تفاوت شادی و تفریح

گروه اجتماعی فرهنگ سدید - محمد حسن فاطمی راد: بر اساس آنچه که در توصیه‌های دینی آمده و علم نیز آن را اثبات کرده، شادابی و نشاط یکی از مهم‌ترین نیاز‌های انسان است و تفریح از جمله عناصری است که به این نیاز انسان پاسخ می‌دهد، از این رو می‌توان گفت که یکی از اثرات تفریح و سرگرمی، ایجاد شادابی و نشاط در انسان است. تفریح در انسان علاوه بر اثرات جسمی، ثمرات روحی و روانی نیز دارد بنابر این هم اهمیت فیزیکی دارد و هم از اهمیت روانی برخوردار است، تفریح و سرگرمی چه در خانه چه بیرون از خانه، چه فردی و چه گروهی اثرات مثبتی دارد که هم برای خود فرد و خانواده او و هم برای جامعه مفید و مثمرثمر است. در حقیقت تفریح و سرگرمی می‌تواند راهی جهت رسیدن به آرامش، آسایش و تعادل روانی افراد باشد که رضایت خاطر را در آن‌ها ایجاد می‌کند و مطمئنا تفریح سالم فرد را به سوی کمال و اعتلای روحی و روانی سوق می‌دهد و تضمین کننده سلامت جسمی روانی او خواهد بود.

ضرورت توجه به شادی
شادی از مهم‌ترین عناصر طراوت بخش هر زندگی به شمار می‌آید به همین دلیل یکی از اساسی‌ترین نیاز‌های بشر از بدو تولد تا هنگام مرگ است یعنی همزاد اوست و تا پایان همرا او است. همه ما می‌دانیم توجه و نیاز به شادابی، نشاط و سرور از بدیهات زندگی است و ضرورت توجه به آن و نیاز به شادابی و نشاط در زندگی انسان‌ها نشات گرفته از فطرت آن‌ها است و به عنوان یک نیاز فطری انسان‌ها برای رسیدن به آرامش، آسایش و کمال به آن محتاج هستند و همین امر باعث شده که ما شادابی و نشات را دوست داشته باشیم و برای کسب آن از خود علاقه نشان دهیم و سعی کنیم به وسیله شادابی و نشاط به زندگی خود اعتبار و معنا ببخشیم و به وسیله آن به زندگی خود طعم خوشی بخشیده و موجبات رفاه، آسایش و لذت را فراهم سازیم.
اهمیت شادی در شناخت ضرورت زندگی است تا عواطف منفی بی اثر بماند و جلوی حرکت عوامل بیماری زا را بگیرد غم و اندوه، مُهر لاینحل بر مشکلات می‌زند و اقتدارپذیری، بذر امید را که در دل‌ها می‌پاشد. شادی از ضرورت‌های زندگی انسان به‌شمار می‌آید در حقیقت شور، نشاط، شادی و سرور به زندگی بشر مفهوم و معنا می‌دهد و اثرات مثبتی بر روح، روان و جسم مردم می‌گذارد باعث پیوند قلب‌ها شده و دل‌ها را به هم نزدیک می‌کند دوستی‌ها و رفاقت‌ها را عمق می‌بخشد و روابط را غنی می‌سازد، دل‌ها را همراه می‌کند، کینه، نفرت، تنش، اختلاف، درگیری، دشمنی و عداوت‌ها را کم می‌کند و درخیلی مواقع آن‌ها را از بین می‌برد. شادابی و نشاط ثمرات و فواید بسیاری دارد دامنه تاثیر گذاری آن گسترده است معمولا اثرات آن صرفا برای خود فرد نیست بلکه اطرافیان و جامعه را در بر می‌گیرد.
باتوجه به اهمیت شادابی، نشاط و سرور در سلامت جسم و روح و روان انسان و اثرات و سازنده آن در برخورداری و تداوم سلامت افراد؛ توجه به این تداوم شادابی در زندگی را دوچندان کرده است شادابی و نشاط یکی از عناصری است که می‌تواند آرامش را بر زندگی حاکم کند بنابر این هر کسی در مسیر رشد و تعالی خود متناسب با اهداف خانواده و جامعه مد نظر خودش باید برنامه منسجم و منظمی برای شادی و نشاط خود طراحی کند تا به وسیله آن آرامش روحی و روانی خود تامین خود را تضمین کند. به همین دلیل توجه به شادی، نشاط، خندیدن و خنداندن به عنوان یک ضرورت در زندگی بشر نقش اساسی و موثری دارد.

