در نمایشگاه کتاب سال ۹۷ تهران چه گذشت؟ / روند دنباله‌دار عدم حضور رئیس جمهور در مراسم افتتاحیه و اختتامیه نمایشگاه کتاب! / سیر نزولی حضور ناشران خارجی به سی‌ودومین نمایشگاه هم می‌رسد؟!

• درون شهر بودن و دسترسی آسان به نمایشگاه
• درون شهر بودن و دسترسی آسان خانوادگی به نمایشگاه
• از لحاظ دما مناسب است. (دما هوا در شهرآفتاب نسبت به تهران بیشتر بوده)
• مسقف بودن بیشتر نمایشگاه
• امکان حضور مکرر علاقمندان به نمایشگاه بیشتر است
• متمرکز بودند ناشران

ب) گروهی وجود نمایشگاه کتاب در مصلی را مفید نمی‌دانند.

• نداشتن پارکینگ کافی
• دسترسی سخت شهرستان‌ها به نمایشگاه کتاب
• بلاتکلیفی مردم تا چند روز
• نداشتن فضای کافی برای سالن کودکان
• نداشتن فضای کافی برای استراحت مراجعه کنندگان
• شلوغی و ازدحام تردد مراجعین

۳. تعداد کشور‌های شرکت کننده، ناشرین داخلی و خارجی در نمایشگاه سی‌ویک
در ادامه نگاهی گذرا به ۳۱ دوره فعالیت نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران، شده است. نگاهی که در آن تعداد ناشران داخلی، تعداد ناشران خارجی و تعداد کشور‌های شرکت کننده در آن مورد بررسی قرار گرفته است.
در همین راستا، دهقانی معاون اجرایی سی‌ویکمین نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران در خصوص تعداد ناشران داخلی و خارجی نمایشگاه کتاب تهران گفت: «۲۱۰۰ ناشر داخلی و ۵۵۰ ناشر خارجی در سی‌ویکمین نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران حاضر شدند. کل ثبت نام‌های اولیه ناشران داخلی در نمایشگاه کتاب، ۲۵۰۰ ناشر بود که پس از بررسی این تعداد به ۲۱۰۰ ناشر رسید. در مجموع ۵۱۵ هزار عنوان کتاب در بخش داخلی و خارجی، در سی‌ویکمین دوره نمایشگاه عرضه شد.»

۴. میهمان ویژه‌ی سی‌ویکمین نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران و کشور‌های شرکت کننده
صربستان به‌عنوان مهمان ویژه در سی‌ویکمین دوره نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران با فضایی به مساحت ۱۴۰ مترمربع همراه با ۳۰ نفر از مقامات صربی، نویسندگان، شاعران، ناشران، خبرنگاران و گروه موسیقی صربی حضور داشتند، اما این کشور درحالی به عنوان میهمان سی‌ویکمین نمایشگاه کتاب بود که اغلب اوقات غرفه‌ی این کشور در نمایشگاه کتاب تعطیل بود و یا مسئولی برای پاسخ‌گویی در غرفه وجود نداشت.
غرفه صربستان بیش از ۳۰۰ عنوان کتاب در زمینه‌های ادبیات، تاریخ، هنر، گردشگری و... آن کشور نمایش داد. در هیات رسمی کشور صریستان ووکوسایوویچ؛ وزیر فرهنگ و اطلاعات جمهوری صربستان و لاسلو بلاسکوویچ؛ مدیر کتابخانه ملی صربستان حضور داشتند و علاوه بر آن‌ها، دستیار وزیر فرهنگ و اطلاعات این کشور، مشاور ارشد وزارت فرهنگ و اطلاعات، مدیر موزه حفاظت از بنا‌های تاریخی، مدیر موسسه نگهداری از بنا‌های فرهنگی جمهوری صربستان، مدیر بایگانی یوگسلاوی و مدیر سازمان ماتیسا حضور داشتند. همچنین شش نویسنده، شاعر و ناشر به عنوان میهمان در نمایشگاه کتاب تهران حضور داشتند که گوران پترویچ؛ نویسنده، محرم بازدول؛ نویسنده مسلمان، ووجسلاو کارانویچ؛ شاعر، سردان سریچ؛ نویسنده و بورا بابیچ؛ ناشر از جمله این افراد بودند.

۵. حضور بیش از ۱۲۰۰ خبرنگار در نمایشگاه سی‌ویکم
سیدمحمد طباطبایی؛ مدیر ستاد خبری و امور رسانه‌ها سی‌ویکمین نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران درباره حضور رسانه‌ای خبرنگاران در سی‌ویکمین نمایشگاه کتاب تهران گفت: «خوشبختانه هم رسانه‌های مکتوب در نمایشگاه سی‌ویکم فعالیت بسیار گسترده‌ای داشتند و هم رسانه‌های دیداری و شنیداری پوشش خبری مناسبی را ارائه دادند در کل شاهد پوشش مطلوب و استانداری از آن‌ها بودیم. در نمایشگاه سی‌ویکم روزانه نزدیک به ۱۵ ارتباط زنده تلویزیونی داشتیم که این برنامه‌ها جدای از تمام گزارش‌های خبری بود. علاوه بر آن شبکه پویا، شبکه دو و چهار برنامه جداگانه تولیدی به نمایشگاه سی‌ویکم اختصاص دادند.
مدیر ستاد خبری نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران گفت: «خوشبختانه در سی‌ویکمین دوره نمایشگاه برنامه‌های رادیویی بسیاری به پوشش اخبار و گزارش پرداختند، از جمله رادیو تهران، رادیو گفتگو و رادیو فرهنگ که به صورت مستمر هر روز در مصلا مستقر بودند و برنامه زنده را به اجرا درآوردند. همچنین رادیو ورزش و معارف برنامه تولیدی ویژه‌ای برای نمایشگاه کتاب تهران داشتند. علاوه بر این گزارش‌های خبری بسیاری از سوی اداره کل اخبار رادیو در خلال این برنامه‌ها تولید شد. این فعالیت‌ها نشان می‌دهد که صدا سیما بسیار جدی برای نمایشگاه سی‌ویکم پای کار آمده بود. نکته جالب اینجاست که برنامه‌های تصویری و شنیداری صدا و سیما تنها پوشش خبری نبوده است و نقد جدی در این زمینه داشتند نقد‌هایی که مانند تلنگر به برگزاری بهتر نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران در سال‌های آتی کمک خواهد کرد. لازم به ذکر است که خبرنگاران رسانه‌های مکتوب مانند خبرگزاری‌ها بیش از گذشته یار و یاور کتاب بودند و هستند آن‌ها در طول سال همواره کمک حال کتاب بودند. در نمایشگاه کتاب سال گذشته هم شاهد فعالیت مستمر و پرفایده آنان بودیم. ارتباطات مجموعه موسسه نمایشگاه‌ها با رسانه‌ها به یک شکل منسجم و در عین حال دوستانه رسیده است که دوستان رسانه‌ای نقش بارزی در این اتفاق داشتند.»
طباطبایی درباره تعداد خبرنگاران حاضر در نمایشگاه سی ویکم گفت: «بیش از هزار و ۲۰۰ خبرنگار در نمایشگاه کتاب سال گذشته حاضر شدند و فعالیت کردند و تقریبا بیش از هشت‌هزار خبر از نمایشگاه منعکس شد. ما باید جدی‌تر و با دقت بر رفع کمبود‌های و مشکلات در سال‌های آینده در نمایشگاه کتاب تهران حاضر شویم. خوشبخاته در طول سال ارتباط نظام‌مند و مستمر با اهالی رسانه داشتیم که بازخورد آن را در نمایشگاه کتاب تهران به خوبی می‌توان دید.»

