تحلیل تاثیر فرهنگ سفرهای نوروزی بر ادراک جامعه میزبان

گروه اجتماعی فرهنگ سدید- سمیرا محمدی: سفر‌های نوروزی به عنوان گسترده‌ترین و عظیم‌ترین بخش گردشگری در ایران جایگاه ویژه‌ای را در عرصه‌­های اقتصادی، فرهنگی، اجتماعی به خود اختصاص داده است. یکی از ابعاد بسیار مهم، بحث تاثیر فرهنگ سفر بر روی کیفیت زندگی جامعه میزبان است. سفر یکی از جریان­‌های جهانی است که به خوبی بیانگر ترکیب امور اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی است (هولجوا و ایوانکلو، ۱۳۲، ۲۰۰۳) و فعالیتی است که غیر از مزایای اقتصادی و اشتغال‌زایی، تاثیرات اجتماعی و فرهنگی بسیاری دارد (هزار جریبی و نجفی، ۵۴، ۱۳۸۹). از جمله مهم‌ترین این عوامل ویژگی‌های جامعه میزبان و میهمان و ماهیت فعالیت­‌های مربوط به سفر و فرهنگ سفر در مقصد است. نوشتار حاضر با درک این موضوع در بررسی اثرات فرهنگ سفر بر ادراک جامعه میزبان و همچنین بر پایداری گردشگری مقصد دارد و از این جهت با در نظر گرفتن اهمیت سفر‌های نوروزی به عنوان مهم‌ترین بخش گردشگری و فرهنگی کشور، اهمیت فرهنگ سفر‌های نوروزی را مورد بحث و بررسی قرار می­‌دهد.

اهمیت سفر و فرهنگ سفر
یکی از مسائل در جامعه امروزی، تقلیل سفر از نوعی امر فرهنگی معنا بخش در تمامی حوزه­‌های اجتماعی، اقتصادی، سیاسی و فرهنگی به نوعی امر فراغتی و تفریحی است که عملا به معنای از دست دادن بهره­‌وری سرمایه گذاری­‌هاست. از همین رو باید به مقوله فرهنگ سفر در جامعه امروزی بپردازیم. چرا که تجربه سفر صرفا به معنای جابجایی جسم و بدن در جغرافیا نیست. واقعیت سفر در جامعه امروزی ما به مراتب وسیع‌تر از مقوله تفریح و جابجایی و گردشگری است. تمامی حوزه‌­های عواطف، افکار، احساسات، آموزش، هنر و آداب و رسوم و فرهنگ را تحت تاثیر می­‌گذارد. اگر بخواهیم مثالی روشن در این زمینه بزنیم، می‌­توان فرهنگ سفر‌های نوروزی در ایران امروز اشاره کرد. فرهنگ سفر به طور کامل می­‌تواند تجربه نوروز را تغییر داده و شکل تازه­ای از دید و بازدید و تفریح و تجربه نوروزی را رقم زند. فرهنگ سفر در رویایی با جوامع میزبان می­‌تواند فرهنگ قومی جوامع میزبان و گردشگران را دستخوش تغییرات گسترده‌­ای کند. ادراک جامعه میزبان از اثرات گردشگری در یک مقصد به فرهنگ سفر گردشگران بستگی دارد. به عبارت دیگر فرهنگ سفر گردشگران، تصویر ذهنی جامعه میزبان را از جامعه خود تحت تاثیر می‌­گذارد؛ و نوع اثرات درک شده منجر به حمایت یا عدم حمایت انان از توسعه گردشگری در مقصد و همچنین رضایت یا نارضایتی گردشگران را رقم خواهد زد. فرهنگ سفر مجموعه‌­ای پیچیده از از اعتقادات، سنت­‌ها، اخلاقیات، ارزش‌­ها، عادات و رفتار‌هایی است که یک گردشگر در طول سفر خود به یک مقصد در برابر آن جامعه مقصد از خود بروز می‌­دهد. اگر فرهنگ سفر نسبت به جامعه میزبان صحیح نباشد، باعث بروز تغییرات ناخوشایند در محیط فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی و طبیعی خواهد شد در نتیجه درک و تصور جامعه میزبان از اثرات گردشگری به تدریج منفی خواهد شد و نارضاتی و عدم حمایت ساکنان محلی را به همراه خواهد داشت. در واقع بدون برخورداری از فرهنگ سفر مناسب، تبعات ناخواسته بسیاری ممکن است گسترش یابد. این تبعات شامل آسیب بر محیط طبیعی، اثرات مخرب بر روی محیط فرهنگی و کاهش مزایای اقتصادی است. اما در صورتی که فرهنگ سفر، رویکرد تکریم و احترام به فرهنگ جامعه میزبان، رعایت اخلاقیات و قوانین، برخورد خوشایند، حفاظت مستر محیط، آگاهی نسبت به محیط طبیعی و فرهنگی، رشد شخصیت و شکوفایی استعداد و... را به همراه داشته باشد، اشتیاق ساکنان مقصد به دلیل فواید حاصل از سفر و فرهنگ سفر، به تداوم ان می‌انجامد. با توجه به موارد اشاره شده همسویی فرهنگ گردشگران در سفر با فرهنگ جامعه میزبان از ضرورت­‌های بسیار پر اهمیت در مقوله سفر است. در تبیین این اهمیت، می‌­توان به موارد زیر اشاره داشت:

الف) تاثیر مستقیم فرهنگ سفر رضایتمندی و جلب حمایت جامعه میزبان

با توجه به اهمیت نقش جامعه میزبان در تصمیم گیری­های مربوط به مقصد و توسعه سفر‌های مربوط به آن، می­توان گفت: ساکنانی که تحت تاثیر فرهنگ سفر والا قرار گیرند، نسبت به جامعه خود دچار تصویر مثبت می­شوند و درک مطلوبی از گردشگری در جامعه میزبان خواهند داشت و این امر مشارکت و حمایت آنان از سفر و گردشگری را در پی خواهد داشت. همچنین فرهنگ سفر والا باعث حفظ و اشاعه هنر‌ها و آداب و رسوم جامعه میزبان، احیا هویت فرهنگی و احساس غرور، بهبود کیفیت زندگی و معرفی هر چه بیشتر فرهنگ محلی و در نهایت رضایت جامعه میزبان را به همراه خواهد داشت.

ب) تاثیر غیر مستقیم فرهنگ سفر بر رضایت مسافران

چنانچه بپذیریم که جوامع محلی مهم‌ترین ذی نفعان توسعه سفر هستند، هر نوع نگرش و دیدگاه انان به اثرات فرهنگ سفر و گردشگری از عوامل تعیین کننده در حمایت از سفر می­باشد، به طوری که بد رفتاری، بی علاقگی و سو ظن جامعه محلی نهایتا به گردشران منتقل به گردشگران خواهد شد و منجر به عدم تمایل به بازدید مجدد مقصد‌ها و کانون­های مورد بازدید انان می‌شود.(Stylidis et al, ۲۰۱۴,۲۶۳)

تصویر ساکنان از جامعه محلی، تصویر ذهنی گردشگران را نیز به شدت تحت تاثیر قرار می­دهد. اگر ساکنان نسبت به جامعه محلی خود تصویر مثبتی داشته باشند تمایل بالاتری خواهند داشت تا افراد دیگر را به بازدید ان مکان توصیه نمایند. ساکنینی با تصویر مثبت از گردشگری از طریق تبلیغات و اطلاع رسانی در مرود مقصد مورد نظر، قضاوت گردشگران را در ارزیابی جنبه­های مختلف طبیعی، فرهنگی، جاذبه­های گردشگری، تعاملات اجتماعی و ... تحت تاثیر قرار داده و باعث می­شوند تا تصویر گردشگران بعد از دریافت اطلاعات مثبت باشد و منجر به جذب بیشتر گردشگران به مکان مورد نظر گردد. تصویر ذهنی مثبت می­تواند وفاداری گردشگران را تضمین کند. (Andriotis & Voughan, ۲۰۰۳,۱۷۳)

ج) تاثیر غیر مستقیم فرهنگ سفر از پایداری سفر به مقصد

فرهنگ سفر با تاثیر بر نگرش جوامع محلی خود، در بازاریابی مکان نیز حائز اهمیت است. جامعه محلی در عین حال که ساکنان مقصد گردشگری هستند، به عنوان یک گردشگر نیز مطرح می­شوند (گردشگران مسافت کوتاه) محققان بر این باورند که در درجه اول، گردشگری و توسعه ان از ساکنان محلی یک مقصد شروع می­شود، چرا که ساکنان نگرش و تصویر مثبت از جامعه محلی خود نداشته باشند، گردشگری مسافت کوتاه به طور چشمگیر کاهش می­یابد. در نتیجه این امر، تصویر مقصد به صورت ناخوداگاه تحت تاثیر قرار تحت تاثیر گرفته و به تبع ان انگیزه مسافران خارج از منطقه و کشور جهت بازدید کاهش می­یابد (Sinnoor & agadi,۲۰۱۵.۲)؛ لذا سنجش و اگاهی فرهنگ سفر، کیفیت ارتباط مسافران و جامعه میزبان را تحت تاثیر قرار داده و حائز اهمیت است.