تفاوت شادی (سرور) و تفریح
شادی و شادمانی که در فرهنگ دینی، «سرور» نام گرفته، صنعتی، پنهان و قلبی است که به خاطر دستیابی به خیر و منفعت و همراه با لذت درونی انسان خواهد بود. از این رو مفهوم (سّر) یا ویژگی ناپیدا در آن وجود دارد و صاحب نظران آن را «شادی خالص قلبی» دانسته‌اند. پس بنابراین شادی پنهانی و درونی یا شادمانی خالص قلبی که ماندگار و همیشگی است، سرور نامیده می‌شود.(۳) سّر یا اسرار، نکته غیر ظاهری است که در درون افراد قرار دارد و سریره نیز عمل سّری است که ظهور و بروزی ندارد، چنانکه سریر نیز تختی است که، چون بر آن می‌نشینند احساس شادمانی و مسّرت درونی به آنان رو می‌کند و مجلس سرور به آن می‌گویند و یا مکان مرتفعی است که مومنان و بهشتیان، چون بر آن قرار می‌یابند تمامی اطرافیان را به راحتی می‌نگرند و آن‌ها احساس مسّرت قلبی می‌کنند.

 

فرح در حقیقت خوشحالی و سرور و شادمانی است که همراه راحتی قلب و مسرت درونی است. در واقع فرح و شادمانی قابل ستایش است که معنای شادی و سرور خالص قلبی دارد؛ «وَیَوْمَئِذٍ یَفْرَحُ الْمُؤْمِنُونَ» (سوره روم آیه ۴) «فَلْیَفْرَحُوا هُوَ خَیْرٌ مِمَّا یَجْمَعُونَ» (سوره یونس آیه ۵۸)
با اندکی تامل در کتب مرجع شیعه و متون اسلامی در زمینه فرح و شادمانی معمولا دو نوع شادی را مشاهده می‌کنیم. نوع اول شادی‌های سالم، پایدار و حلال یا شادی مثبت است و نوع دوم شادی ناسالم، ناپایدار و حرام، یا شادی‌های منفی است؛ بنابراین فرح و شادی‌هایی که مزاحم و مانع شادی‌های سالم و پایدار نباشند، شادی‌های مثبت و سالم هستند که در این خصوص باید گفت آنچه در فرهنگ عمومی مردم شادی شناخته می‌شود به طور مطلق مورد تایید اسلام نیست. در این باره خدواند کریم در آیه ۷۵ سوره غافر می‌فرمایند: «ذَٰلِکُمْ بِمَا کُنْتُمْ تَفْرَحُونَ فِی الْأَرْضِ بِغَیْرِ الْحَقِّ وَبِمَا کُنْتُمْ تَمْرَحُونَ» این قهر و عذاب شما کافران بدین سبب است که در دنیا از پی تفریح و هوسرانی باطل بودید و دایم به نشاط و شهوت پرستی سرگرم شدید.

 

تفریح در لغت
تفریح در لغت به معنای شادمانی کردن، شادمانی و خوشی است. دهخدا نیز آن را به معنای شاد کردن، شادمانه کردن، فرح، خوشی، عیش، تماشا، تفریح، گشت و بازی آورده است. و در فرهنگ معین نیز تفریح را به معنای شادمانی کردن و شادمان ساختن، معنا کرده‌اند.

تعریف اصطلاحی تفریح
تفریحات به سرگرمی‌های گفته می‌شود که مردم در اوقات فراغت خود در محیط خانه و خارج از آن با امکانات مختلف آن را تجربه می‌کنند و جزو نیاز‌های ویژه هر شخص به شمار می‌آید که در قالب آن می‌تواند تعادل روانی در زندگی ایجاد کند که به صورت فردی یا گروهی قابل اجرا است. بنابر این تفریح امری است اختیاری، شادی آفرین، نشاط آور، سرو آفرین، لذت بخش که با سرگرم کردن افراد موجبات آرامش و رضایت خاطر آنان را فراهم می‌سازد.
تفریح نشاطی است که انسان پس از تلاش و فعالیت‌های سنگین جسمی و روحی بر می‌گزیند تا رنج و اندوه و هم و غم را از خود دور کند. تفریح نوعی فعالیت فراغتی است که اغلب بر هدف‌های جمعی و سازمان گروهی استوار است از این رو معمولا به عنوان یک نهاد اجتماعی تلقی می‌شود که هدف‌های جامع پسند مثل تجدید قوا و مشارکت اجتماعی دارد؛ مانند رفتن به ورزشگاه، سمینار، تئاتر، موزه، سیر و سیاحت.