۶. رشد ۲۰ درصدی فروش کتاب نسبت به نمایشگاه سی‌ام
همایون امیرزاده، رییس کمیته تخلفات سی‌ویکمین نمایشگاه کتاب تهران در خصوص فروش کتاب در نمایشگاه کتاب افزود: «آمار فروش نمایشگاه تا ظهر امروز (شنبه ۲۲ اردیبهشت) نشان می‌دهد ٨٩ میلیارد تومان فروش درون‌شبکه بانک شهر صورت گرفته و اگر فروش خارج شبکه نیز را نیز به این رقم بیفزاییم، این نمایشگاه، حدود ١٣٠ میلیارد تومان فروش داشته است.»
به گفته وی: «در نمایشگاه سی‌ویکم نسبت به دوره‌ی گذشته، رشد ۱۰ درصدی را نسبت به سال گذشته شاهدیم؛ این آمار نشان می‌دهد تراکنش‌ها هم ۲۰ درصد بیشتر شده است.»
امیرزاده اضافه کرد: «بازدید، اما در این دوره ٢٠ درصد رشد داشته و در برخی روز‌ها و ساعت‌ها تعداد مراجعات رکورد تمام دوره‌ها را شکسته است.»

۷. عنوان کتاب عرضه شده در نمایشگاه سی‌ویکم
در سی‌ویکمین نمایشگاه بین‌المللی تهران ۴۵۶ هزار و ۵۳۲ عنوان کتاب در بخش داخلی و خارجی نمایشگاه عرضه شده بود که در بخش داخلی ۲ هزار و ۵۷۸ ناشر ثبت نام کرده بودند. همچنین در این دوره ۴۰۵ نمایندگی شرکت کرده بودند. علاوه بر این در بخش داخلی یک‌هزار و ۷۱۵ غرفه تخصیص داده شده بود.
۳۰۱ هزار و ۴۳۲ عنوان کتاب داخلی از طریق ۲۱۹ ناشر داخلی در مصلای تهران به معرض نمایش و فروش گذاشته شده بود. اما این میزان فروش و استقبال را همواره نباید به فال نیک گرفت، زیرا کتاب‌فروشی‌ها به عنوان یکی از حلقه‌های زنجیره تهیه و توزیع کتاب در این بین سهمی نداشتند. کتاب‌فروشانی که در طول سال بار اصلی اقتصاد نشر به واسطه آن‌ها حمل می‌شود، ولی در عمل در نمایشگاه کتاب تهران جایگاهی ندارند و اتفاقاً این رویداد فرهنگی موجب تضعیف آن‌ها می‌شود. اتفاقی که موجب نارضایتی اغلب کتاب‌فروشان است.
مسئله‌ی ارز دیگر نکته‌ای بود که در سی‌ویکمین نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران خبرساز بود. نوسانات ارز در بازار موجب شد ناشران خارجی که کتاب‌هایشان با قیمت ارز محاسبه می‌شود دچار سردرگمی شوند، اما با تدبیر برگزارکنندگان این موضوع برطرف شد.

۸. پوستر و شعار سی‌ویکمین نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران
بعد از ششمین جلسه‌ی شورای سیاست‌گذاری سی‌ویکمین نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران که در تاریخ ۲۲ فروردین ماه برگزار شد شعار این دوره از نمایشگاه کتاب تعیین گردید.
همایون امیرزاده؛ سخنگوی سی‌ویکمین نمایشگاه کتاب تهران با اشاره به مصوبات این جلسه گفت: «با توجه به فراخوان منتشر شده برای مشارکت مردم در انتخاب شعار، تعداد ۳۰ شعار منتخب در جلسه مطرح شد و سرانجام پس از بحث و تبادل نظر شعار "نه به کتاب نخواندن" به عنوان شعار این دوره از نمایشگاه انتخاب شد.»

