ریشه‌های هم‌‎نوایی و عوامل کج‌روی از منظر روانشناسی اجتماعی

همه این موارد کج روی‌ها، بدفهمی‌ها، بزه‌های اجتماعی و.. گوشه‌ای از مسایل و آسیب‌های اجتماعی قابل تحلیل بوده که دارای عوامل و ریشه‌های متعددی است.

گروه اجتماعی فرهنگ سدید- حجت الاسلام اکبر شکاری: امروزه با گسترش تفکرات سکولاریسم و لیبرالیسم یعنی حذف اخلاق و دین از صحنه جامعه و حکومت، بعضی معضلات کم رنگ در گذشته، به مسایل اساسی و جدی حال حاضر در برخی از مناطق، تبدیل شده است؛ مثل بی حجابی و بدحجابی، مدگرایی (در لباس، مو، ابرو و)، کم توجهی به شعایر اسلامی مثل نماز جماعت، امر به معروف و نهی از منکر و...؛ مشکلات تا جایی ادامه یافته است که بعضی از اشخاص بی اطلاع و ناآگاه و بر اساس تحلیل‌های ضعیف ماهواره‌ای شایعات و بزرگنمایی قلیلی از روزنامه‌های متمایل به غرب، مشکلاتی که چند برابر آن در توسعه یافته‌ترین کشور‌ها وجود دارد مثل تورم و گرانی را ابزار قرار داده و به راحتی تندترین انتقاد‌ها را در مکان‌های عمومی علیه دولت و نظام اسلامی صورت داده و تمام معضلات را با زیر سؤال بردن مسؤولین دلسوز نظام، تحلیل می‌کنند.
همه این موارد کج روی‌ها، بدفهمی‌ها، بزه‌های اجتماعی و.. گوشه‌ای از مسایل و آسیب‌های اجتماعی قابل تحلیل بوده که دارای عوامل و ریشه‌های متعددی است.

ریشه‌ها و عوامل کج روی‌ها از منظر روانشناسی اجتماعی
نفوذ اجتماعی social influence: اصطلاحا یعنی کوششی عمدی از سوی یک فرد، گروه یا جریانی برای ایجاد تغییر در عقاید، احساسات و رفتار ما. مثل تغییر نگرش ما نسبت به خود یا اطرافمان و دیگر موضوعات مادی و معنوی.
«می‌گویند یک روز شخصی ناگهان در خیابان ایستاد و درحالی که به آسمان خیره شده بود، لب‌هایش شروع به تکان خوردن کردند. یک لحظه بعد عده‌ای از عابران پشت سر او ایستادند و شروع کردند به آسمان خیره شدن و کم کم حرف‌هایی رد و بدل می‌شد که چه چیزی در آسمان دیده می‌شود. کلماتی نظیر "قمر مصنوعی" و "ستاره دنباله دار"، رد و بدل می‌شد. تا اینکه بالاخره نفر اول عطسه‌ای کرد و قضیه تمام شد. معلوم شد که آن شخص قصد عطسه کردن داشته، سر خود را رو به هوا کرده بوده و لب‌هایش برای شروع عطسه تکان می‌خورده است.»
این داستان کوتاه طنزی برای توضیح اصطلاح همنوایی افراد به عنوان جلوه‌ای از نفوذ اجتماعی بود. همنوایی conformity با گروه یا افراد در مکان‌ها و زمان‌های مختلف می‌تواند جنبه‌ مثبت یا منفی داشته باشد؛ مثلا وقتی که جمع در حال انجام یک کار مثبت مثل کمک به مردم مسلمان قحطی زده سومالی، برپایی راهپیمایی روز قدس، حماسه نهم دی سال ۸۸ و... است، هم نوایی شخص با جمع، عملی مثبت است و ناهم نوایی او عملی منفی خواهد بود. از سوی دیگر، اگر در یک حرکت خودجوش یا سازمان یافته منفی مثل حرکت دسته جمعی اوباش جهت تخریب و اغتشاش، شخص با گروه هم نوا شود، هم نوایی او عملی منفی خواهد بود. همچنین هم نوایی با گروه در مسایل اخلاقی، ارزشی و فرهنگی، ساری و قابل بررسی است.از این رو اغلب ریشه‌های کج روی‌های اجتماعی، سیاسی، فرهنگی و اقتصادی به هم نوایی خواسته و یا نخواسته افراد در جهت منفی برمی‌گردد.

