به گزارش فرهنگ سدید؛ نقش و اثربخشی مسجد در شکل‌گیری و استمرار انقلاب اسلامی امری مبرهن و روشن بر همگان است. نقش مسجد در شبکه‌سازی و انسجام‌بخشی نیروهای انقلاب در مبارزه‌ای سخت و نفس‌گیر در آغازین روزهای جنبش اسلامی تحت رهبری حضرت امام (ره) امری انکارناپذیر است. رکن رکین مسجد نهتنها بستر حرکت خودجوش مردم انقلابی بود بلکه در ادامهٔ پیروزی شکوهمند انقلاب نیز همواره این عنصر اصلی را به همراه داشت و تکیه‌گاه و ستون آن در روند حیات معنوی و مادی و طی مراحل رشد و بالندگی تا دورهٔ بلوغ مبدل شده است.
حال در مرحله گذر از گام اول و شروع حرکتی نوین در مسیر برداشتن گام دوم هستیم. برداشتن گام دوم همراه با بصیرت و آگاهی، با صدور بیانیهٔ وزین و رهگشای قائد و رهبر انقلاب همراه شده است. پس انتظار می‌رفت که در این بیانیهٔ نویدبخش، به امر مسجد که خاستگاه گام اول انقلاب بوده است اشاراتی به عمل آید که خوشبختانه بخشی از آن اگرچه به‌اختصار و آشکار آمده است که خود دنیایی از حرف‌ها و مطالب؛ در آینده به همراه خواهد داشت اما مفاهیم و مطالبی بسیار در ارتباط با نقش مساجد در این بیانیه استنادپذیر است که هرچند شاید در ظاهر، اسمی اختصاصاً با عنوان مسجد در آن ذکر نشده باشد.
این نوشتار سعی دارد کنکاش و بررسی دقیق‌تری را در برخی از مفاهیم این بیانیه دربارهٔ موضوع مسجد و اهالی آن به عمل آورد؛ و نکاتی از ظرفیت مسجد را در آن بازکاوی کند. با در نظر گرفتن اینکه مرحله دوم انقلاب که مرحله‌ای برخوردار از بلوغ فکری و عقیدتی هست پخته‌تر و سنجیده‌تر از گام اول انقلاب، مسیر روشن نقش یابی و اعتلای جایگاه مسجد در تداوم انقلاب را بهتر می‌توان تبیین و تحلیل نمود تا شاید حرکتی ولو کوچک و در حد وسع و توان نگارنده باشد در تشریح اهداف عالیه مسجد که در فحوای بیانیه حضرت ایشان قابل‌بیان و ذکر هست.
امید است در گام دوم با بهره‌گیری اصولی و دقیق (توأم با خرد جمعی) از تجربیات و یافته‌های حاصل از ارزیابی کارکردهای مؤثر و نقش‌های ماندگار و اثربخش مسجد در طول گذشت چهار دهه از عمر انقلاب اسلامی، ضمن حرکت در مسیر دستیابی به مسجد طراز اسلامی، چارچوبی منطقی و برنامه‌ای هدفمند و عمیق تدوین و تهیه شود تا شاهد منزلت و جایگاه مسجد درهم‌آمیختگی، هماهنگی و همکاری (بهره‌گیری از فضای فیزیکی و معنوی مسجد به‌عنوان بستر اصلی فرآیند رشد و تعالی روزافزون نظام اسلامی) با دیگر عناصر و عوامل اثربخش در دسترسی سهل‌الوصول به آرمان‌ها و اهداف عالیه نظام مقدس جمهوری اسلامی بیش‌ازپیش و گذشته باشیم.