۸.۱‌ شعار «نه به کتاب نخواندن» یک اعتراض است
"رضا داوری اردکانی" رئیس فرهنگستان علوم ضمن حضور در سی‌و‌یکمین نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران گفت: «"نه به کتاب نخواندن" که شعار نمایشگاه سی‌ویکم بود، در واقع اعتراضی است به سرانه‌ی پایین مطالعه در کشور. شعار "نه به کتاب نخواندن" در واقع درخواست نیست؛ بلکه یک اعتراض است. این شعار اعتراض می‌کند به اینکه مردم کتاب نمی‌خوانند. نسبت به زمان قدیم مطالعه‌ی ما کمتر شده و سیر نزولی داشته است. اکنون نیز مشغولیت در فضای مجازی سبب شده مردم کمتر کتاب بخوانند. به نظر می‌رسد ما سؤالی از خود نمی‌پرسیم و احتیاجی نداریم به کتاب مراجعه کنیم. ما خیلی کم کتاب می‌خوانیم و تیراژ برخی کتاب‌ها به ۵۰۰ نسخه رسیده است. این خیلی قابل‌تأمل است که کشوری با ۸۰ میلیون نفر جمعیت و چند هزار سال سابقه‌ی تاریخی، علمی و فرهنگی تیراژ چاپ کتابش تا این حد پایین بیاید. ما ۵ میلیون دانشجو در کشور داریم؛ اگر هر دانشجو در سال تنها یک کتاب خریداری کند، سالانه ۵ میلیون کتاب به فروش می‌رسد. البته خرید یک کتاب در سال بسیار اندک است و باید بسیار بیش از این باشد.»
در خصوص پوستر نیز "رجبعلی سالاریان" مدیر کمیته روابط عمومی سی‌ویکمین نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران، اظهار داشت: «در طراحی پوستر از نقشِ کلمه و حرف در شکل‌گیری کتاب الهام گرفته شده است. استفاده از حروف و کلمات سی‌ویکمین نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران به صورت فارسی و لاتین، و ترکیب و چیدمان حروف نستعلیق به عنوان عروس خطوط اسلامی و ایرانی و همنشینی با حروف لاتین به شکل سیاه مشق ترکیبی مورد توجه بوده است. سعی شده پوستر در نگاه اول به صورت یک قطعه و تابلوی نقاشیخط دیده شود و در برگیرنده مفهوم نمایشگاه کتاب تهران باشد و به منظور تأکید، عنوان نمایشگاه به صورت لوگوتایپ کلمه "کتاب تهران" به عنوان یک نشانه در بستر پوستر جای گرفته است.» پوستر سی‌ویکمین نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران توسط «بهنام کیوان» طراحی شده است.

۸.۲‌ شعار نمایشگاه کتاب سی‌ویکم باید دائمی شود
سید ضیاء‌هاشمی مدیرعامل خبرگزاری ایرنا با اشاره به شعار نمایشگاه کتاب سال گذشته که «نه به کتاب نخواندن» است، اظهار داشت: «کارکرد اصلی نمایشگاه کتاب تهران نمایش و عرضه کتاب برای الگوسازی و انس‌گیری افراد با کتاب است. انس با کتاب از آشنایی با کتاب و مطالعه آن شروع می‌شود؛ که نمایشگاه کتاب تهران یکی از قدم‌های مهم در این عرصه است. این شعار، باید شعار دائمی ما باشد تا کتاب نخواندن از فرهنگ ما دور شود و کتاب خواندن در سبک زندگی ما وارد شود؛ که البته این فرهنگ‌سازی نیازمند تمهیدات و مقدمه‌چینی‌های بسیار است.»

۸.۳‌ انتقادات شدید از طراحی پوستر نمایشگاه کتاب
در خصوص پوستر سی‌ویکمین نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران انتقادات زیادی در فضای رسانه‌ای و فضای مجازی شد. "فرزاد ادیبی" طراح گرافیست به ایسنا، درباره‌ی این پوستر می‌گوید: «این پوستر به لحاظ انرژی بصری و جذابیت رنگی، پوستر موفقی است. برای مخاطب گیرا و شاد است. اگر این پوستر برای رویداد جشنواره کتاب تهران بود، به لحاظ حسی، به ترجمه تصویری بسیار درستی رسیده بود، اما جشنواره با نمایشگاه فرق دارد. حتی نمایشگاه هم با نمایشگاه فرق دارد. این روز‌ها به خیلی از رویداد‌ها و کنش‌ها نام نمایشگاه اطلاق می‌شود. از بنگاه ماشین فروشی تا بازارچه‌ی عرضه‌ی خوراکی‌ها و ... را نمایشگاه می‌نامند. به یک نمایشگاه آثار هنری هم نمایشگاه می‌گویند و حتی به بازار عرضه‌ی لوله و سیفون و... هم نمایشگاه می‌گویند، پس می‌بینیم که نمایشگاه با نمایشگاه هم فرق می‌کند و در ترجمه تصویری باید این نکته لحاظ شود که ترجمه حسی درستی انجام شود.»
این طراح گرافیک همچنین تأکید می‌کند که رد پای «کتاب»، «سی و یکمین» و «بین‌المللی بودن» این رویداد در این پوستر بسیار کم‌رنگ است. «این اثر می‌تواند به عنوان یک نقاشی‌خط معمولی که با بافت رنگی درست شده است داوری شود و نه به عنوان پوستر! ایده، حضور بسیار کم‌رنگی در این کار دارد و حتی می‌توان گفت: فاقد ایده است. دیزاین اثر (هم‌نشینی نوشته‌ها با هم و با تصویر) بسیار معمولی است و فضای حاکم بر کار نو و امروزی نیست.»