عوامل مؤثر در هم نوایی

نخست عامل در هم نوایی افراد با هرجریان و یا هر گروهی، ویژگی‌های شخص هم نوا است. این ویژگی ها می‌تواند شامل؛ میزان اعتماد به نفس و استقلال رأی، عقاید و ارزش‌ها، خانواده، عادات، نیاز به تأیید شدن از سوی دیگران، هوش، تحصیلات، پایگاه فرد در جامعه و مقام وی، دیگر- رهبر other directed یا خود- رهبر inner diregted بودن شخص و... شود.

دومین عامل، ویژگی‌های گروه، اجتماع و یا محیط بیرونی است مانند: جذابیت‌ها، شعار‌های زیبا و بر پایه نیازها، عرف، حجم گروه و میزان فشار و نفوذ آن، تبلیغات داخلی و خارجی، هنجار‌ها و انتظارات گروه از فرد و...

سومین عامل را می توان، نقاط قوت و ضعف گروه فعلی (مثلا خانواده) که شخص در آن قرار دارد؛ دانست.

چهارم، عوامل موقعیتی مؤثر در همنوا شدن فرد است. تحقیقات (آرونسون ۱۹۸۸)، نشان می‌دهد وقتی موقعیت و اطلاعات رسیده از محیط، مبهم وغبارآلود باشد، شخص آمادگی زیادی می‌یابد تا با جمع همنوایی کند. به عنوان مثال، اگر او در مکان و جمعی قرار بگیرد و اطلاعاتی راجع به سبک رفتار در آن موقعیت نداشته باشد، سعی می‌کند مثل دیگران رفتار نماید. (در اینجا ممکن است هم نوایی به این جهت باشد که نظر جمع راجع به او منفی یا انگشت نمای دیگران نشود یا مورد تمسخر قرار نگیرد و...)
آنچه قطعی است، هم نوایی از شخص یا گروه در همه افراد جامعه (کم یا زیاد) وجود دارد. همچنین هم نوایی ممکن است فقط در رفتار ظاهری باشد (همنوایی عمومی public) و یا در ابعاد وسیع تری اعم از رفتار، ذهن و ارزش‌ها و... صورت پذیرد. (هم نوایی خصوصی private یا پذیرش حقیقی)
در پایان، ذکر چند نکته ضروری است؛ نخست، همانطور که گفته شد، تیپ و ویژگی‌های شخصیتی انسان، اعتقادات مذهبی، اخلاق و تربیت خانواده، آموزه‌های دینی، دوستان و... در هم نوا شدن با محیط و جمع بسیار مؤثر هستند. دوم، ساده انگاری است که هم نوایی را فی نفسه، بد یا خوب دانست؛ اما آنچه مد نظر است، به اشخاصی که همیشه هم نوایی می‌کنند و همچنین افرادی که از پذیرش نظر و پیشنهاد هر کسی درباره هر موضوعی خودداری می‌کنند، توصیه می‌شود جهت رفع مشکلات خود به یک مشاور متخصص مراجعه کنند.

منابع؛
۱. کریمی، یوسف (۱۳۷۹)، روان شناسی اجتماعی: مفاهیم، نظریه‌ها و کاربرد (چاپ هشتم)، انتشارات ارسباران، ۱۳۷۹.
۲. مارشال ریو، جان (۱۳۷۶)، انگیزش و هیجان، ترجمه یحیی سیدمحمدی (چاپ دوم)، انتشارات ویرایش، ۱۳۷۸.