در ابتدا بایسته است به جمله‌ای که به‌صورت روشن در این بیانیه در این خصوص آمده است اشاره شود:
«مساجد و فضاهای دینی رونقی بی‌سابقه گرفت. صف نوبت برای اعتکاف از هزاران جوان و استاد و دانشجو و زن و مرد و صف نوبت برای اردوهای جهادی و جهاد سازندگی و بسیج سازندگی از هزاران جوان داوطلب و فداکار آکنده شد.» در راستای فرمایشات مقام معظم رهبری در همین خصوص لازم است ذکر شود که تعدادی زیادی از برنامه‌های معنوی که پیش از انقلاب هیچ سابقه‌ای از آن در سطح مساجد وجود نداشته و اگر هم بود بسیار اندک و شایان توجه نبوده است و در طی این چهار دههٔ انقلاب احیاء و عملیاتی شده‌اند. تنها در حوزهٔ دعا و نیایش می‌توان برنامه‌هایی؛ چون دعای عرفه، اعتکاف، دعای از بعید، زیارت عاشورا، دعای توسل، دعای کمیل، دعای ندبه و. .. را نام برد که شاهد اجرای هزاران برنامه و با حضور خیل کثیری از مؤمنان به‌ویژه از قشر نوجوان و جوان در سطح مساجد کشور بوده‌ایم. در ادامه تنها به یک برنامه معنوی اعتکاف اشاره می‌کنم: تعداد معتکفان از ۱۶۵۰۰ نفر در سال ۱۳۷۴ به بیش از ۴۹۵۴۳۴ نفر در سال ۱۳۸۸ و تعداد مراکز محل اعتکاف از ۱۰۰ مرکز در سال ۱۳۷۴ به بیش از ۱۵۰۰ مرکز در این سال افزایش‌یافته است. اگر دقتی به آمار معتکفان در طی این سال‌ها داشته باشیم درخواهیم یافت که در تمامی این دوران، از رشدی بین ۱۵ تا ۳۰ درصد برخوردار بوده است؛ و آمار همین مراسم حسنه اعتکاف در سال گذشته (۱۳۹۶) به میزان قریب به ۸۰۰ هزار نفر افزایش نشان می‌دهد.
همچنین در دیگر فرازهای این بیانیه، مطالبی وجود دارد که برداشتن گام عملی در اجرای منویات رهبری بدون در نظر گرفتن جایگاه مسجد و بهره‌گیری از فضای آن عملاً دسترسی به آن با مشکل مواجه خواهد شد. از آن میان ذیلاً:
1- تنها انقلابی است که یک چلّهٔ پُرافتخار را بدون خیانت به آرمان‌هایش پشت سر نهاده و در برابر همهٔ وسوسه‌هایی که غیرقابل مقاومت به نظر می‌رسیدند، از کرامت خود و اصالت شعارهایش صیانت کرده و اینک وارد دومین مرحلهٔ خودسازی و جامعه پردازی و تمدّن سازی شده است.
مقام معظم رهبری مطلع و سرآغاز حرکت در مسیر دوم را ورود انقلاب اسلامی به دومین مرحلهٔ خودسازی، جامعه پردازی و تمدن سازی می‌دانند که جایگاه و یکی از وظایف ذاتی و ریشه‌ای و اصلی مسجد، تبیین و عمل به همین موضوع هست و بستر انجام این مهم در مسجد فراهم است. همچنین یکی از محورهای اصلی مباحث مطرح‌شده توسط مبلغان دینی و روحانیون در مساجد و نیز منابع که در بیان موعظه و خطابه سخنرانی در مسجد انجام می‌گیرد با موضوع خودسازی که زمینه ورود ترویج این مهم به درون جامعه هست و درنهایت این امر مقدمهٔ تمدن سازی با نگرش اسلامی در دنیای آینده خواهد بود.
2 - برای برداشتن گام‌های استوار در آینده، باید گذشته را درست شناخت و از تجربه‌ها درس گرفت؛
تجربهٔ والایی که مساجد در طول این چلهٔ انقلاب در اختیار ما نهاده‌اند این است که هر جا مسجد به‌عنوان محور برنامه‌ها و فعالیت‌های ما قرارگرفته از ضریب موفقیت بالایی برخوردار شده است و در اکثر بحران‌های طبیعی و اجتماعی و. .. مسجد نخستین نهادی بوده است که در رفع بحران به وجود آمده و تسهیل سازی امور، پیش‌قدم شده و با عنایت به جایگاهی که این مکان مقدس در میان عامه مردم دارد شاهد مشارکت فعالانهٔ آحاد جامعه در برنامه‌های پیش رو و تدارک شده از طرف مسجد در مواجهه با مشکلات بوده‌ایم.
ازاین‌رو لازم است از این تجربهٔ ارزشمند نهاد مسجد در تبیین و عملیاتی نمودن اهداف و وظایف تعریف‌شده در گام دوم انقلاب نهایت بهره‌برداری و استفاده به عمل آید. گمان می‌رود یکی از دلایل درخور اعتنا در نبود دسترسی کامل به اهداف عالیه تبیین شدهٔ انقلاب در طی این چهار دهه، کم‌توجهی به خاستگاه اصلی این انقلاب، یعنی مساجد که سرشار از پتانسیل و ظرفیت‌های شگفت‌انگیز هستند، بوده باشد.