از این رو، خصایص تفریح عبارت است فعالیت‌های جمعی، سازماندهی و سودمند اجتماعی که ممکن است در دیگر فعالیت‌های فراغتی وجود نداشته باشد. در حقیقت، تفریح و سرگرمی یکی از را‌های گذراندن اوقات فراغت است؛ به عبارت دیگر محصول اوقات فراغت است. بنابر این، با اوقات فراغت متفاوت است. تفریح می‌تواند یکی از مهم‌ترین و ضروری‌ترین کار‌ها در اوقات فراغت باشد، هر انسانی نیازمند اوقاتی است که در آن به تفریح و سرگرمی بپردازد. با توجه به توضیحات بالا می‌توان تفریح را این گونه تعریف کرد. تفریح عبارت است از سرگرمی‌های اختیاری، شادی آفرین، نشاط آور، سرو آفرین و لذت بخشی که به صورت فردی یا گروهی در محیط منزل یا خارج از آن با امکانات مختلف فرد آن را تجربه می‌کند و غالبا به وسیله آن به آرامش و رضایت خاطر می‌رسد و از تعادل روانی نسبی برخوردار می‌شود. بنابر این تفریحات سالم به سرگرمی‌های اختیاری، شادی آفرین، نشاط آور، سرور آفرین و لذت بخشی گفته می‌شود که به صورت فردی یا گروهی در محیط خانه یا خارج از آن با امکانات مختلف، فرد آن را تجربه می‌کند و به‌وسیله آن از طریق بندگی به سوی کمال و اعتلای روحی، آرامش، رضایت خاطر و نشاط جسمی و معنوی و تعادل روحی و روانی سوق پیدا می‌کند و باعث از بین رفتن خستگی، غم و اندوه می‌شود.

سرگرمی
در واقع سرگرمی (Amusememt) یا (Entevtainemt) گاه در معنای تفریح و بازی به کار می‌رود، ولی در این خصوص می‌توان گفت سرگرمی نوعی گذراندن فراغت است که جنبه خلاقیت و فعالیت در آن کمتر وجود دارد و بیشتر معطوف به وقت گذرانی، مشغول بودن و گریز از یکنواختی و حتی وقت کُشی است مثل پرسه زدن در خیابان، بازی با دستگاه‌ها ماشینی، شرط بندی، امروزه با توجه به گسترش جامعه شناسی فراغت و روانشناسی پرورشی، سعی می‌شود که از طریق برنامه ریزی فراغت، پدیده سرگرمی مورد نظارت و هدایت قرار گیرد و محتوای آن، با اهداف فراغت دمسازتر شود.
ارکان تفریح:
تفریح دارای سه رکن است:
۱- تفریح گر
۲- تفریح گاه
۳- کارکرد تفریحی

جایگاه‌های تفریح سه حالت دارد:
۱- در منزل
الف) فردی: بازی، دیدن فیلم و...
ب) گروهی: بازی، دیدن فیلم و...

۲- درون شهری:
الف) فضای بسته:سینما، موزه، سالن‌های همایش و...
ب) فضای باز: پارک ها، بوستان ها، باغ موزه و...

۳- برون شهری:
الف) درون کشوری: ایران گردی و...
ب) بین الملل: جهانگردی و...

اهداف تفریح
چاِلزه آه بوچر (۱۹۸۴) در کتاب مبانی تربیت بدنی، برای تفریح شش هدف مهم را بیان نمود که به شرح زیر است:
۱- فعالیتی که به طور خصوصی و با میل شخصی انجام می‌شود.
۲- روابط انسانی در آن آزاد است.
۳- علاقه فرد در آن مطرح است و مهارت او افزایش می‌یابد.
۴- بهداشت و آمادگی بدنی را به همراه دارد.
۵- موجب بروز خلاقیت و اظهار وجود می‌شود.
۶- شرایط مناسب محیطی را برای گذراندن اوقات فراغت فراهم می‌سازد.


ملاک‌ها و ویژگی‌های تفریح سالم

الف) ویژگی‌های عمومی
۱- فعالیت جمعی یا فردی
۲- آرام بخشی و لذت بخشی
۳- سازماندهی
۴- نشاط آور و شادی آفرینی
۵- توجه به سلامت جسمی فرد
۶- توجه به سلامت روحی-روانی و برقراری ایجاد تعادل روانی فرد
۷- سودمندی اجتماعی (توجه به بعد اجتماعی)
۸- جلوگیری از فرصت سوزی (تفریح نباید صرفا" وقت پرکن باشد)
۹- توانمندی‌ها و استعداد‌های فرد را شکوفا کند
۱۰- آرامش بخش و التیام بخش است
۱۱- آسایش و راحتی را به زندگی هدیه می‌کند
۱۲- تقویت تحرک و فعال بودن افراد
۱۳- هّم و غم را از بین می‌برد و از غصه نجات می‌دهد
۱۴- رفع خستگی می‌کند فرح آور است
۱۵- نگرانی و اضطراب را کاهش می‌دهد