۹. ارائه ٣٧١ گزارش تخلف در نمایشگاه سی‌ویکم
همایون امیرزاده؛ سخنگوی سی و یکمین نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران با اشاره به ارسال ٣٧١ گزارش به هیات رسیدگی به تخلفات گفت: «از میان این گزارش‌ها، ٢٤١ رأی صادر شد که ٩٥ ناشر از حضور در نمایشگاه سی و دوم محروم شدند.»
امیرزاده با اشاره به چرایی بروز تخلفات، توضیح داد: «اتفاقاتی که به عنوان تخلف در نمایشگاه کتاب انجام شد، بستری دارد و شکل‌گیری و سبب‌سازی تخلفات سرریز مشکلات جاری حوزه نشر در نمایشگاه جاری شد، به طوری که مشکلاتی، چون قاچاق و افست کتاب را شاهد بودیم، البته پربسامدترین تخلف در نمایشگاه ارائه فروش کتاب سایر ناشران بود. بخش عمده این تخلف‌ها، در بستر نمایشگاه نیست زیرا در طول سال ما با مشکلاتی در حوزه مراکز پخش، کمبود ویترین کتابفروشی و توزیع روبرو هستیم که در نمایشگاه کتاب سرریز می‌شود.»
سخنگوی سی و یکمین نمایشگاه بین المللی کتاب تهران با بیان اینکه گردش نشر اقتضا می‌کند که از بخش حرفه‌ای نشر صیانت کنیم، تاکید کرد: «تلاش کردیم برخورد هیات رسیدگی به تخلفات به گونه‌ای باشد که نشر حرفه‌ای آسیب کمتری ببیند و بیش از ٩٠ درصد اعضاء هیات از دل صنف بودند. با توجه به اینکه امروز، آخرین روز نمایشگاه کتاب تهران است، تخلفات امروز را تا دو هفته آینده (یکشنبه ٣٠ اردیبهشت) برگزار می‌کنیم و تلاش داریم بر آیین‌نامه و نقاط ضعف و قدرت آن رسیدگی کنیم. تلاش داریم به مدل‌هایی فکر کردیم که مشکل یارانه‌ها را به حداقل برسانیم و سال گذشته با شارژ ٣٥هزار کارت ملی هوشمند تخلفی در این بخش نداشتیم و امیدواریم در سال آینده روش‌های مجازی دیگری تعریف کنیم تا جلوی تخلفات گرفته شود.»

۱۰. حضور رهبر معظم انقلاب در نمایشگاه سی‌ویکم
رهبر معظم انقلاب اسلامی روز جمعه ۲۱ اردیبهشت همزمان با دهمین روز سی‌و یکمین نمایشگاه بین‌المللی کتاب ایران از این نمایشگاه بازدید داشتند. حضور معظم‌له بعد از دو ساعت و عدم حضور در دو دوره‌ی قبل انجام شد. در این بازدید که از راهرو‌های ۲۹، ۳۰ و ۳۱ نمایشگاه کتاب تهران انجام شد، عباس صالحی؛ وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی، محسن جوادی؛ رئیس نمایشگاه و امیرمسعود شهرام‌نیا؛ قائم‌مقام نمایشگاه ایشان را همراهی کردند. در این بازدید که آقای صالحی وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی نیز حضور داشت، حضرت آیت الله خامنه‌ای از ۵۰ غرفه دیدن کردند و ضمن گفتگو با ناشران و شنیدن نکات و دغدغه‌های آنان در جریان تازه‌های نشر قرار گرفتند.

حاشیه‌های حضور رهبر در نمایشگاه ۳۱
• خاطره‌ی جالب آیت‌الله خامنه‌ای از مترجم کتاب خانواده‌ی تیبو
آقا رسیدند غرفه‌ی انتشارات نیلوفر، مثل همه جا خوش‌وبش کردند و از تازه‌ها سؤال کردند. کتابی نظرشان را جلب کرد و پرسیدند: «این همان چهارجلدی قدیمی است؟ و جواب گرفتند بله. پرسیدند مترجمش چه کسی بود؟ گفتند ابوالحسن نجفی.»
آقا گفت: «آها ابوالحسن نجفی... بگذارید یک ماجرایی را تعریف کنم. سال‌ها قبل ابوالحسن نجفی با آقای مرحوم حبیبی و چند نفر دیگر از بزرگان ادبیات آمدند پیش ما. من پرسیدم «شما مترجم "خانواده تیبو" هستید؟» آقای نجفی از اینکه من اسم این رمان را بلدم تعجب کردند. بعد که نشستیم من از رمان تعریف کردم و نقدی هم به ترجمه ایشان گفتم. آقای نجفی با تعجب بیشتر پرسید: «شما واقعاً هر چهار جلد را خوانده‌اید؟ من اصلا فکرش را نمی‌کردم شما حتی اسمش را شنیده باشید.»
آقا با خنده ادامه داد: «گفتم حالا خوانده بودم دیگر... خدا آقای ابوالحسن نجفی را بیامرزد. کتاب خانواده‌ی تیبو رمان خیلی خوبی بود که متأسفانه در حد قدرش معروف نشد.»
خانواده تیبو رمان بلندی است که توسط روژه مارتن دوگار نویسنده فرانسوی و برنده جایزه نوبل ادبیات نوشته شده‌است. این رمان از سویی به بررسی وقایع اروپا در سال‌های ابتدایی قرن بیستم و سال‌های جنگ اول جهانی می‌پردازد و از سویی دیگر همگام با آن شرح وقایع خانواده ثروتمند و فرهیخته فرانسوی یعنی خانواده تیبو را توصیف می‌کند.

• این کتاب را پنجاه سال قبل خوانده‌ام!
در غرفه‌ی نشر نگاه آقا مثل همه‌جا با غرفه‌دار سلام‌و‌علیک کردند. حرف‌هایی بینشان رد و بدل شد. غرفه‌دار خواست کتابی را به آقا بدهد. آقا لبخند زدند و گفتند: «من این کتاب را ۵۰ سال پیش خواندم.»
«چشم‌هایش» ِ. بزرگ علوی را می‌گفتند.
«چشم‌هایش» نام رمانی است از بزرگ علوی که برای نخستین بار در سال ۱۳۳۱ شمسی منتشر شد.

• کتاب‌های تازه‌ای هست که ندیدم
آقا وارد نشر نی شدند. قبلش سرشان را بلند کردند و اسم ناشر را بالای غرفه دیدند و آرام زیر لب گفتند: «بشنو از نی...»
غرفه‌دار‌ها سلام کردند. آقا جواب دادند و پرسیدند: «چی دارید؟» درست مثل مشتری‌های دست‌به‌نقد. منتظر جواب غرفه‌دار نماندند و خودشان بین کتاب‌ها مشغول شدند به یافتن جواب. وزیر کتاب‌ورق‌زدن آقا را تماشا می‌کرد. آقا سری تکان دادند و گفتند: «عقب ماندم من از کتاب! چیز‌های تازه‌ای هست که ندیدم.» صالحی گفت: «کسی از شما جلوتر نیست.»
حرف آقا جدای از اینکه جلو باشند یا عقب، حرف یک کتابخوان حرفه‌ای است...