3 - مدیریت‌های جهادی الهام گرفته از ایمان اسلامی و اعتقاد به اصل «ما می‌توانیم» که امام بزرگوار به همهٔ ما آموخت، ایران را به عزت و پیشرفت در همهٔ عرصه‌ها رسانید؛
به‌طورقطع می‌توان گفت مسجد اولین نهادی بود که حتی قبل از انقلاب شعار «ما می‌توانیم» را به واقعیتی ملموس تبدیل کرد و آن زمانی که هیچ‌یک از تئوریسین‌های برجسته نهتنها در ایران بلکه خارج از کشور نیز فکر سرنگونی رژیم شاه را باور و پیش‌بینی نمی‌کردند؛ مساجد با تشکیل هسته‌های متشکل از نیروهای انقلابی بر این تفکر غلط خط بطلان کشید و «ما می‌توانیم» را در عمل به اثبات رساند.
نماد «ما می‌توانیم» جوان‌هایی هستند مؤمن و متعهد که اکثریت‌قریب‌به‌اتفاق آن‌ها از پرورش‌یافتگان دامان همین مساجد بوده و مساجد با تزریق و تقویت روحیهٔ خودباوری و تعهد به این عزیزان این نسل پرشور را وارد عرصه‌های مختلف در جامعه اسلامی نموده و آن‌ها نیز با برداشتن گام‌های عملی و اعتقاد قلبی به درون‌زا بودن رشد همه‌جانبهٔ توسعه کشور، تحقق شعار «ما می‌توانیم» را به منصه ظهور رساندند.
4 - مشارکت مردمی را در مسائل سیاسی مانند انتخابات، مقابله با فتنه‌های داخلی، حضور درصحنه‌های ملّی و استکبارستیزی به اوج رسانید و در موضوعات اجتماعی مانند کمک‌رسانی‌ها و فعالیت‌های نیکوکاری که از پیش از انقلاب آغازشده بود، افزایش چشمگیر داد. پس از انقلاب، مردم در مسابقهٔ خدمت‌رسانی در حوادث طبیعی و کمبودهای اجتماعی مشتاقانه شرکت می‌کنند.
یکی از ویژگی‌های مسجد از آغاز شکل‌گیری آن از صدر اسلام تابه‌حال جاری بودن سنت حسنه مشارکت فعالانه مردم در تمام مراحل آن؛ از آن‌گونه تهیه زمین و ساخت مسجد، اجرای برنامه‌های متنوع و نیز تأمین هزینه‌های جاری و برنامه‌ای و. .. بوده است. بعد از انقلاب اسلامی نیز علاوه بر نوع مشارکت‌هایی که قبل از انقلاب صورت می‌گرفت فعالیت‌ها و برنامه‌های جدیدی همچون حضور فعال در امور سیاسی و انتخابات (اعلام برنامه کاندیداها در مساجد و نیز قرار دادن صندوق آرا در آنجا) و اجرای ویژه‌برنامه‌ها و موضع‌گیری‌های سیاسی در مواجهه با تحولات داخلی، منطقه‌ای و جهانی و استمرار مبارزه با استکبار جهانی، افزایش چشمگیر حجم کمی و کیفی امکانات جمع‌آوری‌شده از سوی مساجد در کمک و پشتیبانی از مناطق آسیب‌دیده از حوادث طبیعی و کمک به مستمندان و مساکین، رفع مشکلات مبتلابه برخی از مردم نیازمند و بسیاری موارد دیگر از این نوع فعالیت‌های مشارکتی (که برای جلوگیری از اطاله کلام از ذکر آن‌ها خودداری می‌شود) مؤید نقش مشارکت آمیز گستردهٔ اهالی مؤمن در بستر مساجد در طول چهار دهه از عمر انقلاب اسلامی بوده است.
5 - نماد پر ابهت و باشکوه و افتخارآمیز ایستادگی در برابر قلدران و زورگویان و مستکبران جهان و در رأس آنان آمریکای جهان خوار و جنایت‌کار، روزبه‌روز برجسته‌تر شد.