بحث سفر همواره در طول تاریخ فرهنگ و زندگی انسان بحث مهم و تعیین کننده­ای برای جامعه انسانی و انسان بوده است. اولین نکته برای فهم عمیق واژه سفر تلاش برای درک نقش و جایگاه سفر در کلیت زندگی انسان است. بدین معنا که بسیاری از ما سفر را با لذت، گردش، سرگرمی، تفریح و بازی و خوشگذرانی و به نوعی امری یکسو به نفع مسافر در نظر می‌گیریم. اگر سفر را محدود به نوعی تجربه یا فراغت بدانیم و از اثرات فرهنگی و اجتماعی ان غافل شویم، به نوعی، با از دست دادن فرصت­‌ها و سرمایه گذاری عظیم مادی و معنوی، خود را مواجه ساخته‌­ایم.

در ایران اعیاد و سفر‌های بسیاری وجود دارد که روابط بین جامعه میزبان و مسافر را مستحکم و زمینه حفاظت فرهنگی را محیا می­‌کند. یکی از مهم‌ترین سفر‌های هر ساله ایرانیان سفر‌های نوروزی است. سفر‌های نوروزی از دو حیث دارای اهمیت است. اول از حیث فرهنگی، چرا که نوروز جشن ملی و آیین کهنی است که در گذرگاه‌­های هزاره‌­ها و دوران مختلف برترین نماد­های انسانی و فرهنگی را در خود گنجانده است و دوم به دلیل حجم عظیمی از مسافران با فرهنگ‌­های مختلف که به مقاصد گوناگون سفر می­‌کنند. بی گمان فرهنگ هر یک از مسافران تاثیر فراوانی بر جنبه‌­های مختلف فرهنگی، اجتماعی و روانی افراد جامعه میزبان چه در هویت فردی و چه جمعی دارد و می­‌تواند سبب تغییر یا حفظ و پایداری در جامعه شود.

هرگونه سفری، به خصوص سفر‌های نوروزی جوامع محلی را تحت تاثیر قرار می‌­دهد و متعاقبا نگرش و دیدگاه انان را به اثرات سفر‌های نوروزی تحت تاثیر قرار خواهد داد. به طوری که قدرت تاثیر گذاری ساکنین در هر مقصدی و تبلور ان به صورت همکاری و استقبال از مسافران، در جهت موفقیت و پایداری توسعه مقوله سفر ضروری است. بدین ترتیب شناخت و درک صحیح از عقاید، طرز فکر، ارزش­‌ها و اداب و رسوم و تصورات جامعه­ محلی گامی پایه­‌ای در فرهنگ سفر و رضایت جامعه میزبان محسوب می­‌شود.




فهرست منابع

هزار جریبی، جعفر، ملک محمد، (۱۳۸۹)، "اعتقاد اجتماعی و توسعه گردشگری" مطالعات و پژوهش­های شهری و منطقه‌ای شماره ۷، صص ۷۰-۵۳.
Andriotis, Konstantins & Vaughan, Roger, (۲۰۰۳) Urban Resident's Attitudes Toward Tourism Development: the Case of Crete, Journal Of Travel Research, Vol۴۲, no۲,pp. ۱۷۲-۱۸۵.
Holjeva, Ivanka, (۲۰۰۳) , " A. Vision Of Tourism and the hotel Industry the ۲۱ Century", Hospitality management, ۲۲: ۱۲۹-۱۳۴.
Ganapati & Agadi, Ramesh, (۲۰۱۵) Residents"Perceptions Of A. Tourist Destination: an Empirical Study of Hyderabad Karnataka Region, African Journal of Hospitality Tourism and Leisure, vol ۴, No,۲, pp.۱-۲۲.
Stylidis, Dimitrios & Biran, Avital & Sit, Jason & Szivas, Edith. (۲۰۱۴) , Residents Support For Tourism Development: The Role Of Residendts Place Image and Perceived Tourism Impacts, Tourism Management, Vol ۴۵, No ۱, pp.۲۶۰-۲۷۴.