• آقا و غرفه‌دار!
در یکی از غرفه‌ها قبل از رسیدن آقا، یکی از مدیران دولتی رفت داخل غرفه و کنار غرفه‌دار ایستاد. وقتی آقا رسیدند، مدیر دولتی شروع کرد به گزارش دادن درباره‌ی وضعیت این انتشارات. حرفش که تمام شد، آقا از غرفه‌دار اصلی پرسید: «فقط کتاب ترجمه دارید؟» غرفه‌دار گفت: «چهل درصد کتاب‌هایمان تألیف است.» مدیر وسط بحث آمد و گفت: «باید به عرض برسانم این انتشارات چند دوره به عنوان ناشر نمونه...» آقا رو به غرفه‌دار اصلی پرسیدند: «کتاب جدید چی دارید؟» و غرفه‌دار جواب داد؛ و آقا هم تا آخر فقط خود غرفه‌دار را مخاطب قرار دادند...

• شوخی رهبر انقلاب با یک غرفه‌دار
در غرفه‌ی انتشارات نورالزهرا (س)، آقا کتابی برداشتند و پرسیدند: «این «ریحانه‌ی بهشتی» موضوعش چی هست؟» غرفه دارد توضیح داد که کتابی است براساس روایات درباره بچه‌داری از پیش از بارداری تا به دنیا آمدن بچه. آقا به‌شوخی گفتند: «خب پس به درد ما نمیخورد!» همه آن‌هایی که شنیدند، خندیدند...

رهبر انقلاب اسلامی پس از بازدید، در سخنان کوتاهی، کتاب و کتاب‌خوانی را یکی از ضرورت‌های زندگی آحاد مردم بویژه جوانان دانستند و افزودند: «نقش کتاب یک نقش بی‌بدیل است، البته بهترین کتابها، کتابی است که انسان را به سمت خداوند و ارزش‌های والا و انقلابی هدایت کند و امیدواریم کتاب جایگاه حقیقی خود را در جامعه بیابد.»

۱۱. عدم حضور رئیس جمهور و مسئولان دولتی در نمایشگاه سی‌ویکم
یکی دیگر از خبر‌های این نمایشگاه عدم حضور مسئولان دولتی بود. چهره‌هایی که به نظر می‌رسد تحت تأثیر برجام بودند و فرصتی برای توجه به یک امر فرهنگی نداشتند. جای خالی وزرای دولت و حتی رئیس دولت در بازدید از این نمایشگاه محسوس بود و از سوی رسانه‌ها مورد توجه قرار گرفت.

۱۲. افتتاحیه نمایشگاه کتاب ۳۱
مراسم افتتاحیه سی‌ویکمین نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران با شعار «نه به کتاب نخواندن» روز سه‌شنبه ۱۱ اردیبهشت ۹۷، با حضور "سیدعباس صالحی" وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی و "ولادان ووکسوساولیوویچ" وزیر فرهنگ و اطلاع‌رسانی صربستان و "آمال هشانه" معاون وزیر فرهنگ تونس به عنوان مهمانان ویژه نمایشگاه و دیگر شخصیت‌های فرهنگی در سالن چهل‌سرای مصلای امام خمینی (ره) برگزار شد. در این مراسمِ مهم، رییس‌جمهور در مراسم افتتاحیه نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران حضور نیافت. دلیل عدم حضور ایشان را این طور اعلام کردند: «به دلیل پاره‌ای از اتفاقات به تصمیمات رییس‌جمهور نیاز بود.»