اگر به فضای عمومی جریانی که به شکلی مستمر و هدفمند در تمام این چهل سال، عَلَم مبارزه با استکبار را بااقتدار برافراشته نگه‌داشته نظری دقیق داشته باشیم درخواهیم یافت که عقبه و ریشه این جریان برخاسته از فضای مسجد است که در قالب وعظ و سخنرانی و صدور بیانیه و راهپیمایی و. .. همراه با ترغیب آحاد جامعه به‌ویژه اهالی مسجد صورت می‌گیرد. این امر موجب شده است تا مسجد به نماد ایستادگی و تسلیم‌ناپذیری و صیانت و پاسداری از آرمان‌های انقلاب اسلامی مشهور شود.
6 - مهم‌ترین ظرفیت امیدبخش کشور، نیروی انسانی مستعد و کارآمد با زیربنای عمیق و اصیل ایمانی و دینی است و جمع چشمگیر جوانان محقق و اندیشمندی که به آفرینش‌های علمی و فرهنگی و صنعتی و غیره اشتغال دارند؛ این‌ها ثروت عظیمی برای کشور است که هیچ اندوختهٔ مادی با آن مقایسه نمی‌تواند شد.
ظرفیت و توانمندی بالای مسجد در تربیت صحیح و هدفمند اهالی و مخاطبانش امری به‌وضوح مشخص و انکار نشدنی است. زمینه‌های کشف و رشد استعدادهای نوجوانان و جوانان با به‌کارگیری آن‌ها در فعالیت‌های متنوع و متکثر مرتبط با حوزه فعالیت‌های مسجد دارد - خوشبختانه از گستردگی زیادی نیز برخوردار است- بر همگان روشن است؛ و این مهم با نهادینه‌سازی این روند رشد و تقویت استعدادها تا مراحل دانشگاهی و حتی زمان پذیرش مشاغل نیز ادامه دارد. یکی از رموز موفقیت پرورش نیروی مستعد انسانی در مسجد این است که مساجد علاوه بر فراهم‌سازی زمینه‌های مشارکتی آن‌ها در فعالیت‌های اجرایی در آن، برنامه آموزش‌های غیررسمی نیز هست که مساجد در کنار آموزش رسمی وزارت آموزش‌وپرورش، به آن‌ها ارائه می‌دهند و این امر موجب آموزش و یادگیری مضاعف و گسترده و فراگیرتر شده است؛ به همین دلیل است که مسجدی‌ها اطلاعات و آگاهی‌هایشان همواره افزون‌تر از غیر مسجدی‌ها است. امروزه اگر نگاهی به اصالت و گذشته نخبگان و اشخاص موفق در آفرینش آثار در حوزه‌های مختلف علمی، فرهنگی و صنعتی داشته باشیم، مشخصاً به افراد زیادی از این عزیزان برخورد خواهیم کرد که حضوری فعال (در اوان نوجوانی و جوانی) در مسجد داشته و پرورش‌یافته این مکان مقدس هستند. امید می‌رود این پتانسیل عظیم مساجد در تربیت و پرورش نیروهای مستعد انسانی در گام دوم افزون‌تر و جامع‌تر شود.
7 - اما پیش از همه‌چیز، نخستین توصیهٔ من امید و نگاه خوش‌بینانه به آینده است. بدون این کلید اساسیِ همهٔ قفل‌ها، هیچ گامی نمی‌توان برداشت.
یکی از نکات مهمی که هموار در امر تعلیم و آموزش مفاهیم دینی توسط متولیان مسجد به اهالی آن ارائه می‌شود تزریق و نهادینه‌سازی فضای امید به آینده است که ریشه و اصل این مهم در موضوع انتظار فرج و نگاه امیدبخش به رهایی مستضعفان مظلوم از ظلم و ستم استکبار و ظالمان هست. همچنان که در آیهٔ ۵ از سورهٔ قصص این نوید به مؤمنان از سوی خداوند متعال داده‌شده است: «وَ نُرِیدُ أَنْ نَمُنَّ عَلَی الَّذِینَ اسْتُضْعِفُوا فِی الْأَرْضِ وَ نَجْعَلَهُمْ أَئِمَّه وَ نَجْعَلَهُمُ الْوارِثِینَ»؛ ما می‌خواهیم بر مستضعفان زمین منت نهیم و آنان را پیشوایان و وارثان روی زمین قرار دهیم. موضوع انتظار و امید در میان مسلمانان به‌ویژه تشیع از جایگاه ویژه‌ای برخوردار است؛ به‌خصوص بیان این نکتهٔ مهم ضروری است که یکی از مکان‌های اصلی ترویج تفکر امید و انتظار مساجد هستند. ذکر مکرر و روزانهٔ دعای فرج در مسجد امری بدیهی و روشن است که این امر نقش بسزایی در نهادینه‌سازی فرهنگ انتظار و امید در میان اهالی مسجد و درنهایت در تمام سطوح و لایه‌های جامعه داشته و همواره نگرش و نگاه خوش‌بینانه‌ای را در فضای جامعه اسلامی رونق و گسترش خواهد داد. جز مسجد کمتر مکانی را می‌توان یافت که خمیرمایه و ظرفیت این مسئلهٔ مهم را داشته باشد و بستر امیدبخشی را در میان مردم فراهم و مهیا سازد.
