییر سبک زیستن شد. دشمن با این تغییر سبک معماری حریم، آرامش و عفت را به تدریج از خانهها و خانوادههای ایرانی گرفت و این بستر همچنان ادامه دارد.
انحلال جهادسازندگی و کاهش کارکرد مساجد
پژوهشگر شهرسازی اسلامی گفت: با بررسی و نگاه به اتفاقات چند دهه اخیر متوجه شدیم که از دهه ۷۰ همزمان با آغاز مانور تجملات و انحلال جهاد سازندگی به تدریج مسجد کارکرد خود را از دست داد و در حال حاضر نیز طرحهای برای ساخت مسجد انتخاب میشود که گویی شبیه هر بنایی هست جز مسجد، طرحهایی وجود دارد که صرفا ساخت بنا است و از مبانی معرفت شناسی تهی است.
وی عنوان داشت: برای تحقق گام دوم مساجد یکی از هستههای اصلی فعال سازی جامعه برای اهداف ترسیم شده است، اما کدام مسجد؟ مسجدی که شبیه کلیسا یا شبیه خانه طراحی شده؟ مسجدی که تقلیدی از یک طرح در مالزی و دبی است. مسجد قرار بود ساده باشد به این معنا که کسی را مشغول دنیا نکند.
حجازیان خاطرنشان کرد: هنر معمار مسلمان تراز انقلاب اسلامی طراحی مسجد در جهت برآورده کردن نیازهای مومنین در عین سادگی طراحی است.
کاهش نقش مسجد در جامعه
وی تصریح کرد: ما از یک طرف دنبال ایجاد ساختارهای جدید اجتماعی بر اساس متدهای غربی بودیم و از طرف دیگر نتوانستیم نسبت خود را با مسجد تعریف کنیم و این بزرگترین معضل ماست. از مهمترین چالشهای پیش روی مساجد کاهش نقش آن در جامعه است. این مشکل از لحاظ جامعه شناسی بازتابی از چالشهای جامعه در تنگنای انتخاب میان سنت و تجدد است. به علت پیاده شدن الگوهای اجتماعی مدرن و عدم توانمندسازی ظرفیتهای مساجد این چالش در حال تبدیل شدن به مسئله است. ما برای توانمندسازی نقش مسجد در جامعه سراغ ایجاد نسخههای بدل رفتیم و امروز گسترش حسینیهها وتکایا باعث کم رونقی مسجد شده است چه لزومی دارد وقتی بنایی مقدس به نام مسجد که حضور در آن توصیه شده است خالی بماند و مراکزی موازی و نه مقدس جمعیت نسبتا زیادی را پذیرا باشد این عامل باعث کم رونقی مساجد میشود.
این پژوهشگر شهرسازی اسلامی گفت: برای حرکت به سمت تمدن نوین اسلامی و گام دوم انقلاب عملیاتیترین اقدام ممکن فعال کردن مساجد در محلات است. امروز مدیریت شهری در محلات بسیار ضعیف عمل کرده و در توزیع امکانات و خدمات ضعیف اقدام کرده و از نتایج این بی عدالتی، شکاف طبقاتی، پیدایش وندالیسم، کاهش سرمایه اجتماعی و منزلت اجتماعی افراد در بافتهای شهری شده است. مدیریت شهری از نقش مسجد غافل بوده و هست. مساجد در محلات میتوانند مرکز محله از لحاظ کالبدی، فضایی و کارکردی باشد. محبوبترین مکان در شهرها در نزد خدای متعال مساجد هستند. وضعیت امروزه مساجد در شهرها، زیبنده بیوت الهی در زمین نیست.
آگاهی امام جماعت از مشکلات مردم ضروری است
حجازیان اضافه کرد: بهترین مکانها امروز در شهرها در تصرف مالوپاساژها و مکانهای تفریحی است. در پژوهشهای انجام شده درباره مسجد اغلب برعملکرد فرهنگی و وظایف امام جماعت صحبت شده این درحالی است که باید بسترهای تحقق و عملیاتی شدن این عملکردها صورت بپذیرد زمانی که بیان میشود امام جماعت باید با مشکلات مردم آگاه باشه و آنها را درک کند. وقتی خانه عالم در داخل یا اطراف مسجد وجود ندارد و امام جماعت مسجد از یک بافت جمعیتی دیگر در روز ۲ ساعت در مسجد حضور دارد امکان بررسی مشکلات مردم میسر نیست پس پیشنهاد چیست؟ این است که در کنار ساخت مسجد یک خانه عالم هم طراحی کنند تا علاوه بر سهولت دسترسی امام جماعت به مسجد مکانی برای رسیگی به مشکلات باشد. پیشنهاد بعدی این است که حتی المقدورامام جماعت ساکن در بافت باشد. همانطور که عرض شد تمرکز بحثهای پژوهشی در حول مسئله مسجد بیشتر در بحث فرهنگی- مدیریتی وائمه جماعت مسجد بود و معماری مسجد مظلوم واقع گشت و کار طراحی و ساخت برعهده دانشگاه گذاشته شد و نظارت دینی بر آن نبود و با توجه به این که دانشگاه فضای تقریبا غربی بر آن جریان دارد نمیشود انتظار داشت با مبانی غربی یک بنای دینی ساخت به گونهای که نشان دهنده نمادها و ارزشهای اسلامی باشد.
حجازیان افزود: ما برای بررسی ابعاد طراحی مسجد باید به بررسی قرآن، روایات و فتواهای مراجع پرداخته ایم و با رویکرد اجتهاد دینی در حال تکمیل مدل مفهومی معماری و ابعاد شهرسازانه مسجد تراز هستیم.
وی در پایان گفت: نزدیک به ۴ سال است که تحقیق و پژوهش در موضوع مسجد در ابعاد مدیریت و معماری و ابعاد شهرسازانه مسجد تراز به مدیریت حجت الاسلام حسنی در حال انجام استو تا آخر امسال فاز اول تحقیقات در بعد معماری وشهرسازی در قالب کتاب چاپ خواهد شد.