۱۲.۱‌ وزیر فرهنگ ارشاد اسلامی
سیدعباس صالحی ‌ وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی ارشاد اسلامی در این مراسم که با حضور اهل نشر و میهمانان خارجی در مصلا برگزار شد با اشاره به حضور نیافتن رییس‌جمهور در این مراسم، اظهار کرد: «من به نیابت از ریاست‌جمهوری به مهمانان سلام می‌کنم. رییس‌جمهور همیشه دغدغه‌ی فرهنگی جدی دارند، تا آخرین ساعت قرار بود میزبان‌شان باشیم، اما به دلیل پاره‌ای از اتفاقات بین‌المللی و یک‌سری از مسائل داخلی به تصمیمات ایشان نیاز بود. همچنین روز شنبه سفر استانی به استان خراسان رضوی خواهند داشت. با توجه به این‌که آخر هفته تعطیل است و تراکم کاری داشتند نتوانستند در این مراسم شرکت کنند.»
او در ادامه اظهار کرد: «مسئله کتاب را نمی‌توان فقط به عنوان ظرفیت رسانه‌ای و امری که در قالب فرهنگی است، دید. کتاب از زاویه‌های مختلف پایه معرفی فرهنگ است. کتاب حلقه ارتباطی فرهنگ یک کشور با فرهنگ کشور‌های دیگر است. همه تمدن‌ها و فرهنگ‌ها به کتاب متصل می‌شوند و هیچ علم و فرهنگی نیست که از کتاب ارتزاق نکند.»
وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی سپس بیان کرد: «نمایشگاه کتاب نمایشگاه همه ملت است. کتاب مبدأ خیزش‌ها و بعثت‌های تمدنی است. همه اتفاق‌های ملی با کتاب آغاز می‌شود. تمدن‌ها و بعثت‌ها ریشه در کتاب دارند. بعثت نبوی با کتاب آغاز شده است. همین‌طور بعثت بشری نیز با کتاب آغاز می‌شود. کتاب حلقه اتصال ملت و تمدن است.» صالحی افزود: «کتاب بسامد فرهنگ و تمدن ایران است. ایران را با مثنوی، حافظ و دیوان شمس می‌شناسند، ملت‌های دیگر را نیز با کتاب‌های‌شان می‌شناسند. کتاب سرمایه ماندگار ملت‌هاست. معادن و نفت تمام می‌شود و آن‌چه باقی می‌ماند کتاب است. کتاب حلقه دائمی تمدن فرهنگی جامعه است. خوشبختانه انقلاب اسلامی در این زمینه گام‌های موثری برداشته است. ۴۰ سال از عمر انقلاب می‌گذرد که طی این ۴۰ سال حدود یک میلیون و ۲۳ هزار عنوان کتاب در کشور ما چاپ شده که ۶۸ هزار عنوان چاپ اول بوده است. از یک میلیون و ۲۳۰ هزار عنوان کتاب، ۹۶۰ هزار کتاب تألیفی و ۲۷۰ هزار کتاب ترجمه بوده است. ایران اسلامی در ۴۰ سال گذشته جریان پرشتاب تولید فرهنگ را طی کرده است که در حوزه شعر و رمان قابل توجه است و تنوعات موضوعی در تولیدات دیده می‌شود. بیشترین رقم تولیدی در حوزه شعر و داستان و نمایشنامه بوده است. ۲۵۶ هزار عنوان که ۱۴۵ هزار عنوان آن چاپ اول است در حوزه ادبیات بوده که نشان می‌دهد کشور ایران کشور شعر، قصه و داستان است. ملت با شعر زنده‌اند و با داستان زندگی خود را به دیگران منتقل می‌کنند. در حوزه کودک و نوجوان نیز ظرفیت قابل توجهی در حوزه نثر داریم. ۱۷۵ هزار عنوان در حوزه کودک و نوجوان است.»
او در ادامه اظهار کرد: «در این ۴۰ سال بخش خصوصی نشر فعال و فعال‌تر شده است. ناشرانی که بیش از ۳۰۰ کتاب چاپ کرده‌اند ناشران خصوصی هستند که نشان‌دهنده این است که جریان نشر در ایران پرتکاپوست. جریان نسر خصوصی ایران رو به فعالیت بیشتر و متکامل است.»
وزیر ارشاد سپس با اشاره به کم بودن سرانه کتابخوانی در کشورمان، گفت: «ارتقای کتابخوانی فقط بر عهده یک نفر و وزارت ارشاد نیست بلکه باید حاکمیت، دولت و ملت برای ارتقای سرانه کتابخوانی تلاش کنند. اگر به کمک این موضوع نیایند مخاطرات جدی را در پیش رو خواهیم داشت. ما نیاز به یک عزم جدی در رسانه، حاکمیت و ملت داریم. اگر بحران آب را درک می‌کنیم، بحران کتاب نخواندن کمتر از بحران آب نیست و باید آن را درک کنیم». سیدعباس صالحی با اشاره به وضعیت اقتصاد نشر گفت: «وضعیت نشر در بخش خصوصی مایه مباهات است و این‌که رانت دولتی کمتر می‌شود مایه خوشحالی است، اما باید نشر خصوصی را جدی‌تر گرفت. باید اشتغال در عرصه فرهنگ و کتاب را جدی بگیریم، همان‌طور که اشتغال در کارخانه‌های اقتصادی مهم است باید در کارخانه‌های فرهنگی نیز مهم باشد و نباید فضای تولید فرهنگ را دست کم بگیریم، فضایی که می‌تواند عاشقانه باشد. اگر فضای اشتغال در کارخانه‌ها معیشتی است، فضای اشتغال در عرصه فرهنگ عاشقانه است و نباید آن را دست کم بگیریم.»
وزیر ارشاد سپس با اشاره به امنیت حوزه نشر، اظهار کرد: «نشر هم در حوزه اندیشه باید آزاد باشد و هم در حوزه توزیع و عرضه کتاب. ما گرفتار اختلالاتی در این بخش هستیم و باید به سهم خود از آن محافظت کنیم و اجازه ندهیم جریان انسدادگرایی، آزادی و امنیت را در حوزه نشر محدود کند و به چیز‌هایی که می‌خواهد برسد. در کنار امنیت آزادی اندیشه نیاز به امنیت عرضه نیز داریم. همان‌طور که قاچاق کتاب بدتر از قاچاق بنزین و ارز است. قاچاق بنزین به بخشی از اقتصاد ضربه می‌زند، اما قاچاق کتاب اندیشه را غارت می‌کند و عشق به تالیف و نشر را از بین می‌برد. باید امنیت اقتصادی در حوزه نشر جدی گرفته شود.»

۱۲.۲‌ معاون فرهنگی وزیر فرهنگ ارشاد اسلامی
محسن جوادی ‌ معاون فرهنگی وزیر ارشاد ‌ نیز در این مراسم اظهار کرد: «تقارن نمایشگاه با اعیاد شعبانیه را به فال نیک می‌گیریم. ایران سرزمین کتاب و شعر است. مردمان ایران کتاب‌دوست و اهل شعر و ادب هستند و مفهوم شهر و ادب دانایی و عشق است. امیدوارم با استقبالی که از نمایشگاه کتاب می‌شود میراث جاویدان سرزمین ما یعنی شعر و ادب احیا شود و نام ایران با کتاب و شعر در حافظه تاریخی جهان ماندگار شود. امیدواریم شاهد حضور چهار میلیون بازدیدکننده باشیم و هرساله بر میزان بازدید‌ها اضافه شود و به جایی برسیم که کل جمعیت ایران از نمایشگاه دیدار داشته باشند.»

۱۲.۳‌ وزیر فرهنگ و اطلاعات صربستان
ولدان ووکو سایوویچ ‌ وزیر فرهنگ و اطلاعات صربستان ‌هم در مراسم افتتاحیه سی و یکمین نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران اظهار کرد: «کشور صربستان کشوری مرزی است و در مرز قطب شرق و غرب قرار دارد. مرز پر از فرهنگ و تماس با سایر کشورهاست. من در کشور ایران با وجود مسافت جغرافیایی و اختلافات مذهبی احساس خارجی بودن نمی‌کنم. من احترام خود را به این کشور که سرشار از میراث بزرگ ادبی جهان است، اعلام می‌کنم. کشور ایران میراث ادبی بزرگی را تولید کرده است و بر کشور‌های دیگر تاثیر گذاشته است.»
او با اشاره به روند جهانی شدن در کشورها، گفت: «جهانی شدن تمام کشور‌ها را تحت تأثیر خود قرار داده و به دنبال این است که مردم جهان را متحد کند، اما ما معتقد هستیم که جهان باید موزائیکی از فرهنگ‌ها باشد. ما می‌خواهیم جزئی از این جهان متحد باشیم، اما خودمان باشیم. فکر می‌کنم در ایران نیز چنین نگرش‌هایی وجود داشته باشد.»
وزیر فرهنگ صربستان سپس اظهار کرد: «موانع سیاسی مانع از شناخت بهتر از یکدیگر می‌شود. حضور در این مراسم فرهنگی باعث شناخت و آشنایی با دیگر فرهنگ‌ها می‌شود. زمانی که ایران به نمایشگاه کتاب صربستان آمد غرفه آن‌ها توجهات زیادی را به خود جلب کرد. اکنون صربستان نیز این فرصت را دارد که تولیدات خود را ارائه دهد.»