توصیه‌های مهم مقام معظم رهبری در بیانیه گام دوم انقلاب:
1- علم و پژوهش: دانش، آشکارترین وسیلهٔ عزت و قدرت یک کشور است. ولی اینک مطالبهٔ عمومی من از شما جوانان آن است که این راه را با احساس مسئولیت بیشتر و همچون یک جهاد در پیش گیرید. سنگ بنای یک انقلاب علمی در کشور گذاشته‌شده و این انقلاب، شهیدانی از قبیل شهدای هسته‌ای نیز داده است. به پا خیزید و دشمن بدخواه و کینه‌توز را که از جهاد علمی شما به‌شدت بیمناک است ناکام سازید.
همچنان که می‌دانیم دین اسلام از دو بال علم و معرفت برخوردار بود؛ به همین دلیل رسول گرامی اسلام (ص) بیش از همه نظامات اجتماعی جدید و قدیم و همهٔ ادیان و شرایع، مسلمانان را به فراگیری علم و دانش تشویق و ترغیب نموده و برای پی‌ریزی فرهنگ و تمدنی قوی، تحصیل علم را بر هر زن و مرد مسلمان واجب کرده است. در این میان محل پایه‌گذاری و پرواز این دو عنصر از آغاز تابه‌حال مسجد بوده است. این روند پس از پیروزی انقلاب اسلامی شکلی فزون‌تر ونیز ابعادی گسترده‌تر به خود گرفته است؛ و طرح مباحث معرفتی و علمی در قالب آموزش‌هایی برای عموم ارائه‌شده است. تأسیس صدها کتابخانه شبستانی و باز و عمومی در سطح مساجد و ورود ده‌ها هزار کتاب و محتوای علمی در زمینه‌های مختلف مرتبط، تشکیل هزاران حلقه علمی به‌خصوص با شرکت نوجوانان و جوانان، بنای ده‌ها سالن مطالعه، اجرای چندین پروژه مطالعاتی و پژوهشی با همکاری نخبگان و اندیشمندان فعال مسجدی و تشکیل بیش از ۲۴ هزار کانون فرهنگی و هنری در جوار مساجد با عضویت بیش از ۲ میلیون نوجوان و جوان و همگی نشان از جهاد علمی فراگیر در گستره مساجد کشور در طول چهار دهه از انقلاب اسلامی دارد.
2 - معنویت و اخلاق: معنویت به معنی برجسته کردن ارزش‌های معنوی از قبیل اخلاص، ایثار، توکل، ایمان در خود و در جامعه است و اخلاق به معنی رعایت فضیلت‌هایی چون خیرخواهی، گذشت، کمک به نیازمند، راست‌گویی، شجاعت، تواضع، اعتمادبه‌نفس و دیگر خلقیات نیکو است. معنویت و اخلاق، جهت دهندهٔ همهٔ حرکت‌ها و فعالیت‌های فردی و اجتماعی و نیاز اصلی جامعه است؛ بودن آن‌ها، محیط زندگی را حتی با کمبودهای مادی، بهشت می‌سازد و نبودن آن حتی با برخورداری مادی، جهنم می‌آفریند.
