گروه اجتماعی فرهنگ سدید- محمدحسن فاطمی راد: حوزه سرگرمی و تفریحات سالم از جمله بخشهای مغفول مانده عرصه فرهنگ و جامعه است که متاسفانه توجه چندانی به آن نشده است. از آنجا که این حوزه بر روان و رفتار جامعه اثر مستقیم دارد، شاید به جرات بتوان گفت که برخی از مشکلات امروز جامعه ناشی از عدم توجه به مقوله سرگرمی و تفریحات سالم است.
آنچه که در مقدمه و آغاز هر حرکت و تحولی ضروری است دارا بودن سندراه و چشم انداز است. بر این اساس فرهنگ سدید پیشتر در گزارشی باعنوان «توجه به ارزشها، مبنای تدوین سند مهندسی فرهنگی تفریحات و سرگرمیهای سالم» به لزوم توجه به ارزشها در تدوین سند فرهنگی پرداخت. در گزارش پیش رو تلاش شده تا بر اساس بندهای ذکر شده در سند مهندسی فرهنگی کشور لزوم توجه به حوزه سرگرمی وتفریحات سالم بازخوانی شود.
در سند مهندسی فرهنگی کشور آمده است:
فرهنگ، کلیتی واحد و متعامل از «عقاید و باورهای اساسی، ارزشها، آداب، الگوهای رفتاری ریشه دار و دیر پا، نمادها و مصنوعات» در سطوح «فرا ملی، ملی، عمومی و حرفهای» است. فرهنگ به مثابه روح جامعه به زندگی فردی و اجتماعی انسان معنا و هویت میبخشد و شکل دهنده و تاثیرگذار بر ذهنیت و گرایشهای افراد و جامعه و تعیین کننده رفتار عمومی است. فرهنگ جهت بخش جامعه و نظام فرهنگی، اجتماعی، سیاسی و اقتصادی است. فرهنگ به صورت تدریجی و مستمر، تحول پذیر، جهت دهنده، مدیریت پذیر، اکتسابی و انتقال پذیر است. (سند مهندسی فرهنگی کشور، ص. ۸)
خانواده واحد بنیادین جامعه، با هویتی حقیقی و مهمترین رکن در فرهنگ سازی و انتقال فرهنگ جامعه است. جامعه دارای هویت است و میتواند بستر تعالی و انحطاط آحاد جامعه باشد. هر فرد (حقیقی و حقوقی) به تناسب جایگاه اجتماعی و توانمندیهای خود در تغییرات و تحولان فرهنگی تاثیر گذار است. (همان)
مبانی فرهنگ سازی مطلوب و حاکم بر فرهنگ کشور؛ توحید، عدل، معاد، نبوت، امامت، ولایت و انتظار منجی و احکام اسلام ناب محمدی (ص) است. فرهنگ اسلامی، فرهنگی مبتنی بر فطرت، قرآن، عترت، ایمان گرا، اخلاق محور، خرد گرا، جهانی، تمدن ساز، پویا، پاسخگوی مقتضیات و نیازهای زمانه، بدعت ستیز و خرافه زداست. فرهنگ اسلامی مبتنی بر شناخت، ترویج و نهادینه کردن فضایل و مکارم اخلاق و تزکیه است.(همان ص. ۹)
ضرورتهای توجه به عرصه سرگمی و تفریحات مبتنی بر فرهنگ ایرانی-اسلامی
از این رو و با استناد به سند مهندسی فرهنگی کشور، ضروری است در تولیدات عرصه سرگرمی به فرهنگ اسلامی-ایرانی، ضد استکباری، عدالت خواهی و حمایت از مستضعفان و مظلومان توجه شود. با توجه به این که فرهنگ اسلامی-ایرانی حاصل تعامل فعال و سازنده تمدن تاریخی ایران است که با هویت اسلامی-ایرانی در هم تنیده و میتواند در شخصیت سازی، برند سازی، جذابیت تولیدات حوزه تفریح و سرگرمی سالم متناسب با فرهنگ، قومیت، اعتقادات و آداب رسوم به ما کمک کند. تفریحات سالم میتواند باعث استقلال، اقتدار فرهنگی و انسجام فرهنگی در جوامع بشری شود. این استقلال و اقتدار فرهنگی میتواند به عنوان یک قدرت نرم در انتقال فرهنگ اسلامی-ایرانی به سایر فرهنگها و ملتها عمل کند. این قدرت نرم به راحتی میتواند ما را در مقابل تهاجم فرهنگی بیمه کند و عرصه ترویج فرهنگ ما را در سایر کشورها بگستراند. علاوه بر این حوزه تفریح و سرگرمی از مهمترین کانالهای تبادل و تعامل فرهنگی و همه کشورهای برای همه مقاطع سنی به شمار میآید که به آسانی میتوان از آن برای ترویج و معرفی سبک زندگی اسلامی-ایرانی برای سایر کشورها، استفاده کرد. از طرفی تفریح و سرگرمی سالم میتواند علاوه بر اینکه در سطوح بین الملل موثر باشد و داخل کشور نیز مثمر ثمر واقع شود و در ایجاد فضای شاداب و پرنشاط اقوام ایرانی نقش سازندهای داشته باشد و با توجه به تنوع و تفاوتهای فرهنگی اقوام ایرانی به عنوان حلقه وصل آنان عمل کند.