۱۲.۴‌ معاون وزیر فرهنگ تونس
همچنین آمال حشانه ‌معاون وزیر فرهنگ تونس ‌در سخنانی از حضور شهر تونس به عنوان شهر میهمان در نمایشگاه کتاب تهران ابراز خوشحالی کرد و گفت: «این فرصتی است برای ما تا فرهنگ غنی تونس را به نمایش بگذاریم و با فرهنگ و ادب کشور‌های مختلف به تبادل فرهنگی بپردازیم. بی‌شک این ارتباط و تعامل باعث پیشرفت کشور‌ها و فرهنگ‌ها می‌شود.»

او افزود: «ما می‌خواهیم در این نمایشگاه چهره واقعی‌ای از تونس به نمایش بگذاریم. کشور تونس و کشور ایران از سایر فرهنگ‌ها با آغوش باز استقبال می‌کنند. قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران در دانشگاه تونس تدریس می‌شود و از آن به عنوان قانونی یاد می‌شود که از مشارکت‌های فرهنگی حمایت می‌کند.» حشانه با ارائه گزارشی از فعالیت‌های فرهنگی کشور تونس، اظهار کرد: «برنامه‌ای برای برپایی شهری داریم که قطب آثار ادبی از سراسر جهان شود و در آینده نزدیک به پایتخت فرهنگی این کشور تبدیل شود.»

۱۲.۵‌ معاون اجرایی نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران
یحیی دهقانی معاون اجرایی نمایشگاه کتاب تهران گفت: «برگزاری این نمایشگاه در مصلای امام خمینی (ره) براساس خواست ناشران و اهالی نشر صورت گرفته است. اتفاقی که در سی‌ویکمین دوره نمایشگاه افتاده این است که صنف ناشران متولی امر تبلیغات هم شده است. نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران یکی از دغدغه‌ها و آرزو‌های حوزه‌ی نشر بود که دو دوره‌ی متناوب در شهر آفتاب برگزار شد، اما متأسفانه آنچه که مورد انتظار بود برآورده نشد و با اشتیاق خود ناشران و اهالی نشر در مصلای امام خمینی (ره) برگزار می‌شود. در راستای رفع مشکلاتی که نگرانی و دغدغه برای ناشران ایجاد کرده بود در حوزه‌ی نشر، بندی به ضوابط ثبت نام اضافه شده و سال قبل ۵ عنوان به لیست ناشرانی که می‌توانند شرکت کنند نیز اضافه شد تا آن مشکلات رفع شود. نمایشگاه تهران درحال‌حاضر در قالب ۱۶ کمیته اجرا می‌شود که ۷ کمیته بر اساس سیاست‌های واسپاری وزارت ارشاد به صنف ناشران، الآن توسط خودشان اداره می‌شود.»

در مراسم افتتاحیه سی و یکمین نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران از ناشران برتر سال ۱۳۹۶ در بخش خصوصی و غیرخصوصی تقدیر شد و ناشران برتر به این شرح اعلام شدند:

• بخش بزرگ‌سال خصوصی تهران: «انتشارات نی و سفیر اردهال»
• بخش بزرگ‌سال خصوصی شهرستان: «کتابستان معرفت و نشر شهید کاظمی»
• ناشران بزرگ‌سال غیرخصوصی در تهران: «سوره مهر»
• ناشران کودک و نوجوان بخش خصوصی در تهران: «انتشارات قدیانی و انتشارات افق. انتشارات فنی ایران نیز در این بخش شایسته تقدیر شناخته شد.»
• ناشران کودک و نوجوان بخش خصوصی شهرستان: «انتشارات براق»
• ناشران کودک و نوجوان بخش غیرخصوصی در تهران: «انتشارات مدرسه»

• بخش ناشران عمومی
  در بخش ناشران عمومی انتشارات «بنگاه نشر و ترجمه کتاب پارسه» شایسته تقدیر شناخته شد.
• غرفه‌های برتر
  نشر «کارنامه» از تهران و انتشارات «مرسل» از کاشان به عنوان غرفه‌های برتر انتخاب شدند.
• ناشران دانشگاهی
  در بخش دانشگاهی نشر «رویان پژوه» توانست به عنوان غرفه برتر شناخته شود.
• ناشران آموزشی
  انتشارات «واله» نیز در بخش ناشران آموزشی به عنوان غرفه برگزیده و انتشارات «تخته سیاه» به عنوان شایسته تقدیر در این بخش اعلام شد.
• بخش کودک و نوجوان
  همچنین در بخش کودک و نوجوان نیز «انتشارات زعفران» به عنوان غرفه شایسته تقدیر و «طوطی» از نشر تهران و «حدیث نی‌نوا» از شهرستان برگزیده شدند.
• ناشران دیجیتال
  غرفه «ایده‌پردازان عصر نو» نیز در بخش ناشران دیجیتال سی و یکمین نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران به عنوان غرفه برتر انتخاب شد.
  در بخش دیگری از این مراسم، از سفرای دو کشور صربستان و تونس در ایران نیز تقدیر به عمل آمد.
• ناشران خارجی
  در بخش ناشران خارجی نیز انتشارات پارسیان به عنوان غرفه برگزیده و انتشارات‌های «آوند دانش» و «ویژه نشر» به عنوان شایسته تقدیر انتخاب شدند.
• بخش جنبی نمایشگاه
  همچنین در بخش جنبی نیز غرفه سازمان ورزشی شهرداری تهران به عنوان غرفه برگزیده معرفی شد.
• بخش رسانه
  در بخش رسانه نیز غرفه پایگاه خبری تحلیلی پارسینه شایسته تقدیر شد.