از میان کارکردهای متنوع مساجد، کارکرد عبادی (معنوی) و اخلاقی از اصلی‌ترین آن‌ها محسوب می‌شود؛ چراکه نقش مسجد به‌عنوان جایگاهی عبادی و محلی برای پرستش و سجده و کرنش در مقابل پروردگار بزرگ است؛ بنابراین اصولاً ساختار معنوی و محتوایی کارکردهای مسجد به‌گونه‌ای است که نهایتاً به باروری اخلاقی و روحی و اخلاص و طهارت نفس انسانی می‌انجامد. یکی از ویژگی‌های مسجد بعد از انقلاب اسلامی، احیای مجدد بسیاری از کارکردهای فراموش‌شده بود که کارکرد اخلاقی و معنوی یکی از آن‌ها هست. طی گذشت چهل سال از انقلاب بسیاری از واژه‌های اخلاقی و معنوی چه در کوران انقلاب و چه در دوران دفاع مقدس تقویت‌شده و به منصه ظهور رسیده است که دلایل و ریشهٔ مفاهیمی همچون ایثار، ازخودگذشتگی، ایمان و اخلاق‌مداری و ارزش‌مداری غالباً در فضای مساجد هست.
3- اقتصاد: اقتصاد یک نقطهٔ کلیدیِ تعیین‌کننده است. اقتصاد قوی، نقطهٔ قوت و عامل مهم سلطه ناپذیری و نفوذناپذیری کشور است و اقتصاد ضعیف، نقطهٔ ضعف و زمینه‌ساز نفوذ و سلطه و دخالت دشمنان است. فقر و غنا در مادیات و معنویات بشر، اثر می‌گذارد.
مهم‌ترین تأثیر مسجد در حوزهٔ اقتصادی که از عمق اثربخشی بالایی برخوردار است بیشتر از طریق موعظه و نصیحت و نیز بیان احکام خرید وفروش و انجام کارهای اقتصادی صورت می‌گیرد و نیز تأکید فراوان حضرت رسول اکرم (ص) و ائمه هدی (ع) مبنی بر رعایت انصاف و عدالت در انجام معاملات و نیز انجام دادن کار اقتصادی فقط باهدف رضایت خداوند و رفع حوائج و نیاز مسلمانان و نه در نظر گرفتن انگیزه مادی و سودجویانه بوده است که همهٔ این‌ها زمینه‌هایی در جهت ایجاد رقابت سالم و تأثیر درروند معاملات و کارهای اقتصادی هستند. توجه وافر به همین رویکرد اقتصادی مسجد را بعد از انقلاب بیش از گذشته شاهد بوده‌ایم. در این دوران به‌ویژه در فضای مسجد شاهد عنایت جدی و سفارش مؤکد مبلغان و سخنرانان به بحث کار اقتصادی سالم برای عموم مخصوصاً اهالی مسجد بوده‌ایم. در کنار این رویکرد نرم‌افزاری و معنویت افزای مسجد، شاهد اقدامات عملی در بحث اقتصاد مقاومتی و عملیاتی شدن کارهای جهادی هستیم که بخش عمده آن با محور اقتصاد خرد و محلی است توسط نوجوانان و جوانان بسیجی که پایگاه اصلی آن‌ها در مساجد هست و عمده‌ترین هدف آن تقویت اقتصاد کشور و کاهش فقر بوده است.
4 - عدالت و مبارزه با فساد: این دو لازم و ملزوم یکدیگرند. توجه به موضوع عدالت در فضای مسجد آن‌قدر مهم است که در احکام اسلامی یکی از شرایط اصلی امام جماعت را برخورداری از عدالت می‌دانند. همین امر مهم خود زمینه‌ای برای بسط نگاه عدالت محور در دیگر فعالیت‌ها و برنامه‌های مساجد است. پرداختن به مسئلهٔ عدالت یکی از معیارها و موضوعات مهم در میان آموزه‌های دینی است که عمدتاً در فضای مسجد توسط مبلغان و واعظان طرح و بحث می‌شود. در طول چهل سال بعد از انقلاب با توجه به حاکمیت نگاه دینی، مقولهٔ عدالت بسیار جدی‌تر از گذشته در محیط مساجد به میان گذاشته‌شده است. شاید یکی از دلایل عمده در گسترش نسبی مباحث مربوط به عدالت در میان جامعه طرح اولیه آن در مساجد باشد. شایان توجه است که به هر میزان عدالت در جامعه بسط و گسترش یابد پدیده زشت و مذموم فساد نیز روند کاهشی خواهد داشت. همواره جریان عدالت و مبارزه با فساد از محیط و دایرهٔ مسجد به دیگر سطوح و لایه‌های جامعه نفوذ و گسترش می‌یابد.