ب) ویژگی‌های تخصصی:
۱- در مسیر و فرآیند بندگی، تکامل، و ارتقاء شخصیت فردی اجتماعی باشد
۲- کمال آور، لذت بخش باعث و عاقبت بخیر شدن باشد.
۳- در چهار چوب قوانین شرع مقدس باشد (توجه به حلال، حرام، مباح، مکروه، مستحب)
۴- رعایت تعادل در آن اهمیت ویژه برخوردار است (پرهیز از هرگونه افراط و تفریط در تفریح و رعایت حد اعتدال در آن)
۵- لذت دائمی و پایدار داشته باشد (لذت پایدار نه لذت لحظه ای)
۶- موجبات آزارو اذیت دیگران فراهم نسازد
۷- انسان را از مسیر زندگی خارج نکند مانع خفت و سبکی عقل باشدعقل را تعطیل و زایل نکند مانند (موسقی مبتذل، مواد مخدر، قمار، و ...)
۸- پرهیز از شرط بندی برد و باخت (به جز اسب سواری و تیر اندازی)
۹- باعث رشد، تعالی فرد شود، سعادت آفرین باشد

 

 

منابع:
۱- لقمانی، احمد، خنده، شوخی و شادمانی، ۱۳۸۰، صفحه ۲۸،
۲- لقمانی، احمد، خنده، شوخی و شادمانی، ۱۳۸۰، صفحه ۱۹ به نقل از مفردات راغب، صفحه ۲۲۸ و مجمع البحرین طریحی، ج. ۲ صفحه ۳۶۲،
۳- لقمانی، احمد، چگونه شاد و خنده رو باشیم، ۱۳۸۹ صفحه ۲۶،
۴- طریحی، مجمع البحرین، ج. ۳، صفحه ۳۲۸، لسان العرب ج. ۴، صفحه ۳۵۶، العین، ج. ۷ صفحه ۱۸۶،
۵- اخوی، رضا، مهارت شاد زیستن و لذت بردن ۱۳۹۱، صفحه ۱۴،
۶- قریشی، سید علی اکبر، قاموس قرآن، ج. ۳ صفحه ۳۵۴،
۷- لقمانی، احمد، چگونه شاد و خنده رو باشیم، ۱۳۸۹، صفحه ۲۲،
۸- لقمانی، احمد، چگونه شاد و خنده رو باشیم، ۱۳۸۹، صفحه ۲۲،
۹- راغب اصفهانی، حسین بن محمد، المفردات غریب قرآن، صفحه ۳۷۵،
۱۰- اخوی، رضا، مهارت شاد زیستن و لذت بردن، ۱۳۹۱، صفحه ۱۴،
۱۱- همان به نقل قول از فرهنگ آذر تابش، صفحه ۵۰۰،
۱۲- راغب اصفهانی، حسین بن محمد، المفردات غریب قرآن، صفحه ۴۶۵،
۱۳- اخوی، رضا، مهارت شاد زیستن و لذت بردن، ۱۳۹۱ صفحه ۱۴ به نقل از فرهنگ آذر تاش صفحه ۶۳۴،
۱۴- اخوی، رضا، مهارت شاد زیستن و لذت بردن، ۱۳۹۱ صفحه ۱۴،
۱۵- سوره غافر، آیه ۷۵،
۱۶- عمید، حسن، ۱۳۷۸، فرهنگ فارسی عمید، چ. پانزدهم، تهران، معنای کلمه تفریح
۱۷- دهخدا، علی اکبر، ۱۳۶۵، لغت نامه دهخدا، ذیل کلمه تفریح
۱۸- معین، محمد، ۱۳۶۳، فرهنگ فارسی، چ. ششم، ذیل واژه تفریح
۱۹- احمد عبدالعزیز، ابوسمک، التربیه الترویحیه فی الاسلام، دارالنفائس للنشرو التوزیع، الاردن، صفحه ۴۰،
۲۰- مهندسان مشاور فرنهاد، ۱۳۸۳، تدوین راهبردی ملّی گذاراندن فراغت جوانان، مبانی نظری گذاراندن فراغت جوانان، سازمان ملی جوانان صفحه ۲۷،
۲۱- شریفی، احمد حسین، ۱۳۹۱، همیشه بهار (اخلاق و سبک زندگی اسلامی) قم، معارف، صص ۷۳-۸۳،
۲۲- مهندسان مشاور فرنهاد، ۱۳۸۳، تدوین راهبردی ملّی گذاراندن فراغت جوانان، مبانی نظری گذاراندن فراغت جوانان، سازمان ملی جوانان صفحه ۲۸،
۲۳- اوست، دیوار و چارلز آه بوچر، ۱۳۷۴، مبانی تربیت بدنی و ورزش ها، ترجمه احمد آزاد، تهران، کمیته ملّی المپیک جمهوری اسلامی ایران صفحه ۳۸