۱۵. تحلیلی بر سی و یکمین نمایشگاه کتاب
سی‌ویکمین نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهرانِ سال ۱۳۹۷ درحالی برگزار شد که عهدشکنی استکبار جهانی –آمریکا‌ در خارج شدن از برجام، سبب التهاب بازار سیاست میهن اسلامی و سایه‌افکندن بر بخشی از امور، از جمله این پدیده ارزشمند فرهنگی، شده بود.
این درحالی است که سران مملکت و در رأس آن‌ها، رهبر معظم انقلاب اسلامی با یک‌دلی و انسجام این حرکت سخیف و دور از همه شاخصه‌های عالم سیاست را تقبیح کرده و با عزمی راسخ به استمرار فعالیت‌های تعریف شده و به ویژه، برگزاری نمایشگاه یاد شده همت گماشتند.

1. از نکات قابل ملاحظه نمایشگاه، به رغم اعلام قبلی، عدم حضور رئیس جمهور (دولت دوازدهم) در مراسم افتتاحیه و اختتامیه بود، که البته وزیر محترم فرهنگ و ارشاد اسلامی به نمایندگی از دولت در افتتاحیه شرکت نمودند و اظهار داشتند «به دلیل پاره‌ای از اتفاقات بین‌المللی و یک سری از مسائل داخلی، به تصمیمات ایشان نیاز بود و من به نیابت از ایشان به میهمانان سلام می‌کنم.»
2. این دوره از نمایشگاه با استقبال گرمِ ناشران داخلی روبه‌رو شد و نسبت به دو سال گذشته از رونق خاص و رشد ۲۰% در فروش کتاب برخوردار بود؛ که یکی از دلایل بزرگ و عمده‌ای این مسئله برگزاری این دوره از نمایشگاه در مصلای بزرگ امام خمینی (ره) بود. طبق اظهارات جوادی رئیس نمایشگاه، برای مکانِ سی و یکمین نمایشگاه کتاب سه گزینه مطرح بوده است. اولین گزینه "شهر آفتاب" واقع در جوار حرم مطهر امام خمینی (ره)، دومین گزینه "نمایشگاه دائمی تهران" واقع در ولنجک و سومین گزینه هم مصلای تهران واقع در خیابان بهشتی؛ جایی که بیشترین دسترسی مخاطب به نمایشگاه وجود داشت از گزینه‌های مطرح شده مکان نمایشگاه کتاب بود. از بین این گزینه‌ها مصلای تهران قطعی شد و نمایشگاه در آن دائر گشت. علت جابه‌جایی نیز وجود مشکلاتی در شهر آفتاب مطرح بود؛ لذا مسئولین بعد از گذشت دو سال، دوباره نمایشگاه کتاب را به مصلی تهران باز گرداندند.
3. برگزاری این دوره از نمایشگاه در مصلای تهران، هم رضایت مخاطب و هم رضایت ناشرین را در پی داشت. این رضایت هم به دلیل نزدیکی، سهل‌الوصول بودن نمایشگاه کتاب برای مخاطب بود و هم به دلیل مراجعه کننده‌ی بیشتر در نمایشگاه و در پی آن رضایت و اظهار خرسندی ناشرین را همراه بود.
4. در مجموع عمده‌ی ناشرین به دلیل برخورداری از امکانات مناسب رفاهی نمایشگاه و مراجعان به دلیل دستیابی آسان به این محل، خرسندی خود را اظهار داشتند؛ گرچه مشکلاتی از قبیل: محدودیت پارکینگ و کمبود جا هم وجود داشت.
5. بازدید گرم و صمیمی رهبر معظم انقلاب اسلامی در این دوره، از نقاط برجسته نمایشگاه سی‌ویکم به حساب می‌آید.
6. عرضه بعضی کتب محروم از جواز نشر در سال‌های پیشین، ولی مجوزدار سال 97!، نقطه قابل توجه در این نمایشگاه بود.
7. ازدحام در غرفه‌های ناشرین خاکستری و غیرهم‌سو با انقلاب نیز قابل توجه بود و البته استقبال از برخی غرفه‌های هم‌سو و انقلابی از جمله فاتحان، نشر شهید کاظمی، سوره مهر و... نیز امیدوار کننده بود.
8. آسان‌گیری در برخورد با مراجعین بدحجاب، به‌راحتی مشهود بود که شاید به علت ملتهب بودن فضای سیاسی مملکت بتوان ارزیابی کرد.
9. حضور ناشران خارجی در این دوره (سی‌ویکمین نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران) به ۵۵۰ ناشر رسید، این تعداد درحالی است که از نمایشگاه پانزدهم تاکنون، شاهد روند افزایشی ناشران خارجی بوده‌ایم به‌طوری که در نمایشگاه کتاب بیست‌ونهم با ۱۹۰۰ ناشر، این حضور به اوج خود رسید، ولی در دو سال اخیر با شیب تند، سیر نزولی این حضور را شاهد هستیم. این کاهش استقبال به احتمال زیاد تحت تأثیر شرایط سیاسی بین‌المللی و بلاتکلیفی موضوع برجام  است.
10. حضور ۲۲ کشور خارجی در نمایشگاه کتاب ۹۷ نسبت به هفت سال متوالی اخیر، کاهش چشم‌گیری داشته و سیر نزولی را طی کرده است.

منابع:

وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی
پورتال رسمی نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران
خانه کتاب
خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)
پايگاه اطلاع‌رسانی دفتر حفظ و نشر آثار حضرت آيت الله العظمی سيد علی خامنه ای (مدظله العالی) - مؤسسه پژوهشی فرهنگی انقلاب اسلامی