5 - استقلال و آزادی: استقلال ملی به معنی آزادی ملت و حکومت از تحمیل و زورگویی قدرت‌های سلطه‌گر جهان است؛ و آزادی اجتماعی به معنای حق تصمیم‌گیری و عمل کردن و اندیشیدن برای همهٔ افراد جامعه است؛ و این هر دو ازجملهٔ ارزش‌های اسلامی‌اند و این هر دو عطیهٔ الهی به انسان‌هایند و هیچ‌کدام تفضل حکومت‌ها به مردم نیستند.
با اهتمام به اینکه کانون و هستهٔ اولیه شکل‌گیری و انتشار شعار معروف «استقلال، آزادی، جمهوری اسلامی» که از سوی رهبران انقلاب ترسیم و ریل‌گذاری شده و توسط انقلابیون در زمان جنبش اسلامی مردم ایران سر داده می‌شد از فضای مساجد بود به‌تبع حفظ و استمرار و نیز برداشتن گام‌های عملی در راستای نهادینه‌سازی و تعمیق بخشی آن بعد از پیروزی انقلاب نیز کماکان بر عهده همان نیروهای انقلابی جریان سازی می‌شود. همچنان که شاهدیم در تمام این چهل سال همواره این شعار از سوی راهپیمایی‌های هدایت‌شده از مساجد کشور در مناسبت‌های مختلف مکرر یادآوری شده است که گواهی بر پایایی و مانایی این شعار که برخاسته از آرمان‌های اصیل انقلاب و نیز هم‌راستا با منویات بنیان‌گذار جمهوری اسلامی ایران حضرت امام خمینی (ره) هست.
6- سبک زندگی: سخن لازم دراین‌باره بسیار است. آن را به فرصتی دیگر وامی‌گذارم و به همین جمله اکتفا می‌کنم که تلاش غرب در ترویج سبک زندگی غربی در ایران، زیان‌های بی جبران اخلاقی و اقتصادی و دینی و سیاسی به کشور و ملت ما زده است؛ مقابله با آن، جهادی همه‌جانبه و هوشمندانه می‌طلبد که باز چشم امید در آن به شما جوان‌ها است.
با عنایت به ذکر مطالب اشاره‌شده و قبول جایگاه بلند و رفیع دین اسلام در ارائه بهترین و جامع‌ترین سبک زندگی برای جوامع انسانی جهت دستیابی به اهداف عالیه الهی و انسانی ترسیم‌شده برای کمال و سعادت بشر، انتخاب مسجد به‌عنوان بستر و پایگاه ارائه‌کننده و مروج و بسط دهنده سبک زندگی برگرفته از آموزه‌ها و مفاهیم اسلامی انکارناپذیر و بدون چشم‌پوشی است؛ چراکه هم‌زمانی تأسیس مسجد و تشکیل جامعهٔ اسلامی با هجرت آن حضرت در مدینه، همواره نشان از نقش بی‌بدیل آن در نهادینه‌سازی و تعمیق بخشی رفتارهای دینی برای تازه‌مسلمانان مهاجر و انصار و نیز تشریح سبک نوین زندگی و حیات اسلامی و همچنین تغییر رفتارها و شیوهٔ زندگی جاهلیت و غیردینی است.
همچنان که شاهد بودیم در طول گذشت چهار دهه از انقلاب شکوهمند اسلامی، مساجد علاوه بر اینکه نقش خود را به‌عنوان یک‌نهاد موفق اجتماعی در طول حیات ارزشمند خویش به‌خوبی ایفا نموده‌اند بلکه به‌صورت فردی نیز زمینهٔ تمسک و بهره‌مندی از رفتارهای اجتماعی، شخصی و خانوادگی و همچنین بهره‌مندی از سبک و سیاق زندگی معنوی و اسلامی در این امور را از طریق مبلغان، روحانیون و عالمان وارسته دینی در قالب سخنرانی، وعظ و خطابه در منابر مساجد فراهم کرده‌اند که یکی از عناصر و اجزای مهم مساجد در انتقال پیام‌ها محسوب می‌شوند. علاوه بر آن، عمده محتوای متون و منابعی که توسط آنان بهره‌برداری می‌شد آیات، احادیث و روایات برگرفته از سخنان گهربار پیشوایان، بزرگان و عالمان دینی است و بسیاری از این مباحث به امور مربوط به سبک و شیوهٔ زندگی یک فرد مسلمان و چگونگی برگزیدن رفتاری مناسب و شایسته برای زندگی در یک جامعهٔ اسلامی هست که در فضای مسجد انجام می‌گرفت.
منبع: سازمان تبلیغات اسلامی