بنابراین یکی از مهمترین رسالتهای جمهوری اسلامی ایران، در عرصه فرهنگی، تعامل و تبادل فرهنگی با سایر فرهنگها، صیانت و نگهداری از مرزهای فرهنگی و هویتی و ارتقای آن است. برنامه ریزی راهبردی فرهنگی در عرصه تفریح و سرگرمی سالم منطبق بر اصول و ارزشهای مندرج در قانون اساسی حق مردم و از فراهم کردن زیرساختهای لازم و برنامه ریزی صحیح جهت برخوردار شدن مردم از این حق خود از وظایف نظام جمهوری اسلامی است، این امر میتواند نشاط اجتماعی را در جامعه توسعه دهد.
نشاط و شادابی از مهمترین نیازهای انسان است که در قالب تفریحات و سرگرمیهای سالم میتوان این نیاز ذاتی بشر را برآورده کرد. تفریح و سرگرمی علاوه بر اثرات جسمی، ثمرات روحی و روانی دارد و از کم هزینه ترین، ارزانترین، در دسترسترین و مهمترین عناصر ایجاد کننده نشاط اجتماعی در جوامع بشری به شما میآید که با اندکی دقت، تدبیر و برنامه ریزی صحیح میتوان نهایت استفاده را از آن برد. تفریح و سرگرمی چه در خانه و چه در بیرون از منزل، چه فردی و چه گروهی اثرات مثبتی دارد که هم برای خود فرد و خانواده و هم برای جامعه مفید است. تفریح و سرگرمی سالم به خاطر آرامش و آسایشی که در فرد ایجاد میکند موجبات رضایتمندی او از سبک زندگی را فراهم میکند و موجب تعادل روانی افراد نیز میشود و فرد را به سوی کمال و اعتلای روحی و روانی سوق میدهد که این امر باعث تضمین سلامت جسمی و روانی فرد نیز میشود.
سرگرمی و تفریح از عناصر مهم فرهنگ ساز و مروج فرهنگ به شمار میآیند که نقش سازندهای در ترویج فرهنگ کشورهای تولید کننده و صاحب ایده در حوزه سرگرمی دارد. همواره نقش بازی و سرگرمی در تعلیم و تربیت، رشد و تغییر رفتار کودک مشهود بوده است.
توجه به رشد همه جانبه انسان به ویژه کودکان در ابعاد اخلاقی، اعتقادی، فرهنگی، اجتماعی، سیاسی، اقتصادی، روانی و جسمی به وسیله تفریحات و سرگرمیهای سالم میتواند ما را در عدم فرهنگ پذیری کودکانمان یاری کند. ترویج فرهنگ ایرانی-اسلامی و جلوگیری از فرهنگ بیگانه و غیر دینی در سایه توجه ویژه به تفریحات و سرگرمیهای سالم امکان پذیر است. استفاده مفید و بهینه از اوقات فراغت خانوادهها و کودکان با کمک تفریحات سالم و سرگرمیهای سازنده میتواند باعث رشد خلاقیت، اعتماد به نفس، شادابی، نشاط، ابتکار، آرامش و آسایش در کودکان و نوجوانان شود. سرگرمیهای سالم و سازنده به ویژه تولید ملی باعث رونق اقتصادی میشود که از لحاظ روحی، فکری، روانی، جسمی، اخلاقی، اعتقادی، اجتماعی، فرهنگی، سیاسی تاثیرات فراوانی را بر جامعه دارد.
بازی و اسباب بازی از ارزانترین و مهمترین عناصر فرهنگ سازی و فرهنگ پذیری در هر جامعه است. توجه به جنبههای هنری و زیباشناختی در طراحیها، استفاده از مواد اولیه مرغوب، شخصیت سازی بومی، معرفی و تبلیغ و ترویج شخصیتهای جدید و جذاب با رویکرد اسلامی-ایرانی باعث حمایت از تولیدات ملی، اشتغال زایی، تقویت و توسعه صادرات، ساماندهی واردات و پیشگیری از قاچاق میشود؛ بنابراین این امر ما را در استفاده بهینه از ظرفیتهای تفریحات و سرگرمیهای سالم در فرآیند فرهنگ پذیری و فرهنگ سازی کودکان، نوجوانان و جوانان یاری میکند.
توجه به طراوت و شادابی روحی و روانی در کنار نشاط جسمانی به وسیله تفریحات و سرگرمیهای سالم میتواند شادابی را در جامعه پایدار کند. جامعه را از اضطراب و نگرانی، که یکی از مهمترین و گستردهترین مشکلات انسان عصر حاضر است نجات دهد و نشاط اجتماعی را بالا ببرد. شادی و نشاط حاصل از تفریحات و سرگرمیهای سالم عملکرد سیستم ایمنی را افزایش میدهد و سلامت جسم و روان افراد جامعه را تضمین میکند. شادابی و نشاط برای سلامت و تکامل روح بشر یک ضرورت است تفریحات و سرگرمیهای سالم میتواند خندیدن و خنداندن، شادی کردن، شاد بودن، بشاش و خنده رو بودن و لبخند بر لب داشتن را در جامعه فراگیر کند. این ویژگیها و تجربه کردن شادی، شوخ طبعی و خندیدن روش مناسبی برای مقابله با عواطف منفی از قبیل: خشم، غمگینی و افسردگی است.